'Thủ đô khói bụi của thế giới' sạch trở lại bằng cách nào?

Từng được biết đến như một trong những đô thị ô nhiễm nhất thế giới, Bắc Kinh đã trải qua nhiều năm chìm trong "sương khói" dày đặc, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của hơn 21 triệu dân sống tại thành phố này.

Màn sương ấy thực tế chính là không khí chứa đầy bụi mịn PM2.5, khí thải công nghiệp và khí độc từ phương tiện giao thông, trực tiếp khiến cuộc sống tại thủ đô Trung Quốc trở nên ngột ngạt.

Bắc Kinh từng được mệnh danh là "thủ đô khói bụi của thế giới" vào đầu thập niên 2000. Ảnh: Reuters.

Những năm đầu thế kỷ 21 chứng kiến sự phát triển kinh tế thần tốc của Trung Quốc. Đi kèm với sự bức phá đó là tình trạng gia tăng chóng mặt về tiêu thụ năng lượng và phát thải ô nhiễm.

Các nhà máy nhiệt điện than, ngành công nghiệp sản xuất nặng, cùng hàng triệu phương tiện cơ giới đã đẩy chất lượng không khí của Bắc Kinh xuống mức báo động.

Đến năm 2013, tình trạng ô nhiễm không khí tại đây đã chạm ngưỡng khủng hoảng sức khỏe cộng đồng, với nhiều ngày chỉ số chất lượng không khí (AQI) vượt ngưỡng 500, tức mức cực kỳ nguy hại, theo The Hindu.

Tuy nhiên, sau hơn một thập kỷ nỗ lực bền bỉ, Bắc Kinh đã có những cải thiện đáng kinh ngạc. Hình ảnh bầu trời xanh, thoáng đãng dần trở lại, thay thế cho những ngày mịt mù khói bụi.

Từ "thành phố mù bụi" đến không khí trong lành

Trong suốt nhiều năm, Bắc Kinh là biểu tượng của cuộc khủng hoảng ô nhiễm không khí tại Trung Quốc. Vào đầu thập niên 2000, Bắc Kinh từng được biết đến là "thủ đô khói bụi của thế giới" với hơn 2,6 triệu ca tử vong liên đến ô nhiễm không khí vào năm 2005, theo Guardian.

Với sự phát triển công nghiệp mạnh mẽ, việc đốt than để cung cấp năng lượng cho hàng triệu hộ gia đình và doanh nghiệp đã trở thành nguyên nhân chính dẫn đến ô nhiễm nghiêm trọng.

Theo thống kê, đốt than chiếm khoảng 22% tổng lượng khí thải ô nhiễm của thành phố vào đầu những năm 2010, theo The Hindu.

Bên cạnh than đá, hệ thống giao thông đông đúc với hàng triệu phương tiện cơ giới cũng là nguồn phát thải lớn. Khí thải từ ô tô, xe tải và xe buýt chạy bằng dầu diesel đã khiến tỷ lệ NO2 trong không khí luôn ở mức cao.

Đến năm 2013, phương tiện giao thông được xác định chiếm 31% lượng khí thải, làm gia tăng đáng kể hàm lượng PM2.5, vốn là một trong những tác nhân chính gây ra các bệnh hô hấp và tim mạch.

Bên cạnh đó, tốc độ xây dựng chóng mặt cũng góp phần làm trầm trọng thêm tình trạng ô nhiễm. Quá trình thi công, phá dỡ và vận chuyển vật liệu khiến bụi PM10 trong không khí gia tăng, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng không khí trong khu vực đô thị.

Các công trường xây dựng, kết hợp với hoạt động công nghiệp, chiếm khoảng 33% lượng khí thải ô nhiễm của thành phố, theo The Hindu.

Bụi mịn dày đặc trong không khí ở Bắc Kinh vào năm 2013. Ảnh: Reuters.

Vào năm 2018, tiến sĩ Kaspar Rudolf Dällenbach và một nhóm nghiên cứu quốc tế đã đến Bắc Kinh để tìm hiểu nguyên nhân gây ra tình trạng ô nhiễm không khí trầm trọng tại đô thị này.

Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng nguồn gốc gây ô nhiễm ở Bắc Kinh chủ yếu xuất phát từ các khu vực lân cận.

"Trước khi bụi mịn hình thành ở Bắc Kinh, các chất ô nhiễm được đưa đến từ khoảng cách hàng trăm km, biến tình trạng ô nhiễm thành một vấn đề mang tính khu vực", tiến sĩ Dällenbach nói với Guardian.

Tình trạng ô nhiễm không khí kéo dài đã gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với sức khỏe người dân. Các bệnh liên quan đến đường hô hấp, tim mạch và thậm chí ung thư phổi gia tăng đáng kể.

Đặc biệt, trẻ em và người già là những đối tượng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Một nghiên cứu vào năm 2013 cho thấy tuổi thọ trung bình tại các khu vực ô nhiễm cao của Trung Quốc có thể giảm đến 5,5 năm so với các khu vực khác.

Tuy nhiên, bước vào thập niên 2020, Bắc Kinh đã có sự thay đổi đáng kể. Chất lượng không khí được cải thiện rõ rệt, với nồng độ PM2.5 giảm 59% so với mức của năm 2013.

Chỉ số AQI trung bình giảm xuống dưới 100 vào năm 2020. Thành phố từng chứng kiến những ngày mà tầm nhìn bị hạn chế chỉ còn vài trăm mét, nay người dân đã có thể tận hưởng bầu trời trong xanh trong phần lớn các ngày trong năm.

Một trong những thành tựu nổi bật là sự sụt giảm mạnh của lưu huỳnh dioxide (SO2) – chất khí gây mưa axit và là dấu hiệu rõ ràng của việc đốt nhiên liệu hóa thạch.

Chỉ trong vòng hai thập kỷ, mức độ SO2 tại Bắc Kinh đã giảm đến 93%, phản ánh sự thay đổi mạnh mẽ trong cơ cấu năng lượng của thành phố.

Hành trình đầy thách thức

Sự thay đổi tích cực trong việc quản lý mức độ ô nhiễm không khí ở Bắc Kinh không đến từ một giải pháp duy nhất mà là kết quả của một loạt các chính sách đồng bộ, triển khai trong nhiều năm.

Ngân sách chống ô nhiễm không khí của Bắc Kinh tăng gấp 6 lần trong 3 năm, từ 434 triệu USD vào năm 2013 lên 2,6 tỷ USD trong năm 2017, theo UNEP.

Việc loại bỏ than đá khỏi hệ thống năng lượng của Bắc Kinh được đánh giá là một trong những bước đi quan trọng nhất. Chính quyền thành phố đã đóng cửa toàn bộ các nhà máy nhiệt điện than và thay thế bằng các nguồn năng lượng sạch hơn như điện gió, điện mặt trời và khí tự nhiên, theo NDTV.

Không dừng lại ở đó, chính phủ Trung Quốc cũng thực hiện một cuộc cách mạng trong ngành giao thông. Bắc Kinh đã nâng cao tiêu chuẩn khí thải đối với phương tiện cơ giới, đồng thời khuyến khích mạnh mẽ việc chuyển đổi sang xe điện.

Hơn 6.500 xe buýt chạy bằng điện đã được đưa vào sử dụng, giúp giảm đáng kể khí thải từ giao thông công cộng, theo thống kê của UNEP.

Ngoài ra, thành phố cũng áp dụng biện pháp hạn chế đăng ký biển số xe nhằm kiểm soát số lượng phương tiện cá nhân.

Người dân được khuyến khích sử dụng phương tiện giao thông công cộng thông qua việc mở rộng hệ thống tàu điện ngầm lên đến 700 km, giúp giảm lượng xe cá nhân lưu thông trên đường, theo UNEP.

Người dân Bắc Kinh được chính quyền địa phương khuyến khích chuyển sang sử dụng phương tiện giao thông thân thiện với môi trường như xe buýt điện hay xe đạp. Ảnh: Reuters.

Đối với lĩnh vực xây dựng và công nghiệp, chính quyền Bắc Kinh đã áp dụng các biện pháp nghiêm ngặt hơn để kiểm soát bụi và khí thải. Các công trường xây dựng phải tuân thủ những tiêu chuẩn môi trường khắt khe, trong khi các nhà máy công nghiệp được yêu cầu sử dụng công nghệ giảm phát thải hiện đại.

Một yếu tố quan trọng khác trong chiến dịch này là việc tăng cường giám sát và thực thi các quy định môi trường. Hệ thống theo dõi chất lượng không khí được thiết lập trên toàn thành phố, cung cấp dữ liệu thời gian thực để các nhà chức trách có thể phản ứng nhanh chóng trước những đợt ô nhiễm nghiêm trọng.

Cuối cùng, sự hợp tác giữa Bắc Kinh và các tỉnh lân cận đóng vai trò then chốt trong việc cải thiện chất lượng không khí. Chính quyền đã phối hợp chặt chẽ với các khu vực lân cận để kiểm soát lượng khí thải, tránh tình trạng ô nhiễm từ các vùng khác đổ về thủ đô.

Bằng sự quyết tâm và cam kết mạnh mẽ, Bắc Kinh đã làm được điều mà nhiều thành phố lớn trên thế giới vẫn đang vật lộn thực hiện: đưa chất lượng không khí từ mức báo động đỏ xuống mức chấp nhận được, mang lại bầu trời xanh cho hàng triệu cư dân thành phố.

Đại Hoàng