Thúc đẩy quyền của người khuyết tật: Từ cam kết đến thực tiễn

Một hành trình cam kết "chắc nịch"

Để Việt Nam trở thành thành viên chính thức của Công ước Liên hợp quốc về quyền của người khuyết tật (CRPD), Quốc hội khóa XIII đã phê chuẩn Công ước tại kỳ họp thứ 8 (tháng 10/2014). Tất nhiên, việc nghiên cứu nội dung Công ước đã được thực hiện từ trước đây, khi Việt Nam ký kết tham gia Công ước vào ngày 22/11/2007. Việc ký tham gia chưa làm phát sinh trách nhiệm thành viên Công ước song qua đó, cũng thể hiện được tinh thần, ý thức trách nhiệm của Nhà nước Việt Nam đối với việc bảo đảm, thực thi quyền con người, quyền của người khuyết tật. Điều đó cũng phù hợp với đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước Việt Nam đối với người khuyết tật.

Nhân dịp Ngày quốc tế Thiếu nhi 1/6 và Tháng hành động Vì trẻ em 2024, Thủ tướng Phạm Minh Chính tới thăm, tặng quà các thầy cô giáo, các cháu học sinh tại Trung tâm Nuôi dưỡng trẻ khuyết tật Hà Nội, ngày 31/5/2024. (Nguồn: VGP)

Sự kiện Việt Nam ký tham gia Công ước, toàn bộ tinh thần, nội dung quy định của Công ước đã ảnh hưởng tích cực đến việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật về người khuyết tật ở Việt Nam. Việc Quốc hội Việt Nam ban hành Luật Người người khuyết tật năm 2010 thay thế cho Pháp lệnh Người tàn tật năm 1998 là bằng chứng thể hiện bước chuyển lớn lao, khá căn bản về nhận thức và hành động thực tế của Nhà nước và xã hội Việt Nam đối với vấn đề người khuyết tật. Đó là chuyển từ cách thức tư duy nhìn nhận vấn đề người khuyết tật như việc nhân đạo, từ thiện sang tư duy về người khuyết tật trên cơ sở quyền con người.

Nỗ lực hiện thực hóa Hiến pháp và các cam kết quốc tế liên quan đến người khuyết tật cũng thể hiện ở các quy định các chính sách đặc thù hỗ trợ người khuyết tật trong Bộ luật Lao động, Luật Khám chữa bệnh, Luật Bảo hiểm y tế, Luật Giáo dục, Luật Giáo dục nghề nghiệp, Luật Xây dựng, Luật Giao thông đường bộ, Luật Trật tự an toàn giao thông đường bộ, Luật Trợ giúp pháp lý... Bên cạnh đó, Thủ tướng Chính phủ đã thành lập Ủy ban Quốc gia về người khuyết tật Việt Nam giúp Thủ tướng chỉ đạo giải quyết những vấn đề về công tác người khuyết tật.

Trong những năm qua, Nhà nước Việt Nam đã ban hành và thực hiện nhiều chương trình, chính sách nhằm bảo vệ, chăm lo, trợ giúp người khuyết tật hòa nhập cộng đồng như: chương trình giảm nghèo, chương trình phát triển kinh tế, xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số, chương trình trợ giúp người khuyết tật, bảo đảm thực thi đầy đủ và toàn diện quyền con người và quyền của người khuyết tật trên tất cả các lĩnh vực. Trong đó, đặc biệt bảo đảm thực hiện các quyền về chính trị, kinh tế, dân sự, văn hóa, an sinh xã hội; bảo đảm trẻ em khuyết tật được đến trường, người khuyết tật được học nghề, việc làm, sinh kế, vay vốn ưu đãi, hỗ trợ nhà ở, y tế, tiếp cận thông tin, giao thông.

Hợp tác xã Vụn Art là nơi những người khuyết tật ngày ngày miệt mài "thổi hồn" vào những mảnh lụa vụn để tạo thành những sản phẩm độc đáo trang trí lên áo, túi, ghép tranh. (Nguồn: TTXVN)

Đất nước hình chữ S được cộng đồng quốc tế ghi nhận là điểm sáng trong công tác giảm nghèo và đạt được các mục tiêu phát triển bền vững. Tỷ lệ giảm nghèo đa chiều nhanh từ 60% vào những năm 1990, xuống còn 13,5% vào năm 2014, đến năm 2023 còn khoảng 5%.

Hệ thống an sinh xã hội không ngừng mở rộng diện bao phủ và nâng cao chất lượng chính sách đối với người khuyết tật. Hơn 1,6 triệu người khuyết tật nặng được hưởng trợ cấp xã hội hằng tháng, 96% người khuyết tật có thẻ bảo hiểm y tế. Các bệnh viện đa khoa trung ương, tỉnh và huyện đều có khoa phục hồi chức năng; trẻ em khuyết tật được hỗ trợ học hòa nhập tại các cơ sở giáo dục; đối với trẻ em không có khả năng học hòa nhập được hỗ trợ học tại các cơ sở giáo dục chuyên biệt. Việt Nam cũng đã thống nhất được ngôn ngữ ký hiệu và chữ nổi Brail trong toàn quốc.

Hiện nay, toàn bộ lực lượng lao động là người khuyết tật (gần 4 triệu người) đã được hỗ trợ học nghề, tạo việc làm, sinh kế hoặc được vay vốn với lãi suất ưu đãi để tự giải quyết việc làm. Họ cũng được quan tâm, ưu đãi khi tham gia giao thông, vào các khu vui chơi giải trí, các công trình văn hóa, di tích lịch sử được miễn, giảm giá vé.

Trên bình diện đa phương, Việt Nam luôn tham gia có trách nhiệm và đóng góp tích cực tại Hội đồng Nhân quyền, Ủy ban Xã hội, Nhân đạo và Văn hóa của Đại hội đồng, Hội đồng Kinh tế - Xã hội, Hội đồng chấp hành UNESCO và các diễn đàn khác liên quan đến quyền con người của Liên hợp quốc.

Việt Nam cũng tích cực đóng góp vào các nội dung thảo luận tại các diễn đàn khu vực và liên khu vực, thúc đẩy hợp tác đa phương và song phương về người khuyết tật, đặc biệt là có nhiều sáng kiến trong việc xây dựng và triển khai Kế hoạch hành động khu vực về nhân quyền, thúc đẩy và bảo vệ quyền người khuyết tật, phụ nữ và trẻ em, phòng, chống mua bán người.

Đại sứ Đặng Hoàng Giang, Trưởng Phái đoàn thường trực Việt Nam tại LHQ phát biểu tại phiên thảo luận về thúc đẩy và bảo vệ các quyền con người của Ủy ban về các vấn đề xã hội, nhân đạo và văn hóa của Đại hội đồng LHQ Khóa 78, tháng 10/2023. (Nguồn: UN)

Nguồn tham khảo, động lực quan trọng

Từ ngày 6-7/3, đoàn công tác liên ngành Việt Nam do Thứ trưởng Bộ Nội vụ Nguyễn Văn Hồi làm trưởng đoàn cùng đại diện Văn phòng Chính phủ, Bộ Ngoại giao, Bộ Tài chính, Bộ Công an, Bộ Y tế, Bộ Nội vụ và UBND tỉnh Thanh Hóa đã tham dự phiên bảo vệ báo cáo Công ước CRPD tại trụ sở Liên hợp quốc ở Geneva, Thụy Sỹ.

Trong bài phát biểu mở đầu phiên bảo vệ, Thứ trưởng Bộ Nội vụ Nguyễn Văn Hồi khẳng định, Đảng và Nhà nước Việt Nam rất quan tâm đến công tác người khuyết tật. Trong những năm qua, Việt Nam đã ban hành một hệ thống các chính sách hỗ trợ nhằm tạo mở, khuyến khích, tạo điều kiện thuận lợi cho người khuyết tật thực hiện bình đẳng các quyền về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội và phát huy khả năng của mình để ổn định cuộc sống, hòa nhập cộng đồng, phù hợp với Công ước CRPD mà Việt Nam là thành viên.

Bên cạnh việc chia sẻ những thành tựu về công tác bảo vệ quyền của người khuyết tật, Thứ trưởng Bộ Nội vụ Nguyễn Văn Hồi cũng nêu rõ, Việt Nam vẫn là nước có thu nhập còn thấp nên công tác trợ giúp người khuyết tật còn nhiều khó khăn trong chăm sóc sức khỏe, việc làm, tiếp cận các công trình xây dựng, giao thông, thể thao, văn hóa; người khuyết tật còn khó cạnh tranh trên thị trường lao động.

Đoàn công tác liên ngành do Thứ trưởng Bộ Nội vụ Nguyễn Văn Hồi (ngoài cùng bên phải) làm Trưởng đoàn. (Nguồn: UN)

Nhận định phiên bảo vệ báo cáo trong "2 ngày làm việc với tinh thần thẳng thắn, tích cực, nhiệt tình và trách nhiệm cao", Thứ trưởng Nguyễn Văn Hồi cho biết: “Đoàn Việt Nam đã nhận được trên 30 lượt ý kiến của các thành viên ủy ban, thành viên nhóm công tác quốc gia. Điều này cho thấy, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu sau 10 năm phê chuẩn và thực hiện Công ước CRPD trên tất cả các lĩnh vực như xây dựng thể chế, chính sách, ban hành các chương trình hành động, đề án để bảo đảm các quyền của người khuyết tật theo công ước quy định; cùng với việc thực hiện thành công các mục tiêu thiên niên kỷ, giảm nghèo, lĩnh vực chăm lo cho người khuyết tật cũng trở thành điểm sáng của khu vực và lĩnh vực xã hội”.

Qua các ý kiến bình luận của Ủy ban, đoàn cũng đã học hỏi, nhận thức rõ được những thành tựu, khó khăn mà Việt Nam cần tiếp tục làm trong thời gian tới; giúp cho Việt Nam tổng kết, đánh giá kế hoạch thực hiện CRPD, pháp luật, chính sách, các chương trình, đề án trợ giúp người khuyết tật thời gian qua, xây dựng kế hoạch hành động cho giai đoạn 2026-2030 tầm nhìn 2045, nâng lên tầm cao mới cùng với việc thực hiện kỷ nguyên vươn mình của đất nước.

Thứ trưởng Nguyễn Văn Hồi nhấn mạnh: “Sau phiên bảo vệ báo cáo này, với tư cách là thành viên tích cực thực hiện Công ước CRPD, Việt Nam mong muốn nhận được sự hỗ trợ kỹ thuật từ Ủy ban chuyên gia Liên hợp quốc, từ các đối tác phát triển nhằm tiếp tục thúc đẩy hành động về phát triển bao trùm đối với người khuyết tật; tăng cường xây dựng các tiêu chuẩn về phát triển toàn diện, bao trùm đối với người khuyết tật; hoàn thiện chính sách, pháp luật; xây dựng năng lực cho cán bộ, nhân viên trong lĩnh vực này.

Việt Nam cũng đề nghị Liên hợp quốc, các quốc gia, các đối tác phát triển tăng cường hỗ trợ, quan tâm chuyển giao công nghệ mới giúp người khuyết tật Việt Nam có thêm cơ hội tiếp cận thuận lợi những tiến bộ về y tế, giáo dục, tiếp cận giao thông, thể thao, văn hóa, IT, AI…, cũng như xử lý những thách thức đặt ra đối với người khuyết tật từ những vấn đề toàn cầu như biến đổi khí hậu, di cư, chuyển đổi số…”.

Quang cảnh phiên bảo vệ Báo cáo tình hình thực hiện Công ước về Quyền của người khuyết tật (CRPD), ngày 6-7/3. (Nguồn: UN)

Gửi lời cảm ơn tới Ủy ban người khuyết tật Liên hợp quốc đã mời tham dự để Việt Nam có cơ hội trao đổi trực tiếp, chia sẻ những kết quả đạt được của Việt Nam trong việc thực hiện Công ước CRPD, Trưởng đoàn Việt Nam chia sẻ "niềm tin rằng những đánh giá khách quan, xây dựng và một số gợi ý khả thi của Ủy ban tại phiên bảo vệ báo cáo này là nguồn tham khảo, là động lực quan trọng để chúng tôi tiếp tục thực hiện cam kết nhất quán của mình trong thúc đẩy và bảo vệ quyền của người khuyết tật".

Việc phê chuẩn Công ước CRPD cách đây hơn một thập niên là một cam kết chính trị mạnh mẽ của Việt Nam trong bảo vệ và thúc đẩy sự phát triển vì lợi ích dành cho người khuyết tật. Trong thời gian tới, Việt Nam, với tư cách là một thành viên Công ước sẽ tiếp tục cụ thể hóa Công ước và các cam kết quốc tế vào pháp luật quốc gia lên tầm cao mới, bảo đảm thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững, bao trùm và không để ai bị bỏ lại phía sau, đặc biệt với người khuyết tật.

Hoàng Quân