Tiến sĩ Lê Thu Hà: Cần nâng cao trách nhiệm xã hội của KOL, KOC

Thưa TS. Lê Thu Hà, với tư cách là chuyên gia giảng dạy và nghiên cứu trong lĩnh vực báo chí – truyền thông, bà đánh giá thế nào về vai trò của các KOL, KOC trong việc định hướng nhận thức và hành vi của cộng đồng, đặc biệt là giới trẻ?

Trong bối cảnh truyền thông số bùng nổ, KOL và KOC không đơn thuần là những gương mặt quảng bá sản phẩm, mà họ còn là những nhân vật có sức ảnh hưởng rất lớn đến nhận thức, thị hiếu và hành vi tiêu dùng của cộng đồng, đặc biệt là giới trẻ.

TS. Lê Thu Hà, Phó Viện trưởng Viện Báo chí- Truyền thông, Học viện Báo chí và Tuyên truyền

Điểm đặc biệt của KOL và KOC là họ xây dựng được sự tin tưởng thông qua cá tính, trải nghiệm cá nhân và mức độ tương tác gần gũi với công chúng. Khi họ chia sẻ một sản phẩm, một xu hướng, một quan điểm sống, điều đó nhanh chóng lan tỏa, thậm chí định hình thói quen tiêu dùng, phong cách sống và giá trị xã hội của người theo dõi.

Tuy nhiên, chính vì sức ảnh hưởng đó, họ cũng phải đối mặt với trách nhiệm lớn. Chỉ cần một thông tin sai lệch hoặc một sản phẩm kém chất lượng được quảng bá, hậu quả không chỉ dừng ở thiệt hại kinh tế, sức khỏe cho người tiêu dùng, mà còn ảnh hưởng tiêu cực tới niềm tin xã hội và môi trường truyền thông.

Vì vậy, tôi cho rằng vai trò của KOL và KOC trong thời đại số là "con dao hai lưỡi": nếu sử dụng đúng, họ có thể truyền cảm hứng, lan tỏa tri thức và giá trị tích cực; ngược lại, nếu thiếu trách nhiệm, họ có thể trở thành nguồn phát tán thông tin sai lệch với tốc độ rất nhanh.

Theo bà, nguyên nhân nào khiến nhiều KOL, KOC hiện nay dễ rơi vào các hành vi lệch chuẩn, thậm chí vi phạm pháp luật?

Có thể thấy, nguyên nhân dẫn đến việc nhiều KOL, KOC rơi vào hành vi lệch chuẩn, thậm chí vi phạm pháp luật xuất phát từ cả yếu tố chủ quan lẫn khách quan.

Về yếu tố chủ quan, trước hết là áp lực thương mại hóa hình ảnh. Nhiều KOL/KOC hiện nay coi hoạt động quảng cáo, PR là nguồn thu nhập chính, nên đôi khi ưu tiên lợi ích kinh tế trước mắt mà bỏ qua khâu kiểm chứng thông tin và chất lượng sản phẩm. Thứ hai, không ít người chưa được trang bị đầy đủ kiến thức pháp lý về Luật Quảng cáo, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, cũng như chưa ý thức rõ ràng về trách nhiệm xã hội khi truyền tải thông tin đến công chúng.

Về yếu tố khách quan, môi trường truyền thông số phát triển quá nhanh, trong khi cơ chế kiểm duyệt nội dung quảng cáo trên các nền tảng mạng xã hội vẫn còn lỏng lẻo, thậm chí đôi khi phụ thuộc phần lớn vào cơ chế tự giác của người đăng tải. Bên cạnh đó, tâm lý tin tưởng vào người nổi tiếng của một bộ phận công chúng, đặc biệt là giới trẻ, khiến tác động của quảng cáo sai lệch càng mạnh.

Ngoài ra, một số nhãn hàng hoặc doanh nghiệp lợi dụng uy tín của KOL/KOC để tiếp thị cho sản phẩm chưa được kiểm định, hoặc cố tình che giấu thông tin pháp lý. Khi sự việc vỡ lở, KOL/KOC trở thành đối tượng chịu áp lực dư luận và cả chế tài pháp luật.

Tóm lại, đây là hệ quả của một vòng tròn thiếu kiểm soát: nhu cầu quảng bá, lợi ích kinh tế, sự thiếu hiểu biết pháp lý và kẽ hở trong giám sát truyền thông, tất cả cộng hưởng, dẫn tới những vi phạm đáng tiếc".

Theo bà, đâu là “lỗ hổng” thường thấy nhất về kiến thức truyền thông mà nhiều KOL, KOC trẻ hiện nay đang mắc phải?

Theo quan sát và kinh nghiệm giảng dạy, tôi nhận thấy ‘lỗ hổng’ lớn nhất về kiến thức truyền thông ở nhiều KOL, KOC trẻ hiện nay chính là sự thiếu hiểu biết toàn diện về ba khía cạnh: pháp lý, đạo đức nghề nghiệp, và kỹ năng kiểm chứng thông tin.

Tôi cho rằng, nếu không được bồi dưỡng ba khía cạnh này một cách bài bản, KOL/KOC sẽ luôn đứng trước nguy cơ vướng vào khủng hoảng truyền thông, ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín cá nhân, niềm tin của công chúng".

Nhiều người cho rằng việc giáo dục truyền thông cho KOL, KOC là cần thiết, nhưng thực tế thì phần lớn các KOL, KOC hiện nay không trải qua đào tạo bài bản. Từ góc độ đào tạo báo chí – truyền thông, các cơ sở đào tạo có thể làm gì để trang bị cho các bạn trẻ kỹ năng sử dụng sức ảnh hưởng trên mạng xã hội có trách nhiệm?

Tôi hoàn toàn đồng tình rằng việc giáo dục truyền thông cho KOL, KOC là rất cần thiết, đặc biệt trong bối cảnh mạng xã hội đang trở thành môi trường kinh doanh và định hình dư luận mạnh mẽ. Thực tế, phần lớn các bạn hiện nay đi lên từ kinh nghiệm cá nhân, chưa qua đào tạo bài bản, nên việc bổ sung kiến thức, kỹ năng là điều cấp thiết.

Từ góc độ đào tạo báo chí – truyền thông, các cơ sở đào tạo có thể triển khai một số hướng sau:

Thứ nhất, tích hợp các học phần về pháp luật, đạo đức truyền thông vào chương trình chính quy. Nội dung này không chỉ dành cho sinh viên báo chí, truyền thông, mà nên mở rộng cho sinh viên các ngành khác có nhu cầu trở thành KOL/KOC.

Thứ hai, tổ chức các khóa ngắn hạn, workshop dành riêng cho những người đang hoạt động trên mạng xã hội. Ở đây, các bạn sẽ được hướng dẫn kỹ năng kiểm chứng thông tin, đánh giá rủi ro pháp lý, và xử lý khủng hoảng truyền thông.

Thứ ba, khuyến khích thực hành và trải nghiệm thực tế. Nhà trường có thể tạo môi trường mô phỏng các chiến dịch truyền thông, trong đó sinh viên đóng vai KOL/KOC, phải tự tìm hiểu sản phẩm, đối chiếu thông tin và chịu phản biện từ giảng viên và chuyên gia.

Tôi tin rằng, nếu được đào tạo bài bản và thực hành thường xuyên, các bạn trẻ sẽ hiểu rằng sức ảnh hưởng trên mạng xã hội không chỉ là một lợi thế kinh tế, mà còn là trách nhiệm xã hội. Từ đó, họ sẽ biết cách sử dụng tiếng nói của mình để lan tỏa những giá trị tích cực cho cộng đồng".

Xin bà chia sẻ một vài đề xuất hoặc “hiến kế” cụ thể để các KOL, KOC không chỉ tránh được những sai lầm đáng tiếc mà còn phát huy vai trò tích cực trong việc lan tỏa những giá trị tốt đẹp tới cộng đồng?

Tôi cho rằng, để KOL và KOC vừa tránh được sai lầm đáng tiếc, vừa phát huy được vai trò tích cực trong xã hội, cần chú ý:

Cuối cùng, duy trì tinh thần phản biện và cầu thị. Khi nhận phản hồi từ cộng đồng, hãy xem đó là cơ hội để điều chỉnh và hoàn thiện, thay vì né tránh, phản ứng tiêu cực.

Trân trọng cảm ơn bà!