Thương mại Nga - Trung: Trụ cột kinh tế giữa làn sóng trừng phạt từ phương Tây

Tổng thống Nga Vladimir Putin (phải) và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trước hội đàm tại Moskva, ngày 8/5/2025. Ảnh: REUTERS/TTXVN

Theo nhận định mới đây của Tiến sĩ John CK Daly, chuyên gia về chính sách đối ngoại và quốc phòng Á-Âu thuộc Quỹ Jamestown (jamestown.org) và là nghiên cứu viên không thường trú tại Viện Trung Á-Kavkaz ở Washington D.C., kể từ khi Nga tiến hành chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine vào năm 2022, nền kinh tế của nước này ngày càng dựa vào thương mại với Trung Quốc. Vai trò của Bắc Kinh với tư cách là khách hàng năng lượng lớn nhất của Moskva đã tăng lên đáng kể, giúp Nga phần nào bù đắp được những tổn thất ban đầu từ việc cắt giảm đột ngột thương mại với phương Tây sau các lệnh trừng phạt do Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) dẫn đầu.

Vào năm 2024, Trung Quốc chiếm hơn một phần ba tổng kim ngạch thương mại của Nga, một minh chứng cho mối quan hệ kinh tế ngày càng chặt chẽ. Về kim ngạch thương mại song phương, theo Tổng cục Hải quan Trung Quốc, kim ngạch thương mại giữa Nga và Trung Quốc đạt tổng cộng 244,81 tỷ USD vào năm 2024, tăng 1,9% so với năm 2023.

Xuất khẩu của Nga sang Trung Quốc đạt 129,32 tỷ USD vào năm 2024, hầu như không thay đổi so với năm trước, chủ yếu là trong lĩnh vực năng lượng. Ngược lại, xuất khẩu của Trung Quốc sang Nga tăng 4,1% lên 115,49 tỷ USD. Mặc dù Nga vẫn đạt thặng dư thương mại 13,83 tỷ USD, nhưng con số này đã giảm 23,8% so với năm 2023

Theo Ngân hàng Trung ương Nga, vào cuối năm 2024, Trung Quốc chiếm 31% thị phần xuất khẩu và 39% thị phần nhập khẩu của Nga. Điều này nguy cơ tạo ra một sự mất cân bằng đáng chú ý cho Moskva: Trung Quốc chiếm 34% tổng kim ngạch thương mại của Nga trong khi Nga chỉ chiếm 4% tổng kim ngạch thương mại của Trung Quốc vào năm 2024.

Sự giảm sút của các đối tác phương Tây cũng được thể hiện rõ qua Đầu tư Trực tiếp Nước ngoài (FDI) vào Nga, đã giảm hơn một nửa, từ 497,7 tỷ USD vào đầu năm 2022 xuống còn 216 tỷ USD vào giữa năm 2025. Trong bối cảnh đó, Trung Quốc đã trở thành một "trụ cột" ngày càng quan trọng của nền kinh tế Nga.

Phép thử khí đốt: Đường ống "Power of Siberia-2"

Một phép thử lớn cho quan hệ hợp tác năng lượng dài hạn là dự án đường ống "Power of Siberia-2" (PoS-2) trị giá 50 tỷ USD, được thiết kế để vận chuyển 50 tỷ mét khối (bcm) khí đốt tự nhiên hàng năm từ Siberia sang Trung Quốc.

Vào ngày 2/9 năm nay, Chủ tịch Gazprom Aleksei Miller tuyên bố rằng đã đạt được thỏa thuận xây dựng PoS-2 tại cuộc họp ba bên ở Bắc Kinh. Tuy nhiên, Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Trung Quốc (CNPC) và truyền thông nhà nước Trung Quốc lại giữ im lặng về bản ghi nhớ được cho là đã ký kết.

Sự ngần ngại này có thể xuất phát từ giá khí đốt. Theo Aleksei Gromov, Giám đốc chính về Nghiên cứu Năng lượng tại Viện Năng lượng và Tài chính, Trung Quốc đã yêu cầu mức giá thấp hơn nhiều, chỉ tương đương giá ở Nga, ở mức 120 - 130 USD cho một nghìn mét khối (tcm), thấp hơn 3,2 lần so với giá hiện tại ở châu Âu là 390 USD/tcm, báo Vedomsti đưa tin. Trong khi Gazprom hiện đang bán khí đốt cho Trung Quốc với giá 247 USD/tcm, rẻ hơn 36% so với khách hàng châu Âu. Mức giá chiết khấu nghiêm trọng như vậy có nguy cơ khiến PoS-2 không còn sinh lời đối với Nga.

Yếu tố rủi ro lớn nhất đối với hoạt động xuất khẩu năng lượng của Nga, và do đó là mối quan ngại lớn đối với cả Nga và Trung Quốc, chính là chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump. Ông Trump hiện đang tăng cường chiến dịch gây sức ép chống lại các đối tác nước ngoài mua năng lượng xuất khẩu của Nga.

Sau cuộc gặp với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky vào ngày 23/9, ông Trump đã tuyên bố đảo ngược chính sách trước đây của mình đối với Ukraine. Ông viết trên Truth Social rằng Kiev, với sự hỗ trợ của châu Âu, đang ở vị thế để "giành lại các vùng lãnh thổ Nga đang kiểm soát" ở miền Đông Ukraine, đồng thời lưu ý những ảnh hưởng của cuộc xung đột đối với sản lượng khí đốt của Nga.

Tuyên bố trên ẩn chứa khả năng các lệnh trừng phạt thực sự sẽ gây nguy hiểm cho xuất khẩu năng lượng của Nga, bao gồm cả việc Trung Quốc tiếp tục mua hàng. Cả Nga và Trung Quốc có thể đang chờ xem liệu chính quyền Trump có thực hiện chiến dịch gây sức ép này hay không và khi nào.

Vũ Thanh/Báo Tin tức và Dân tộc