'Thuốc lá ít hại' - Chiêu trò quảng cáo sai sự thật của các tập đoàn thuốc lá

Ngày Thế giới Không Thuốc lá 31/5 năm 2025 với chủ đề 'Vạch trần sự hấp dẫn giả tạo của thuốc lá' chính là dịp để phơi bày các cách thức mà các tập đoàn thuốc lá trên thế giới sử dụng để quảng bá, tiếp thị các sản phẩm gây nghiện cũng như chỉ rõ các chiêu thức quảng cáo sai sự thật, lừa dối mọi người, làm cho các sản phẩm thuốc lá trở nên hấp dẫn hơn, đặc biệt là đối với trẻ em và thanh thiếu niên.

Vậy, các tập đoàn thuốc lá đã sử dụng những chiêu trò gì để thuốc lá là một sản phẩm được đánh giá là độc hại mà hàng triệu người trên thế giới vẫn sử dụng?.

Vạch trần về 'sự giảm hại của thuốc lá mới'

Chia sẻ tại buổi tập huấn với chủ đề 'Vạch trần sự hấp dẫn giả tạo – Truyền thông trách nhiệm vì môi trường và sức khỏe cộng đồng' diễn ra ngày 29 -30/5 tại Vĩnh Phúc, Ts Nguyễn Thu Hương – Chuyên gia của Tổ chức toàn cầu giám sát ngành công nghiệp thuốc lá (STOP) cho biết, trước đây các tập đoàn thuốc lá tạo ra các tranh luận về hút thuốc và sức khỏe nhằm bác bỏ hoặc làm giảm các giá trị nghiên cứu khoa học về tác hại của thuốc lá với sức khỏe. Ngày nay khi nhận thức về tác hại của thuốc lá đã được nâng lên thì họ 'chuyển hướng maketing' sang quảng cáo sản phẩm thay thế được cho là 'an toàn hơn', 'ít độc hại hơn' để tiếp tục thu hút người dùng.

TS.Hương dẫn chứng, nếu như những năm 1950 -1970 thuốc lá đầu lọc thuốc lá nhẹ để cho người tiêu dùng cảm giác 'sạch', 'an toàn' 'giảm hại thay thế cho việc cai thuốc'. Thuốc lá đầu lọc đánh vào tiềm thức khách hàng là các chất độc đã được 'lọc' hết qua 'đầu lọc' nên sẽ an toàn hơn. Đến những năm 1970 -2000 là thuốc lá 'chia phần' không khói và thuốc lá ngâm. Thuốc lá không khói, thuốc lá ngâm cũng tạo cảm giác các chất độc đã được loại bỏ và từ những năm 2010 là thuốc lá nung nóng, thuốc lá điện tử…thì được quảng cáo ít độc hại hơn có thể thay thế, hoặc 'cai nghiện' thuốc lá truyền thống…Tuy nhiên, không có bằng chứng nào chứng minh thuốc lá điện tử ít độc hại hơn thuốc lá truyền thống, tất cả chỉ là những chiến dịch maketing nhằm đạt được lợi nhuận của các tập đoàn thuốc lá.

Ts. Nguyễn Thu Hương - Chuyên gia chia sẻ tại buổi tập huấn

"Tất cả các chiêu thức trên đều tạo ra cảm giác in sâu vào trong suy nghĩ của người dùng là dùng thuốc lá họ mới sản xuất ra an toàn hơn, ít độc hại hơn, và như vậy mục tiêu tạo ra sự duy trì và thúc đẩy lợi nhuận của các tập đoàn thuốc lá đã đạt được', TS Hương nhấn mạnh.

Cũng theo Ts Hương, ngành công nghiệp thuốc lá có từ lâu đời và quảng cáo của họ luôn nhắm vào giới trẻ. Các công ty thuốc lá nghiên cứu rất kỹ giới trẻ vì đó là mục tiêu họ nhắm đến, điều này thể hiện qua chính những phát ngôn của họ.

TS Hương cũng nhấn mạnh, họ đã sử dụng nhiều chiến thuật tiếp thị với hình thức hấp dẫn khác nhau. Thuốc lá điện tử được 'núp bóng' dưới dạng đồ chơi trẻ em, đồ ăn nhẹ và đồ dùng, khéo léo ngụy trang các thiết bị nguy hiểm đằng sau vẻ ngoài dễ thương và vui nhộn. Những hình ảnh ngụy trang này vừa thu hút giới trẻ đồng thời lại tránh bị các cơ quan chức năng, phụ huynh và giáo viên phát hiện như thỏi soi, cây bút, bình nước mini…Không chỉ hình dáng kích thước mà hương vị và giá cả họ làm ra cũng là điều giới trẻ dễ bị thu hút và dễ tiếp cận nhất. Họ đã xây dựng và mô tả việc sử dụng thuốc lá điện tử như một lối sống phải có đối với giới trẻ.

Thuốc lá điện tử với những tạo hình hấp dẫn, bắt mắt thu hút giới trẻ.

Ngành công nghiệp thuốc lá đang sử dụng khái niệm “giảm hại” (tobacco harm reduction - THR) để quảng bá các sản phẩm như thuốc lá điện tử, HTPs, nicotine pouches nhằm thay thế thuốc lá điếu.

'Bất cứ khi nào các công ty thuốc lá phải đối mặt với một mối đe dọa lớn, họ đã giới thiệu các sản phẩm mới hứa hẹn rằng chúng sẽ ít gây hại hơn. Họ sử dụng các sản phẩm này để bảo vệ doanh số bán hàng của mình và định vị mình là một phần của giải pháp và kết nối lại với các nhà hoạch định chính sách. Cuối cùng, họ chỉ làm suy yếu sự tiến bộ trong khi cung cấp cho ngành công nghiệp một cách mới để kiếm tiền'. Ts Hương nhận định.

Đến chiêu trò 'tẩy xanh' của các tập đoàn thuốc lá

Đồng quan điểm , ông Phạm Hồng Quân, Trung tâm bảo vệ môi trường và ứng phó biến đổi khí hậu, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng chia sẻ, ngành công nghiệp thuốc lá đã quảng bá sản phẩm của mình như một biểu tượng của sự tự do, bản lĩnh và phong cách. Qua phim ảnh và quảng cáo, văn hóa tiêu dùng thuốc lá đã len lỏi vào tiềm thức như một hành vi thời thượng. Ngày nay, với sự ra đời của thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, thông điệp "thuốc lá ít hại" lại được tung hô mạnh mẽ. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu của WHO, CDC Hoa Kỳ và Bộ Y tế các nước đã chỉ ra rằng thuốc lá thế hệ mới vẫn chứa nicotine, kim loại nặng và gây tổn thương phổi, tim mạch. Chưa có đủ bằng chứng khoa học để khẳng định các sản phẩm này giúp cai thuốc lá thông thường.

Thuốc lá đầu lọc phân hủy sinh học là một trong những chiêu trò quảng cáo của các tập đoàn thuốc lá.

'Nguy hiểm hơn, thuốc lá thế hệ mới đang đe dọa cuốn hút giới trẻ vào một cơn nghiện mới. Những sản phẩm này vẫn chứa hàng ngàn chất độc, vẫn tạo ra rác thải nhựa và vẫn đang hướng tới đối tượng là thế hệ tương lai của chúng ta. Chúng ta đang phải đối mặt với một ngành công nghiệp có thể đang thao túng nhận thức cộng đồng bằng các chiến thuật marketing hiện đại, thậm chí là "tẩy xanh" (greenwashing) – đánh tráo khái niệm và che giấu bản chất vấn đề', ông Quân nói.

Việc quảng bá các bộ lọc phân hủy sinh học là một ví dụ về chiến dịch tẩy xanh của ngành công nghiệp thuốc lá – tiếp thị hàng hóa thân thiện với môi trường nhằm tăng doanh số, cải thiện danh tiếng của nhà sản xuất và đánh lạc hướng sự chú ý khỏi các hoạt động gây hại cho môi trường của họ. Mặc dù vậy, thực tế là những bộ lọc này vẫn sẽ rò rỉ các hóa chất độc hại và ngành công nghiệp này có thể sẽ sử dụng chúng để đánh bóng hình ảnh của mình.

H.Nguyên