Thủ tướng Ấn Độ thăm Ukraine - Nước đi chiến lược trên vũ đài địa chính trị

Cựu Phó Tổng thư ký Liên hợp quốc Shashi Tharoor* nhận định như vậy trong bài viết đăng trên Project Syndicate ngày 13/8, bình luận về chuyến thăm của nhà lãnh đạo Ấn Độ tới Ukraine vào cuối tháng 8/2024, cụ thể là ngày 23/8. Như vậy, chuyến thăm diễn ra chỉ hơn một tháng sau cuộc gặp giữa ông Modi và Tổng thống Nga Vladimir Putin tại Moscow, cùng thời điểm diễn ra Hội nghị thượng đỉnh NATO tại Washington D.C, Mỹ. Hình ảnh ông Modi ôm ông chủ Điện Kremlin "gây bão", Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky gọi đây là “nỗi thất vọng lớn, phá hủy những nỗ lực hòa bình”...

Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi và Tổng thống Nga Vladimir Putin tại cuộc họp không chính thức ở dinh thự Novo-Ogaryovo, ngày 8/7. (Nguồn: AP)

Nghệ thuật “đu dây”

Kể từ khi Nga triển khai chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine, Ấn Độ mắc kẹt trong tình thế khó xử. Trong hơn hai năm qua, nước này cố gắng duy trì cân bằng giữa mối quan hệ lâu đời với Nga cùng việc thể hiện ủng hộ đối với Hiến chương Liên hợp quốc, vốn là văn bản pháp lý quốc tế quy định các nguyên tắc như tính bất khả xâm phạm của biên giới và cấm sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế.

New Delhi miễn cưỡng xa rời quan hệ với Moscow là điều dễ hiểu, bởi nước này mua hơn 40% vũ khí từ xứ bạch dương. Tuy nhiên, tỷ lệ này đang giảm dần khi Ấn Độ đẩy mạnh mua sắm thiết bị quân sự từ Mỹ, Pháp, Israel cùng các quốc gia phương Tây khác. Dù là vậy, câu chuyện của quá khứ vẫn tiếp tục ảnh hưởng sâu sắc tới hiện tại: 86% thiết bị quân sự của Ấn Độ có nguồn gốc từ Nga và phụ tùng thay thế là điều thiết yếu.

Trong khi đó, hợp tác năng lượng giữa New Delhi và Moscow trở nên sâu sắc hơn bất chấp các lệnh trừng phạt của phương Tây: nhập khẩu dầu thô từ Nga tăng vọt từ 2,4 tỷ USD trong giai đoạn 2021-2022 lên 46,5 tỷ USD trong giai đoạn 2023-2024. Các mức chiết khấu hấp dẫn đưa Nga trở thành nhà cung dầu và khí đốt chính cho Ấn Độ. Thỏa thuận này khiến phương Tây lặng lẽ chấp nhận bởi việc mua dầu của quốc gia Nam Á đang ngăn chặn giá nhiên liệu toàn cầu tăng đột biến.

Bên cạnh đó, Nga là một đối tác quan trọng ở Trung Á, vốn là nơi Ấn Độ hợp tác với các quốc gia hậu Xô viết nhằm mở rộng quan hệ thương mại và giải quyết các thách thức an ninh.

Bởi lẽ đó, cho đến nay Ấn Độ từ chối chỉ trích Nga về cuộc xung đột và bỏ phiếu trắng trong một số cuộc bỏ phiếu của Đại hội đồng Liên hợp quốc về kêu gọi ngừng bắn ở Ukraine. Đáng chú ý, tuyên bố chung Ấn Độ-Nga sau chuyến thăm của Thủ tướng Modi tới Moscow đề cập cuộc xung đột “xung quanh Ukraine”, thay vì “ở Ukraine”, ngụ ý về sự công nhận đối với các yêu cầu lãnh thổ của Nga.

Tuy nhiên, Ấn Độ vẫn giữ thái độ dè dặt đối với chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga. Vào các năm 2022 và 2023, Thủ tướng Modi từ chối đến Moscow tham dự các hội nghị thượng đỉnh song phương. Tại Hội nghị thượng đỉnh Tổ chức hợp tác Thượng Hải (SCO) ở Uzbekistan tháng 9/2022, ông công khai nói với Tổng thống Putin rằng thời đại ngày nay “không phải thời đại của chiến tranh” và tái khẳng định những quan điểm này trong chuyến thăm Moscow, cho rằng giải pháp cho cuộc xung đột “không thể tìm thấy trên chiến trường”.

Chính phủ Mỹ chấp nhận hành động duy trì cân bằng của Ấn Độ nhưng bày tỏ “sự thất vọng” đối với sự hiện diện của ông Modi tại Moscow. Trong nhiều thập kỷ qua, dù Mỹ xem Ấn Độ như một đối tác dân chủ không thể thiếu trong cuộc đối đầu ngày càng gia tăng với Trung Quốc thì mối quan hệ Nga-Ấn Độ thân thiết luôn đứng trước nguy cơ chia rẽ giữa quốc gia Nam Á này với các đồng minh phương Tây.

Đáp lại, người phát ngôn Ấn Độ khẳng định “quyền tự do lựa chọn” và tự chủ chiến lược của nước này. Tuy nhiên, Đại sứ Mỹ tại Ấn Độ Eric Garcetti nhấn mạnh, “trong thời gian xung đột, không có khái niệm tự chủ chiến lược” và kêu gọi Ấn Độ không xem nhẹ mối quan hệ với Mỹ.

Kể từ khi xảy ra xung đột, Ấn Độ nhiều vận chuyển hàng hóa cứu trợ nhân đạo cho Ukraine. (Nguồn: PTI)

Thông điệp "ngọt ngào"?

Những tuyên bố gần đây từ giới chức Mỹ nên khiến New Delhi phải suy nghĩ. Chính quyền Tổng thống Joe Biden ngày càng củng cố liên minh Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương hơn là nhóm Bộ tứ (Quad) với Ấn Độ, Australia và Nhật Bản. Điều này bao gồm việc tạo ra quan hệ đối tác an ninh AUKUS cùng với Australia và Anh, hợp tác với các quốc gia “Bộ tứ mở rộng” như New Zealand, Philippines, Hàn Quốc và tổ chức cuộc gặp AP-4 (Australia, Nhật Bản, New Zealand và Hàn Quốc) bên lề Hội nghị thượng đỉnh NATO vào tháng 7/2024.

Thông điệp rất rõ ràng. Nhiều quốc gia sẵn sàng thúc đẩy lợi ích chiến lược với Mỹ ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, khiến sự gắn bó của Mỹ với Ấn Độ trở nên ít tiềm năng hơn. Bên cạnh đó, việc Washington yêu cầu quốc gia Nam Á này chịu trách nhiệm về cáo buộc một công dân Ấn Độ lên kế hoạch ám sát một thủ lĩnh của phong trào ly khai người Sikh ngay trên đất Mỹ càng làm tình hình phức tạp hơn. Dù hiện tại Mỹ hạn chế những tác động ngoại giao nhưng vẫn tiếp tục gây áp lực lên Ấn Độ nhằm điều tra vụ việc.

Tuy vậy, Ấn Độ và Mỹ nên duy trì mối quan hệ chặt chẽ bởi hợp tác song phương đem đến nhiều lợi ích chung – từ Sáng kiến về công nghệ quan trọng và mới nổi (iCET) đến các dự án về chất bán dẫn và hợp tác ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Washington kêu gọi New Delhi sử dụng mối quan hệ lâu đời với Nga nhằm giảm căng thẳng trong cuộc xung đột. Tuyên bố chung Ấn Độ-Nga vào tháng trước hoan nghênh các đề xuất hòa bình “dựa trên luật pháp quốc tế và cơ sở Hiến chương Liên hợp quốc”.

Bản thân Thủ tướng Modi có thể sử dụng chuyến đi Ukraine vào tuần tới để khám phá tính khả thi của lựa chọn này. New Delhi cũng có thể cung cấp thêm viện trợ nhân đạo cho Kiev. Ngay sau khi cuộc xung đột nổ ra, Ấn Độ gửi 90 tấn hàng cứu trợ đến chính phủ Ukraine. Kể từ đó, Ukraine đưa ra nhiều yêu cầu đối với các công ty Ấn Độ để được cung cấp vật liệu xây dựng, thiết bị y tế và cơ sở hạ tầng viễn thông. Ông Modi có thể sẽ đến Kiev cùng những món quà như vậy.

Ấn Độ ngày càng bị kẹt giữa hai lựa chọn. Những năm gần đây, quan hệ giữa New Delhi với phương Tây trở nên nồng ấm hơn, đặc biệt trong bối cảnh gia tăng căng thẳng biên giới với Bắc Kinh. Tuy nhiên, quốc gia Nam Á không thể từ bỏ mối quan hệ với Nga cho dù khiến Mỹ phật lòng.

Không loại trừ khả năng Nga có phản ứng tiêu cực đối với chuyến thăm của Thủ tướng Modi tới Ukraine, giống như cách Mỹ phản ứng với chuyến thăm Moscow vào tháng trước. Ngoại giao Ấn Độ đối mặt với thách thức trong việc đưa ra thông điệp làm hài lòng cả hai nước lớn cùng với việc thể hiện chuyến thăm như sáng kiến mới đầy táo bạo.

Nếu thành công, đây sẽ là một chiến thắng địa chính trị còn nếu gặp trục trặc, vị thế toàn cầu của Ấn Độ sẽ thiệt hại không thể đo đếm được.

* Cựu Quốc vụ khanh về đối ngoại, Quốc vụ khanh về phát triển nguồn nhân lực, nghị sĩ đảng Quốc đại Ấn Độ.

Ngọc Anh