Thuế - trụ cột ngân sách quốc gia, từ kháng chiến đến kỷ nguyên số

Ngành thuế chính thức vận hành Cổng thông tin thuế hỗ trợ doanh nhân từ ngày 18/8/2025

Từng bước trở thành công cụ điều tiết vĩ mô

Trong giai đoạn chiến tranh gian khổ, song song với việc động viên nhân dân phát huy nhiệt tình cách mạng, tự góp sức người, sức của cho kháng chiến, theo đề nghị của Bộ trưởng Bộ Tài chính khi đó là đồng chí Lê Văn Hiến, Đảng và Chính phủ đã quyết định chấn chỉnh công tác tài chính, chỉ đạo nghiên cứu xây dựng và ban hành các chính sách, chế độ tài chính mới nhằm thực hiện đóng góp công bằng, hợp lý, đảm bảo nhu cầu của tiền tuyến, phù hợp với khả năng của mọi tầng lớp nhân dân. Thời kỳ này, các khoản thuế chính gồm thuế điền thổ, thuế nông nghiệp, thuế công thương nghiệp, thuế xuất nhập khẩu…

Năm 1951, Phó thủ tướng Chính phủ Phạm Văn Đồng đánh giá, thuế nông nghiệp là công tác chính trị lớn thứ hai, chỉ sau nhiệm vụ chống thực dân, can thiệp Mỹ và tay sai. Tuy là hoạt động kinh tế - tài chính, nhưng thuế nông nghiệp trở thành cuộc vận động lớn, có ý nghĩa chính trị sâu sắc khi khơi dậy tinh thần đóng góp của nông dân cho kháng chiến, đồng thời thúc đẩy sản xuất, làm cho “nước mạnh, dân no”.

Từ năm 1986, khi đất nước bắt đầu Đổi mới, Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ VI nhấn mạnh, xây dựng chính sách tài chính bảo đảm quyền tự chủ tài chính cho các cơ sở kinh tế, thúc đẩy phát triển kinh tế quốc doanh và các thành phần kinh tế khác với hiệu quả cao, đồng thời điều tiết thu nhập để đảm bảo công bằng xã hội. Chính sách thuế được cải cách, chấm dứt bao cấp qua ngân sách, như bù lỗ và cấp vốn không gắn trách nhiệm.

Nhờ đó, thu ngân sách nhà nước giai đoạn 1986 - 1990 tăng gấp 30,7 lần so với giai đoạn 1981 - 1985, trong đó, thu từ kinh tế quốc doanh chiếm 64,2%, thu ngoài quốc doanh chiếm 19,6%, đủ đảm bảo chi cho phát triển kinh tế, quốc phòng và an sinh xã hội.

Trong những năm 1990, hai bước đột phá quan trọng trong cải cách chính sách thuế được thực hiện nhằm kích thích sản xuất trong nước, đẩy mạnh xuất khẩu và đảm bảo công bằng giữa các thành phần kinh tế, hội nhập với thông lệ quốc tế. Thuế trở thành công cụ điều tiết vĩ mô quan trọng, giúp thu ngân sách tăng trưởng bình quân 10% mỗi năm trong giai đoạn 1996 - 2000.

Bước vào thế kỷ XXI, trước yêu cầu hội nhập và cạnh tranh, Việt Nam liên tục cải cách chính sách và quản lý thuế để tạo thuận lợi cho người nộp thuế, đồng thời ngăn ngừa thất thu. Những cải cách này tạo nền tảng cho sự chuyển biến mạnh mẽ ở giai đoạn gần đây. Từ khi thực hiện cải cách thuế mạnh mẽ, ngành thuế đã đồng hành cùng Chính phủ xây dựng các chính sách thuế hiệu quả, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp, đồng thời tăng thu ngân sách bền vững, đóng góp vào tốc độ tăng trưởng kinh tế ổn định qua nhiều năm.

Theo Bộ Tài chính, quy mô thu ngân sách nhà nước đã vượt 2 triệu tỷ đồng, với tỷ lệ động viên khoảng 17,7% GDP, cho thấy chất lượng thu tốt và nền tảng tài khóa vững chắc. Năm 2024, thu do cơ quan thuế quản lý đạt trên 1,7 triệu tỷ đồng, tăng 12 - 14% so với năm trước, trong đó, thu nội địa chiếm tỷ trọng lớn và vượt dự toán. Trong 7 tháng đầu năm 2025, thu nội địa đạt gần 1,4 triệu tỷ đồng, tăng 31,6% so với cùng kỳ năm 2024.

Những con số này cho thấy, dù kinh tế toàn cầu còn bất định, ngành thuế vẫn đảm bảo mục tiêu kép, vừa hỗ trợ doanh nghiệp, người dân phục hồi sản xuất, vừa giữ vững kỷ cương ngân sách và hoàn thành vượt mức nhiệm vụ thu.

Ngoài nguồn thu, thuế còn là công cụ điều tiết kinh tế, giúp Nhà nước định hướng tiêu dùng, khuyến khích đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững. Ổn định nguồn thu giúp Chính phủ có dư địa tài khóa để ứng phó với các cú sốc, thực hiện kích cầu và đầu tư công trọng điểm, như đầu tư cho hạ tầng giao thông, y tế, giáo dục, chuyển đổi năng lượng…

Thông qua thuế thu nhập cá nhân và các sắc thuế về tài sản, tài nguyên, hệ thống thuế góp phần điều tiết thu nhập, thu hẹp chênh lệch giàu nghèo và tăng tính công bằng xã hội. Sự bền vững của nguồn thu thuế cũng giúp ngân sách duy trì các chính sách an sinh, hỗ trợ người yếu thế trong những giai đoạn khó khăn như dịch bệnh, thiên tai hay suy thoái kinh tế.

Trong thời kỳ đất nước có chiến tranh, chính sách thuế nông nghiệp khơi dậy tinh thần đóng góp của nông dân cho kháng chiến và thúc đẩy sản xuất. Ảnh: Tư liệu

Hiện đại hóa là nền tảng tăng thu, chống thất thu

Bước vào kỷ nguyên số, trước thách thức tăng thu và chống thất thu, thời gian gần đây, ngành thuế tiến hành chuyển đổi số mạnh mẽ và toàn diện. Từ giữa năm 2022, hóa đơn điện tử đã phủ sóng trên toàn quốc, tạo cơ sở dữ liệu giao dịch đồng bộ và minh bạch, khắc phục các lỗ hổng thất thu từng xảy ra với hóa đơn giấy, đồng thời giảm đáng kể chi phí tuân thủ cho người nộp thuế.

Tính đến nay, cơ quan thuế đã tiếp nhận và xử lý đến 15,8 tỷ hóa đơn điện tử. Riêng trong 7 tháng đầu năm 2025, hơn 4,3 tỷ hóa đơn đã được xử lý, trong đó có 1,52 tỷ hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền.

Cùng với đó, ứng dụng eTax Mobile và hệ sinh thái dịch vụ công trực tuyến được phổ cập rộng rãi. Sau khi eTax Mobile chính thức được vận hành vào tháng 3/2022, hàng triệu lượt người nộp thuế đã sử dụng ứng dụng này để tra cứu và nộp thuế điện tử mọi lúc, mọi nơi. Đến tháng 5/2025, cơ quan thuế ghi nhận hơn 4,2 triệu lượt cài đặt, trên 6,5 triệu giao dịch với tổng số tiền gần 13.000 tỷ đồng được nộp thành công qua ứng dụng.

Về hạ tầng công nghệ thông tin, ngành thuế đã chủ động nâng cấp, chuyển đổi và làm sạch dữ liệu nhằm đảm bảo an toàn hệ thống. Kiến trúc dữ liệu tích hợp được xây dựng, phục vụ việc phân tích rủi ro và giám sát tuân thủ thuế theo thời gian thực. Kế hoạch Chuyển đổi số theo Quyết định số 804/QĐ-TCT (năm 2024) bám sát định hướng đến năm 2030 của Bộ Tài chính, tập trung phát triển 3 trụ cột chính: dịch vụ số chất lượng cao, vận hành tối ưu và huy động sự tham gia tích cực của xã hội.

Số hóa không chỉ giúp giảm chi phí tuân thủ thuế, mà quan trọng hơn là mở rộng cơ sở thu, thu hẹp giao dịch “vùng xám”. Nhờ đó, tính tự nguyện trong nộp thuế được tăng lên, khả năng phát hiện các vi phạm trong quản lý thuế được nâng cao rõ rệt.

Một nguồn thu đang tăng nhanh trong nền kinh tế số là lĩnh vực thương mại điện tử và kinh doanh trên nền tảng số. Năm 2024, thuế thu từ thương mại điện tử của các tổ chức, cá nhân đạt khoảng 116.000 tỷ đồng, tăng 20% so với năm 2023. Kết quả này có được là nhờ siết chặt quản lý, chuẩn hóa dữ liệu, kết nối hiệu quả với các nền tảng thanh toán, ngân hàng và các “chợ” số.

Việc trao đổi thông tin liên ngành giữa các cơ quan như ngân hàng, thống kê, thông tin - truyền thông và công thương đóng vai trò then chốt nhằm chống thất thu trong nền kinh tế số. Cơ quan quản lý thuế coi dữ liệu là “vũ khí mới” hiệu quả trong cuộc chiến chống thất thu, giúp phát hiện và ngăn chặn kịp thời các hành vi gian lận.

Cùng với đó, các công cụ pháp lý như Luật Quản lý thuế, các nghị định, thông tư về hóa đơn và chứng từ điện tử, quy chế phối hợp giữa các cơ quan chức năng đã được triển khai đồng bộ. Những chính sách này nhấn mạnh mục tiêu chống chuyển giá, trốn thuế, gian lận thuế, đồng thời đôn đốc thu hồi nợ thuế và bảo đảm kỷ cương trong công tác thu nộp thuế, góp phần giữ vững ổn định nguồn thu ngân sách quốc gia trong kỷ nguyên số.

Ông Mai Xuân Thành, Cục trưởng Cục Thuế (Bộ Tài chính) cho biết, giai đoạn 2026 - 2030, ngành thuế sẽ tiếp tục triển khai Chiến lược Phát triển hệ thống thuế đến năm 2030, tập trung xây dựng nền tảng thuế điện tử hiện đại, đáp ứng quản lý trong kinh tế số, hướng tới ngang tầm các nước phát triển. Chuyển đổi số được xem là nhiệm vụ cốt lõi, ứng dụng rộng rãi công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (big data) và học máy (machine learning) trong quản lý thuế.

Đồng thời, ngành thuế sẽ quyết liệt phòng chống gian lận, trốn thuế, đẩy mạnh cải cách hành chính, đơn giản hóa thủ tục và nâng cao chất lượng phục vụ người nộp thuế. Tổ chức bộ máy tiếp tục được sắp xếp tinh gọn, hiện đại, đáp ứng yêu cầu quản lý và hội nhập quốc tế. Việc xây dựng đội ngũ công chức có phẩm chất và năng lực cao, gắn với tăng cường kỷ cương hành chính, đạo đức công vụ cũng được xem là yếu tố then chốt để hoàn thành các nhiệm vụ chính trị được giao.

Ngành Thuế đóng vai trò thiết yếu trong việc bảo đảm nguồn thu ngân sách quốc gia, là nền tảng tài chính quan trọng cho sự phát triển bền vững của đất nước. Những nỗ lực không ngừng trong cải cách và hiện đại hóa ngành thuế đã góp phần xây dựng nền tảng tài chính vững chắc, giúp Việt Nam vượt qua nhiều thách thức kinh tế trong quá khứ và hướng tới tương lai phát triển ổn định, bền lâu.

Hồng Vân