Thúc đẩy xanh hóa ngành hóa chất và phân bón

Xanh hóa công nghiệp hóa chất vẫn còn là khái niệm mới

Tại diễn đàn “Xanh hóa ngành hóa chất - phân bón” do Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp tổ chức ngày 25/12, Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) Hoàng Quang Phòng, trong nhiều năm qua, Việt Nam đã sớm xác định chuyển đổi xanh là hướng đi chiến lược nhằm thúc đẩy tăng trưởng bền vững, giảm ô nhiễm môi trường và nâng cao chất lượng sống của người dân.

Toàn cảnh diễn đàn. Ảnh: Vũ Quang

Trong bối cảnh đó, chuyển đổi xanh ngành hóa chất và phân bón đang trở thành một trong những nhiệm vụ cấp thiết bởi, ngành này đóng vai trò rất quan trọng trong sản xuất nông nghiệp, đồng thời sử dụng khá nhiều tài nguyên thiên nhiên, tạo nguồn phát thải lớn khí nhà kính và ô nhiễm môi trường.

Tuy vậy, lãnh đạo VCCI thẳng thắn nhìn nhận, quá trình xanh hóa ngành hóa chất và phân bón đối mặt với không ít khó khăn; trong đó, đáng chú ý là việc xanh hóa công nghiệp hóa chất vẫn còn là khái niệm mới và hiện chưa có quy định văn bản pháp luật cụ thể.

Phó Cục trưởng Cục Hóa chất (Bộ Công Thương) Phạm Huy Nam Sơn cho biết, có 4 thách thức lớn trong quá trình xanh hóa ngành công nghiệp hóa chất; đầu tiên, chi phí đầu tư cho công nghệ xanh, công nghệ sạch còn cao, trong khi đa số doanh nghiệp hóa chất Việt Nam có quy mô vừa và nhỏ, tiềm lực tài chính còn hạn chế, khả năng tiếp cận nguồn vốn dài hạn còn khó khăn.

Bên cạnh đó, trình độ công nghệ và năng lực quản lý của một bộ phận doanh nghiệp chưa đáp ứng yêu cầu, việc đổi mới công nghệ còn chậm, phụ thuộc nhiều vào công nghệ nhập khẩu, chưa làm chủ được các giải pháp công nghệ xanh cốt lõi. Nhận thức về hóa học xanh và phát triển bền vững trong một số doanh nghiệp còn chưa đầy đủ về lợi ích kinh tế, môi trường và thương hiệu trong dài hạn.

Cơ chế, chính sách hỗ trợ, khuyến khích xanh hóa mặc dù đã được quan tâm nhưng vẫn cần tiếp tục hoàn thiện, đồng bộ hơn nữa, đặc biệt là các chính sách về tín dụng xanh, ưu đãi thuế, hỗ trợ đổi mới công nghệ và đào tạo nguồn nhân lực.

Theo Phó Chủ tịch Hiệp hội Phân bón Việt Nam Nguyễn Trí Ngọc, hiện cả nước có khoảng 790 cơ sở sản xuất phân bón vô cơ và hữu cơ, phần lớn là doanh nghiệp nhỏ và vừa. Thách thức lớn nhất hiện nay trong quá trình chuyển đổi xanh của ngành phân bón là chi phí đầu tư ban đầu cho công nghệ và quy trình sản xuất thân thiện với môi trường còn cao. Việc thay đổi thói quen và mô hình sản xuất truyền thống gặp nhiều trở ngại, nguồn nguyên liệu xanh chưa thực sự ổn định và khả thi trên quy mô lớn. Các yêu cầu về chứng nhận, tiêu chuẩn môi trường chưa đồng bộ, áp lực cạnh tranh thị trường, nhận thức và hành vi tiêu dùng đối với sản phẩm phân bón xanh còn hạn chế.

Ngoài những bất cập trên, doanh nghiệp còn gặp khó khăn trong việc tiếp cận các chính sách hỗ trợ, cơ chế tài chính, chuỗi cung ứng và logistics…

Cần hệ sinh thái chính sách đủ mạnh

Phó Cục trưởng Cục Hóa chất Phạm Huy Nam Sơn thông tin, Luật Hóa chất (sửa đổi) được Quốc hội thông qua năm 2025, có hiệu lực thi hành từ 1/1/2026, sẽ tạo hành lang pháp lý phát triển ngành hóa chất theo hướng an toàn, bền vững, khuyến khích hóa học xanh và kinh tế tuần hoàn. Theo đó, các dự án sản xuất hydro, amoniac được sản xuất bằng nguồn năng lượng tái tạo; dự án đầu tư khu công nghiệp chuyên ngành hóa chất; dự án đầu tư tổ hợp công trình hóa chất được xác định thuộc lĩnh vực công nghiệp hóa chất trọng điểm và được hưởng các hình thức ưu đãi và hỗ trợ đầu tư đặc biệt, nếu đáp ứng quy mô vốn đầu tư, tiến độ giải ngân theo quy định của Chính phủ.

Luật cũng yêu cầu áp dụng các nguyên tắc hóa học xanh trong thiết kế, lựa chọn công nghệ, thiết bị, quy trình sản xuất, sử dụng và thải bỏ hóa chất. Đây là nền tảng quan trọng để Việt Nam xanh hóa ngành hóa chất.

Theo các chuyên gia, chuyển đổi xanh trong ngành hóa chất và phân bón là chiến lược dài hạn, không thể đạt được bằng những giải pháp đơn lẻ. Doanh nghiệp giữ vai trò tiên phong, nhưng cần sự đồng hành mạnh mẽ của Nhà nước và hệ thống tài chính, ngân hàng để quá trình này diễn ra hiệu quả, thực chất.

Nhiều ý kiến đề xuất, cần sớm xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về phát thải, hoàn thiện tiêu chí đánh giá dự án xanh, đồng thời có các cơ chế ưu đãi đủ mạnh về tín dụng, thuế và hỗ trợ kỹ thuật để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư chuyển đổi. Khi hành lang chính sách được hoàn thiện và nguồn lực được khơi thông, chuyển đổi xanh sẽ không chỉ giúp ngành hóa chất và phân bón giảm phát thải, mà còn trở thành động lực nâng cao giá trị gia tăng và vị thế của nông sản Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Đại diện Cục Hóa chất cho biết, Cục sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với VCCI, các bộ, ngành, địa phương và cộng đồng doanh nghiệp để hoàn thiện thể chế, tăng cường hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới công nghệ, thúc đẩy hợp tác quốc tế, hướng tới mục tiêu xây dựng ngành hóa chất Việt Nam phát triển theo hướng xanh, an toàn và bền vững.

Vũ Quang