Thúc đẩy mô hình 'nông thôn thông minh' bằng hệ thống TABMIS

Công cụ chủ lực quản lý dòng vốn

Trong những năm gần đây đã diễn ra không ít những "cơn bão" cải cách hành chính, nhưng có lẽ không gì ấn tượng bằng làn sóng chuyển đổi số đang cuốn phăng những thủ tục giấy tờ rườm rà trong quản lý ngân sách nhà nước (NSNN). Đặc biệt, trong lĩnh vực ngân sách NTM – một trong những chương trình quốc gia lớn nhất, huy động hàng chục nghìn tỷ đồng mỗi năm – nhu cầu chuyển đổi số không còn là lựa chọn mà là yêu cầu cấp bách, được thể hiện rõ nét qua Nhóm 07 trong Chiến lược cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2021-2030.

Nhóm 07, thuộc lĩnh vực cải cách tài chính công, tập trung vào việc "xây dựng và hoàn thiện hệ thống thông tin quản lý NSNN hiện đại, ứng dụng công nghệ số để nâng cao hiệu quả phân bổ, sử dụng và giám sát ngân sách". Theo Quyết định 924/QĐ-TTg ngày 02/8/2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình chuyển đổi số trong xây dựng NTM hướng tới nông thôn mới thông minh giai đoạn 2021-2025, việc áp dụng công nghệ số phải đảm bảo 100% các xã đạt chuẩn NTM được số hóa dữ liệu, từ lập kế hoạch phân bổ vốn đến theo dõi chi tiêu thời gian thực. Đến nay, cả nước đã có hơn 60% số xã đạt chuẩn NTM, với tổng vốn đầu tư vượt 53.500 tỷ đồng chỉ riêng tại Hưng Yên – một minh chứng sống động cho sức mạnh của chuyển đổi số khi lồng ghép vào chương trình quốc gia.

Yêu cầu này xuất phát từ thực tiễn trước đây, việc quản lý ngân sách NTM chủ yếu dựa vào báo cáo giấy tờ, dẫn đến tình trạng chậm trễ, thiếu đồng bộ và dễ phát sinh sai sót. Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), tỷ lệ giải ngân vốn NTM giai đoạn 2016-2020 chỉ đạt khoảng 80%, phần lớn do khâu giám sát thủ công. Chuyển đổi số, theo Nhóm 07, không chỉ giải quyết vấn đề này mà còn hỗ trợ xây dựng "chính quyền số" ở cơ sở, nơi người dân có thể truy cập dữ liệu minh bạch về tiến độ dự án đường làng, ngõ xóm hay hệ thống thủy lợi. Tại Quảng Ninh, ứng dụng Smart Quảng Ninh đã giúp xử lý hơn 70% phản ánh của dân về môi trường nông thôn chỉ trong vòng 24 giờ, nhờ tích hợp dữ liệu ngân sách trực tuyến.

Hơn nữa, trong bối cảnh kinh tế số đang định hình lại nông nghiệp Việt Nam, chuyển đổi số ngân sách NTM còn là đòn bẩy để thúc đẩy kinh tế nông thôn. Với thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn đạt 56,4 triệu đồng/năm vào 2024 (tăng 35% so với giai đoạn trước), việc số hóa giúp nông dân tiếp cận vốn nhanh hơn qua các nền tảng như sàn thương mại điện tử Postmart, nơi doanh thu nông sản số hóa tăng vọt. Đây không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà còn là sứ mệnh xã hội: Đảm bảo mọi đồng vốn từ NSNN đều đến tay người dân, góp phần giảm nghèo bền vững và xây dựng nông thôn văn minh, hiện đại.

“Chuyển đổi số trong quản lý ngân sách NTM không chỉ là xu hướng, mà là điều kiện bắt buộc để bảo đảm quản trị công hiệu quả, minh bạch và gắn kết giữa trung ương với địa phương,” ông Nguyễn Đức Chi – Thứ trưởng Bộ Tài chính – nhấn mạnh tại hội nghị công bố kế hoạch chuyển đổi số ngành tài chính giai đoạn 2025–2030.

Trung tâm của tiến trình số hóa tài chính nông thôn mới là hệ thống TABMIS (Treasury and Budget Management Information System) – hệ thống thông tin quản lý ngân sách và kho bạc quốc gia, do Bộ Tài chính triển khai từ năm 2010 với sự hỗ trợ của Ngân hàng Thế giới. TABMIS được xem là “xương sống” của hạ tầng tài chính công Việt Nam, kết nối dữ liệu ngân sách nhà nước từ trung ương đến từng đơn vị sử dụng vốn.

Dựa trên nền tảng này, Bộ Tài chính xây dựng Module NTM – Subsystem TABMIS for Rural Development, cho phép tích hợp toàn bộ dòng dữ liệu ngân sách liên quan đến chương trình NTM. Module này được thiết kế theo kiến trúc mở, kết nối trực tiếp với các hệ thống nghiệp vụ của Kho bạc Nhà nước, Cục Ngân sách và các sở tài chính địa phương. Điểm nổi bật của module là khả năng tự động tổng hợp dữ liệu chi tiêu, giải ngân, thanh toán và báo cáo theo từng dự án, từng xã, thay vì gộp số liệu theo cấp huyện hoặc tỉnh như trước đây. Nhờ đó, cơ quan quản lý có thể truy xuất tình hình sử dụng vốn theo thời gian thực, phát hiện kịp thời các khoản chi chậm tiến độ hoặc sai lệch so với kế hoạch. Ngoài ra, module NTM còn được tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) để hỗ trợ phân tích xu hướng chi tiêu và dự báo nhu cầu vốn trong từng giai đoạn. Cán bộ tài chính các cấp có thể truy cập hệ thống thông qua tài khoản định danh, ký duyệt hồ sơ điện tử và gửi báo cáo trực tuyến mà không cần văn bản giấy.

Đại diện Vụ Công nghệ thông tin (Bộ Tài chính), “Hệ thống này không chỉ là công cụ quản lý, mà còn là một nền tảng phân tích và giám sát thông minh, giúp chuyển từ cơ chế ‘báo cáo – tổng hợp’ sang ‘dữ liệu mở – theo dõi chủ động’.”

Mỗi địa phương sẽ có cổng quản trị riêng

Một trong những điểm đột phá của hệ thống dữ liệu trực tuyến này là khả năng kết nối đồng bộ 63 tỉnh, thành phố (nay là 31 tỉnh, thành) trong một mạng lưới thống nhất. Mỗi địa phương sẽ có cổng quản trị riêng, được đồng bộ hóa với cơ sở dữ liệu trung ương của Bộ Tài chính thông qua giao diện API bảo mật cao. Nhờ đó, dòng dữ liệu ngân sách được cập nhật theo hai chiều: từ trung ương xuống địa phương (phân bổ vốn, kế hoạch giải ngân) và từ địa phương lên trung ương (báo cáo chi, kết quả đầu tư, kiểm tra thực địa). Hệ thống cũng cho phép các sở tài chính, kho bạc và cơ quan nông thôn mới tại địa phương cùng truy cập, đảm bảo tính nhất quán và giảm trùng lặp thông tin.

Đặc biệt, mỗi dự án thuộc chương trình NTM – từ xây dựng cầu đường, trường học, đến hạ tầng số nông thôn – đều được gắn mã định danh và mã ngân sách riêng, giúp theo dõi vòng đời ngân sách từ lúc phân bổ đến khi hoàn thành quyết toán.

Theo đại diện Kho bạc Nhà nước, việc triển khai module NTM của TABMIS tại các địa phương sẽ được tiến hành theo ba giai đoạn. Giai đoạn 1 (2025): Hoàn thiện hạ tầng kỹ thuật, đào tạo cán bộ và chuẩn hóa quy trình dữ liệu.Giai đoạn 2 (2026–2027): Vận hành thử nghiệm tại 10 tỉnh trọng điểm nông nghiệp như Hưng Yên, Thanh Hóa, Đồng Tháp, Lâm Đồng. Giai đoạn 3 (2028–2030): Mở rộng toàn quốc, tích hợp với hệ thống Chính phủ điện tử và nền tảng dữ liệu quốc gia về đầu tư công.

Một điểm đáng chú ý là mỗi bản ghi dữ liệu sẽ được mã hóa và lưu trữ trên nền tảng điện toán đám mây của Bộ Tài chính, có khả năng mở rộng và truy xuất nhanh. Đây là bước tiến giúp ngành tài chính hướng tới quản lý tập trung nhưng điều hành phân tán – mỗi cấp có quyền giám sát, nhưng vẫn đảm bảo đồng bộ dữ liệu.

Không chỉ là công cụ kỹ thuật, hệ thống dữ liệu trực tuyến TABMIS – NTM còn mang lại bước chuyển về tư duy quản trị công. Minh bạch ngân sách không chỉ dừng ở việc công khai số liệu, mà còn là khả năng theo dõi, đối chiếu, kiểm chứng và đánh giá tác động của từng đồng vốn.

Khi hệ thống đi vào vận hành, mọi giao dịch chi tiêu, thanh toán hay giải ngân cho các công trình NTM đều được ghi nhận tức thời, giúp cơ quan thanh tra, kiểm toán và cộng đồng dân cư có thể truy cập thông tin công khai. Người dân, thông qua cổng dữ liệu mở, có thể biết xã mình đang đầu tư bao nhiêu cho hạ tầng giao thông, trường học hay nước sạch – điều chưa từng có trước đây.

Theo đánh giá của nhiều chuyên gia, việc số hóa ngân sách NTM sẽ góp phần hạn chế thất thoát, sai phạm và nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công, đồng thời tạo tiền đề cho việc triển khai “ngân sách thông minh” – nơi các quyết định chi tiêu được hỗ trợ bởi dữ liệu và thuật toán dự báo. Bên cạnh đó, hệ thống còn giúp Bộ Tài chính dễ dàng phân tích cơ cấu chi theo vùng, lĩnh vực và hiệu quả đầu tư, qua đó định hướng chính sách tài khóa hợp lý. Các báo cáo từ module NTM cũng có thể tự động tổng hợp để gửi Bộ Kế hoạch & Đầu tư, Văn phòng Chính phủ và các cơ quan giám sát Quốc hội.

“Chúng ta đang chuyển từ mô hình quản lý dựa vào hồ sơ sang quản lý dựa vào dữ liệu. Khi dữ liệu minh bạch, niềm tin được củng cố, và đó chính là nền tảng của quản trị tài chính hiện đại,” Thứ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Đức Chi khẳng định.

Hệ thống TABMIS – NTM là một phần trong chiến lược chuyển đổi số ngành tài chính đến năm 2030, do Bộ Tài chính chủ trì, với trọng tâm là “xây dựng tài chính điện tử hướng tới tài chính số”. Việc phát triển module NTM không chỉ phục vụ riêng Chương trình nông thôn mới mà còn mở ra mô hình quản lý ngân sách số cho các chương trình mục tiêu quốc gia khác như giảm nghèo bền vững, phát triển vùng dân tộc thiểu số và miền núi. Trong năm 2025, Bộ Tài chính đã ban hành Kiến trúc Cơ sở dữ liệu quốc gia về tài chính phiên bản 2.0 (Quyết định số 2839/QĐ-BTC ngày 18/8/2025) để đảm bảo các hệ thống dữ liệu trong ngành Tài chính được đồng bộ, hiện đại và thống nhất. Việc ban hành Kiến trúc cơ sở dữ liệu và Chiến lược dữ liệu đến năm 2030 là những bước quan trọng để xây dựng nền tảng cho việc chuẩn hóa và quản lý dữ liệu tài chính. Cùng với đó, chương trình đào tạo 3.000 cán bộ tài chính về kỹ năng số cũng được khởi động, hướng tới mục tiêu “mỗi cán bộ tài chính là một người dùng dữ liệu thông minh”.

Hồng Hải