Tiếng Na'vi trong 'Avatar' được tạo ra như thế nào?

Phim Avatar được sáng tạo hệ ngôn ngữ riêng với khoảng 3.000 từ vựng. Ảnh: Avatar.

Hành tinh Pandora xa xôi trong loạt phim Avatar được xây dựng như một thế giới sống động với những sinh vật, hệ thực vật đa dạng, kỳ lạ. Người Na’vi bản địa trên Pandora cũng sở hữu hệ phong tục tập quán và ngôn ngữ phức tạp của riêng mình.

Phần lớn thế giới giàu hình ảnh này chỉ tồn tại trên màn ảnh. Tuy nhiên, ngôn ngữ Na’vi lại hoàn toàn có thật. Thậm chí, một bộ phận người hâm mộ phim Avatar đã học và sử dụng thành thạo ngôn ngữ này.

Người tạo ra tiếng Na'vi

Giáo sư Paul Frommer là người đứng sau việc kiến tạo ngôn ngữ của người Na’vi. Với tư cách nhà ngôn ngữ học tại Đại học South California (Los Angeles), ông đặc biệt quan tâm đến cấu trúc của các ngôn ngữ. Vì vậy, khi nghe tin đạo diễn James Cameron tìm kiếm người xây dựng một ngôn ngữ cho phần phim Avatar đầu tiên, giáo sư Frommer lập tức nắm bắt cơ hội.

“Tạo ra một ngôn ngữ mà con người thực sự có thể nói, lại hoàn toàn mới, sẽ như thế nào? Tất cả điều đó đều vô cùng thú vị", vị giáo sư chia sẻ.

Nhà ngôn ngữ học Paul Frommer là "cha đẻ" của tiếng Na'vi. Ảnh: Britton Watkins.

Trong thế giới hư cấu, Na’vi không phải là ngôn ngữ nhân tạo (conlang) duy nhất. Nhà văn J.R.R. Tolkien từng sáng tạo các ngôn ngữ của người Elf cho loạt phim Chúa tể những chiếc nhẫn từ rất lâu trước khi viết tiểu thuyết. Ngày nay, các nhà ngôn ngữ học như giáo sư Frommer tiếp tục phát triển conlang cho nhiều dạng nhân vật trong sách, truyền hình và các loại hình truyền thông khác.

Theo Science News Explores, việc tạo ra một conlang phức tạp hơn nhiều so với việc ghép nối vài từ bịa đặt. Ngôn ngữ vận hành như những cỗ máy tinh vi, gồm nhiều bộ phận liên kết chặt chẽ.

Các nhà ngôn ngữ học phải vận dụng hiểu biết chuyên môn về các hệ thống này để sáng tạo ra những ngôn ngữ phù hợp với cộng đồng trong phim, tiểu thuyết. Quá trình đó không chỉ làm giàu chiều sâu cho các thế giới tưởng tượng, mà còn giúp hé lộ bản chất của chính ngôn ngữ con người.

Những bước đầu tiên

Những nền tảng cơ bản nhất của ngôn ngữ nói là âm thanh. Do đó, bước đầu tiên của những người sáng tạo ngôn ngữ (hay được gọi là conlanger) là xác lập hệ thống âm thanh.

Theo giáo sư Frommer, ngôn ngữ trên thế giới rất đa dạng về âm nhưng ngôn ngữ lại chỉ sử dụng một tập con nhất định trong "kho âm" đó. Vì vậy, việc lựa chọn âm cho một ngôn ngữ nhân tạo được ví như việc chọn gia vị cho món ăn.

Với phim Avatar, đạo diễn James Cameron đã sớm hình dung tên gọi của một số nhân vật và sinh vật trên Pandora và ông mường tượng ngôn ngữ ở hành tinh này sẽ có cảm giác hơi giống khu vực Polynesia.

Polynesia là khu vực gồm hơn 1.000 hòn đảo ở Thái Bình Dương, nơi các ngôn ngữ thường có phụ âm vô thanh như “t” và “k”, nhưng không có các phiên bản hữu thanh tương ứng là “d” và “g”. Giáo sư Frommer theo đó đã áp dụng quy tắc tương tự cho ngôn ngữ của người Na’vi.

Sau khi có kho âm, các nhà sáng tạo ngôn ngữ cần đặt ra các quy tắc cấu tạo từ. Các ngôn ngữ cũng có sự khác biệt trong cách kết hợp âm thanh thành âm tiết.

Ví dụ, tiếng Anh và tiếng Georgia có nhiều cụm phụ âm dày đặc, trong khi tiếng Hawaii thiên về các âm tiết giàu nguyên âm. Nhìn chung, việc lựa chọn cấu trúc âm tiết góp phần định hình “tính cách” của một conlang.

Khi đã xác định cách các âm kết hợp, các nhà sáng tạo ngôn ngữ bắt đầu tạo từ. Công đoạn này không nhất thiết tuân theo logic rõ ràng bởi trong các ngôn ngữ tự nhiên thường không có mối liên hệ trực tiếp giữa âm thanh và ý nghĩa.

Dù vậy, mọi ngôn ngữ đều có quy tắc biến đổi từ để phù hợp với ngữ cảnh. Ví dụ, trong tiếng Anh, việc thêm “s” tạo số nhiều cho danh từ, còn “ed” chuyển động từ sang thì quá khứ. Kho tàng ngôn ngữ thế giới mang lại nguồn cảm hứng phong phú cho những biến đổi này.

Phương ngữ tiếp tục được bổ sung qua từng phần phim để phản ánh sự đa dạng văn hóa của người Na'vi. Ảnh: Avatar.

Hoàn thiện và hình thành cộng đồng

Ở bước tiếp theo, dựa trên cảm hứng từ các ngôn ngữ tự nhiên, giáo sư Frommer phát triển hệ thống này ở mức độ phức tạp cao với 5 cấp độ chia động từ theo thời gian là hiện tại, quá khứ gần, quá khứ xa, tương lai gần và tương lai xa. Trật tự từ trong câu cũng linh hoạt bởi chức năng của từ không phụ thuộc vị trí mà được xác định qua 6 cách biến đổi.

Phần sáng tạo từ vựng được giáo sư Frommer xem là khía cạnh mang tính nghệ thuật nhất. Các từ phải phù hợp với cấu trúc chung của ngôn ngữ, nhưng thường được ông nghĩ ra bằng cách thử nghiệm, cụ thể là "nghịch” với âm thanh và cảm nhận độ trôi chảy khi phát âm.

Qua từng phần phim, các cách nói thông dụng và phương ngữ mới tiếp tục được bổ sung để phản ánh sự đa dạng giữa các bộ tộc Na’vi. Đến nay, vốn từ của ngôn ngữ Na’vi đã vượt mốc 3.000 từ, đủ để diễn đạt các mối quan hệ và hoạt động thường ngày dù chưa bao phủ lĩnh vực khoa học hay kỹ thuật.

Thái An