'Tiền bay'...

Giá đồng ngày xuân.

1. Tiền “cô đồng”, “cậu đồng” tung lên, chủ yếu tiền lẻ hãy còn thơm mùi mực. “Lộc” được ban phát cho những ai đang có mặt tại buổi lễ, là khách, là con nhang đệ tử... “Lộc thánh” khi may mắn có được, nhiều người không dám tiêu, có người về đặt lên ban thờ hoặc cất vào ví...

Tôi cũng muốn thử vận may. Lựa hôm trời tỏa nắng dịu sau những ngày lâm thâm mưa phùn, tôi chạy xe xuống Sầm Sơn, dừng chân ở đền Độc Cước. Tiếc là, ca lễ của hầu đồng Mai vừa xong, không còn cơ hội cho tôi được chứng kiến cảnh “bay tiền” cũng đồng nghĩa tôi không thể có “lộc thánh”.

Nhưng tôi nghĩ, mình vẫn còn “duyên”. Bởi trong sáng nay, tôi được gặp “cậu” Quân. “Cậu” hãy còn trẻ, mới 30 tuổi. Trong suy đoán, thì “cậu” Quân là người làm việc “thánh” vì khi nói chuyện với tôi, mồm “cậu” vẫn đang nhai trầu... Đúng như tôi nghĩ, “cậu” Quân hầu đồng đã 6 năm nay. “Cậu” người TP Sầm Sơn, ở phường Quảng Tiến. Hôm nay, “cậu” đến đây với tư cách là khách mời dự buổi hầu đồng của thanh đồng Mai.

Trong lúc trò chuyện, có nhiều người đi qua chào “cậu” Quân, phần lớn gọi “cậu” xưng “con”. Tôi chợt nghĩ, chắc “cậu” Quân cũng là thanh đồng có tiếng. Tôi bày tỏ sự nuối tiếc với “cậu” khi không được dự giá hầu nào, vì thế cũng chẳng được thấy “tiền bay”. “Cậu” Quân cười, bảo: “Còn rất nhiều dịp để chị tham dự. Tôi mới hầu hôm qua ở đền Chín Giếng, Bỉm Sơn. Muốn được nhìn thấy “tiền bay” thì chỉ có ở 3 giá chúa, 5 giá chầu, 5 hàng cô. “Tiền bay” chỉ là những đồng tiền nhỏ thôi nhưng đó được xem như “lộc thánh”, mang lại “lộc” buôn bán, sự may mắn...”.

“Cậu” Quân kể, cậu đã từng hầu đồng cho những kênh đàn cả tiền tỷ, trong đó “tiền bay” cũng khá nhiều, khoảng vài chục triệu. Vậy nên, một số người dự hầu đồng cũng được khá nhiều “lộc”.

Tiền làm lễ càng lớn thì hầu đồng càng cho “tiền bay” nhiều hơn. Tôi nhớ đến cụ Thanh, 90 tuổi, người đã từng dự ca lễ của “cô đồng” Mai ở đền Độc Cước khi cụ khoe với tôi, rằng, vừa được “cô” cho “lộc” 10 nghìn.... Cụ cười móm mém, bảo: “Tiền “bay” vào lòng thì cứ đón nhận, đấy là tiền lộc, tiền lá, tiền bình an... Được “lộc” là tôi lại cất đi, gìn giữ rất cẩn thận”.

2. Ý nghĩa của việc “bay tiền” như giải thích của “cậu” Quân, hay như “cô đồng” Hoa (thị xã Bỉm Sơn), rằng: “Phát lộc”, “tán lộc” đi để các “ngài” phù hộ độ trì cho may mắn, mạnh khỏe...”... thì tất nhiên, ở đằng sau câu chuyện “tung tiền” sau 3 giá chúa, 5 giá chầu, 5 hàng cô cũng còn nhiều ý kiến trái chiều.

Sau mỗi giá đồng, “cô” lại tung tiền, ban “lộc thánh”.

Cách đây 9 năm, Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt được tổ chức UNESCO của Liên hợp quốc vinh danh là Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Có 2 thành tố quan trọng mang giá trị tiêu biểu của Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ là hầu đồng và diễn xướng hát chầu văn. Trong trình tự hầu đồng, có phần ban lộc. Khi múa, Thánh nhập thể hiện sự hài lòng qua việc ban lộc cho người đánh đàn, cho người ngồi dự thỉnh cầu là hoa quả, tiền... “Một đồng lộc thánh bằng một gánh lộc trần”. Theo ông Nguyễn Anh Huấn, trưởng tiểu ban đền Chín Giếng (thị xã Bỉm Sơn) thì: “Không nên nặng nề về vấn đề “tung” tiền nhiều - ít hay lấy được nhiều - ít mà ở đây là đang tái hiện lại việc thánh thần nhập vào người hầu đồng để ban phúc lộc cho “bách gia trăm họ”...”.

Thông qua hầu đồng, nhằm thể hiện khát vọng mưu cầu an lành, hạnh phúc cho con người. Song từ ý nghĩa tốt đẹp ban đầu, xung quanh việc hầu đồng dần có những biến tướng. Nhiều người quan niệm giá đồng càng nhiều tiền thì càng thể hiện được sự thành tâm, việc cầu càng trôi chảy. Vì vậy, người ta đổ tiền vào những giá đồng, ngập tràn lễ vật, sử dụng nhiều vàng mã với độ cầu kỳ, đắt tiền, đầy lãng phí.

Tôi lại nhớ đến “cậu” Quân. “Cậu” cũng từng chia sẻ, rằng: “Không phát lộc, không “tung” tiền xung quanh không được. Giá đồng phải làm như thế. Càng đông người xem thì hầu đồng lại càng muốn được “tung tiền” nhiều hơn...”.

Tiền ở đâu để cho “tiền bay” sau khi giá hầu kết thúc. Tất nhiên, đấy là tiền của khách làm lễ. Chỉ xoay quanh câu chuyện “tung” tiền trong buổi hầu đồng, thực tế đã diễn ra những cảnh xô đẩy, chen lấn để những mong được lấy “lộc thánh”... Sự phản cảm chính là ở chỗ đấy. Chưa kể, còn có hiện tượng lợi dụng hầu đồng, lợi dụng niềm tin để trục lợi, kiếm tiền.

Hầu đồng - Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ, vốn dĩ là nơi kết nối, bày tỏ ước nguyện, khát vọng an lành của con người với thánh thần. Những người tham gia cần sự thành tâm trong sáng, hướng thiện. Gìn giữ cho những giá đồng ngày xuân thực sự là sinh hoạt tín ngưỡng, tâm linh tốt đẹp, rất cần hiểu đúng để thực hành đúng. Những hành vi lệch chuẩn cần phải được chấn chỉnh kịp thời.

Bài và ảnh: Bằng An