Thương mại điện tử bùng nổ, Việt Nam 'tăng tốc' tái định hình logistics

Sự phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử Việt Nam đang thúc đẩy nhu cầu cấp thiết về một hệ thống logistics hiện đại, đặc biệt ở các thành phố lớn, nơi người tiêu dùng đòi hỏi tốc độ giao hàng nhanh và tiện lợi. Các tên tuổi lớn như VN Post, EMS, Viettel Post vẫn giữ vai trò chủ đạo ở nông thôn, trong khi thị trường thành phố trở thành sân chơi cho những startup logistics đầy tiềm năng như NinjaVan, Giao Hàng Tiết Kiệm (GHTK), Giao Hàng Nhanh (GHN).

Thương mại điện tử thúc đẩy nhu cầu đổi mới

DHL cũng gia nhập cuộc đua với dịch vụ DHL Parcel Metro Same Day, mang đến tính năng theo dõi thời gian thực và linh hoạt lịch giao hàng.

Những nền tảng như Shopee, Shein và Temu không chỉ đưa ra những yêu cầu cao về vận chuyển nhanh mà còn tạo ra một làn sóng tiêu dùng mới, trong đó người bán hàng qua livestream và các kho lưu trữ thương mại điện tử đang phát triển mạnh. Shopee, Lazada, TikTok Shop ghi nhận doanh thu 3,3 tỷ USD chỉ trong quý 2 năm 2024, với hơn 750 triệu sản phẩm được bán trong ba tháng đầu năm. Điều này kéo theo sự gia tăng nhu cầu về kho bãi, lưu trữ, và giao hàng.

Theo báo cáo từ Google, Temasek và Bain, doanh số bán hàng trực tuyến tại Việt Nam đã tăng 18% từ năm 2023 đến 2024. Sự phát triển này thúc đẩy nhu cầu về các dịch vụ logistics như kho bãi, lưu trữ và giao hàng. Các nhà bán hàng trực tuyến, đặc biệt là những người kinh doanh qua livestream, đang tìm kiếm những phương thức vận chuyển hiệu quả và nhanh chóng hơn, khiến cho ngành logistics phải phát triển mạnh mẽ để đáp ứng nhu cầu này.

Một xu hướng đáng chú ý là sự xuất hiện của các “ngành công nghiệp gia đình” ở cả hai bên biên giới Việt Nam và Trung Quốc, với các văn phòng cho người dẫn chương trình livestream và các khu vực lưu trữ dành riêng cho thương mại điện tử. Những xu hướng này không chỉ tạo ra nhu cầu mới về cơ sở hạ tầng mà còn thúc đẩy sự phát triển của các dịch vụ logistics chuyên biệt để phục vụ những đơn hàng nhỏ lẻ nhưng khối lượng lớn.

Một trong những công ty đi đầu trong việc áp dụng công nghệ vào logistics tại Việt Nam là Viettel Post, khi họ mới đây đã giới thiệu máy bay không người lái giao hàng và robot phân loại, dự báo sẽ giúp tăng năng suất xử lý lên đến 40%. Những thiết bị này không chỉ giảm bớt sự phụ thuộc vào lực lượng lao động thủ công mà còn giúp giảm thời gian và chi phí cho các hoạt động logistics.

Viettel Post cũng đang đầu tư vào các cổng biên giới thông minh và cơ sở hạ tầng tiên tiến nhằm cải thiện quá trình vận chuyển hàng hóa qua các cửa khẩu quốc tế, điều này đặc biệt quan trọng khi Việt Nam có một trong những ngành logistics với điểm số hiệu suất thấp nhất trong khu vực.

Chi phí logistics của Việt Nam chiếm hơn 20% GDP – gấp đôi nhiều nước trong khu vực.

Công nghệ - yếu tố then chốt nâng cao chuỗi cung ứng

Mặc dù những cải tiến công nghệ này là bước đi quan trọng trong việc tối ưu hóa chuỗi cung ứng, Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều thách thức về cơ sở hạ tầng. Với hơn 3.000 km chiều dài đất nước, chi phí vận chuyển hàng hóa trong nước vẫn rất cao, đôi khi đắt đỏ hơn cả việc vận chuyển quốc tế giữa Việt Nam và các quốc gia như Singapore. Một trong những yếu tố gây khó khăn là hệ thống giao thông chưa hoàn thiện, trong khi sự phát triển của các tuyến đường bộ và đường sắt vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu về tốc độ và hiệu quả.

Viettel Post thừa nhận rằng ngành logistics của Việt Nam hiện tại còn tồn tại nhiều hạn chế. Chi phí logistics hiện chiếm hơn 20% tổng sản phẩm quốc nội (GDP), một con số cao so với nhiều quốc gia trong khu vực. Ngoài ra, quy trình phân loại hàng hóa vẫn chủ yếu được thực hiện thủ công hoặc bán tự động, với tỷ lệ tự động hóa trong ngành này chỉ đạt khoảng 10%. Điều này khiến cho khả năng xử lý đơn hàng còn hạn chế, đặc biệt là trong bối cảnh nhu cầu giao hàng nhanh chóng từ các nền tảng thương mại điện tử ngày càng tăng cao.

Một trong những giải pháp quan trọng để giải quyết những thách thức của ngành logistics là phát triển các phương thức vận chuyển hiện đại và đa phương thức. Ông Majo George, giảng viên cao cấp về hậu cần của Đại học RMIT Việt Nam, đã chỉ ra rằng việc triển khai một hệ thống đường sắt cao tốc quốc gia sẽ giúp các doanh nghiệp vận chuyển hàng hóa xuyên suốt đất nước trong cùng một ngày, giảm đáng kể sự phụ thuộc vào vận tải đường bộ chậm chạp. Ông George cũng lưu ý rằng Việt Nam đang tụt hậu so với các quốc gia lân cận như Campuchia và Lào trong việc triển khai hệ thống đường sắt cao tốc, điều này có thể tạo ra một bất lợi lớn nếu không có sự cải thiện đáng kể trong tương lai.

Kho bãi tự động đang trở thành một yếu tố quan trọng trong ngành logistics, đặc biệt khi các nhà sản xuất và các công ty thương mại điện tử yêu cầu hiệu quả cao hơn trong việc lưu trữ và phân phối hàng hóa. Viettel Post đang đẩy mạnh đầu tư vào các kho hàng tự động và dịch vụ hậu cần xuyên biên giới tại các quốc gia như Trung Quốc, Thái Lan và Lào. Việc sử dụng robot và các công nghệ tự động trong kho bãi sẽ giúp giảm chi phí nhân công, tăng tốc độ xử lý đơn hàng và tối ưu hóa không gian lưu trữ.

Các cơ sở lưu trữ tự động hiện tại không chỉ phục vụ cho các doanh nghiệp nội địa mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ các hoạt động xuất khẩu, nhất là khi Việt Nam trở thành một trung tâm sản xuất quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Những tên tuổi lớn như Meta (Facebook) và Tamron đang lựa chọn Việt Nam làm điểm sản xuất và xuất khẩu các mặt hàng như tai nghe và ống kính máy ảnh, qua đó thúc đẩy nhu cầu về cơ sở hạ tầng kho bãi hiện đại.

Công nghệ hiện đại đang trở thành động lực chính trong việc tối ưu hóa chuỗi cung ứng của Việt Nam. Các công nghệ như Trí tuệ nhân tạo (AI), Học máy (Machine Learning), và sản xuất bồi đắp (Additive Manufacturing) không chỉ giảm chi phí mà còn cải thiện sự kết nối giữa các giai đoạn sản xuất, từ quản lý hàng tồn kho đến tối ưu hóa vận tải.

Theo Giáo sư Stefan Minner từ Đại học Kỹ thuật Munich, việc áp dụng các công nghệ này sẽ giúp chuỗi cung ứng của Việt Nam trở nên linh hoạt hơn, phản ứng nhanh với biến động thị trường, đồng thời hỗ trợ phát triển bền vững thông qua việc tối ưu hóa tài nguyên.

Chính phủ Việt Nam đã nhận thức được tầm quan trọng của việc cải thiện cơ sở hạ tầng logistics. Năm 2022, chính phủ đã thông qua một nghị quyết chiến lược cho ngành logistics, cam kết thúc đẩy vận tải đa phương thức và các giải pháp kỹ thuật số, bao gồm sử dụng công nghệ xanh trong chuỗi cung ứng. Điều này cho thấy sự quan tâm lớn từ chính phủ vào việc phát triển ngành logistics và cải thiện chỉ số hiệu suất hậu cần, nhằm hỗ trợ tăng trưởng thương mại điện tử và phát triển nền kinh tế.

Thùy Linh