Thú chơi sách: Càng ngày càng kỹ lưỡng và khó tính

20 năm, gần 100 bản sách đặc biệt

Ngược dòng thời gian, trước năm 1975, phong trào sưu tập sách bản đặc biệt đã có ở cả hai miền Bắc Nam, nhưng sau đó bị gián đoạn một thời gian dài. Năm 2005, Công ty sách Đông A cho ra mắt ấn bản đặc biệt đầu tiên: “Văn mới 5 năm đầu thế kỷ”. Ấn bản khi đó được làm 100 cuốn, bìa cứng, có bìa áo, và có đánh số cho từng bản sách. Họa sĩ Trần Đại Thắng - Giám đốc Đông A, cầu kỳ đến gặp từng nhà văn tên tuổi như Nguyễn Huy Thiệp, Ma Văn Kháng, Nguyễn Thị Thu Huệ, Nguyễn Ngọc Tư… để xin chữ ký đủ cho 100 cuốn sách. Có thể nói, ở thời điểm làm cuốn này, Đông A là đơn vị đầu tiên đưa sách phiên bản giới hạn trở lại với những người sưu tầm và chơi sách. Tên gọi S100, logo của bộ sách... đều đã định danh, định hình từ những ngày đó.

Công chúng tới xem trưng bày những ấn bản sách quý đang được tổ chức tại 65 Nguyễn Du (Hà Nội). Ảnh: Thư Hoàng.

Kể từ cuốn sách “Văn mới 5 năm đầu thế kỷ” đến nay tròn 20 năm. Trong hai thập niên này, thú chơi sách đã được nối lại, và nâng tầm lên một mức độ cao hơn. Người chơi sách ngày nay cũng đòi hỏi các ấn bản sách phải độc đáo hơn, không ngừng có những nét mới từ nội dung đến thiết kế. Chính vì thế, những người làm sách bản đặc biệt cũng phải tự “nâng cấp” mình, nếu không sẽ bị bỏ lại phía sau. Và bằng chứng, đường đua sách đặc biệt trong mấy năm qua có sự tham gia của nhiều đơn bị, sau cuộc tìm đường và dẫn đường của thương hiệu sách Đông A. Tuy nhiên, số đơn vị phải rời cuộc đua cũng không ít. Đông A vẫn cho thấy sự nỗ lực tìm tòi, nghiên cứu, học hỏi, nâng cao kỹ thuật làm sách thủ công, hướng tới đối tượng là những người chơi và các nhà sưu tầm sách. Sau 20 năm, 43 ấn bản đặc biệt S100 (S - viết tắt của từ Special, 100 là mỗi tựa in 100 bản) và hơn 50 bản giới hạn khác đã phát hành cho thấy một sự cố gắng đáng ghi nhận.

Kỷ niệm 20 năm S100 Đông A, một cuộc trưng bày những ấn bản sách quý đang được tổ chức tại phòng Nghệ thuật (Nhà xuất bản Hội Nhà văn, 65 Nguyễn Du, Hà Nội). Đây là lần đầu tiên Đông A tổ chức hoạt động trưng bày sách tại Hà Nội, sau 2 lần ở TPHCM, nhằm giới thiệu rộng rãi tới độc giả các ấn bản sách đẹp, được chế tác với nhiều công đoạn thủ công, ấn hành trong 20 năm (2005 - 2025). Sự kiện sẽ diễn ra đến hết chủ nhật, ngày 19/1.

Tại đợt trưng bày này, Đông A giới thiệu đầy đủ 43 bản đặc biệt S100 từ năm 2005 đến 2025. Bên cạnh đó, sự kiện cũng giới thiệu các ấn bản giới hạn khác như: S365, S500, S895 và tủ sách Trăm năm Nobel.

Hành trình bắt đầu từ năm 2005 đến 2015 - giai đoạn đầu với các ấn phẩm: “Văn mới 5 năm đầu thế kỷ” và “Văn mới 5 năm 2011-2015” (Nhiều tác giả; Hồ Anh Thái tuyển); “Viết về bè bạn” (Bùi Ngọc Tấn); “Hạt bụi người bay ngược” (Hòa Vang); “Sắp đặt và diễn” (Hồ Anh Thái).

Giai đoạn 2019 - 2020 gồm 9 ấn bản là khởi đầu của một chặng đường mới với “Anh em nhà Karamazov”, “Kiêu hãnh và định kiến”, “Những ngôi sao Eger”, “Bố Già”… Các ấn bản này được đóng bìa PU, mạ nhũ vàng, được đầu tư kỹ về phần nội dung và minh họa. 8/9 cuốn sách này được nghệ nhân Nguyễn Đức Khuynh ở Nha Trang đóng bìa thủ công.

Tuy được bạn đọc đón nhận nhưng tự thân những người làm sách tâm huyết như họa sĩ Trần Đại Thắng nhận thấy kỹ thuật làm sách thủ công cần phải nâng cao hơn nữa, phải làm thế nào để có thể tiệm cận được mỹ thuật và kỹ thuật làm sách của phương Tây, những nước đã có nền tảng và truyền thống từ hàng trăm năm nay. Tới tháng 1/2020, nhà sưu tầm kiêm nghệ nhân đóng sách Dư Thanh Khiêm – người đã có 15 năm kinh nghiệm theo học và thực hành đóng sách thủ công học tại Brussels, Bỉ - về Việt Nam tuyển sinh lớp đóng sách thủ công. Khi biết được thông tin này, ngay lập tức, Đông A mời thầy đến dạy tại trụ sở công ty ở TPHCM.

Và sau đó, Đông A đã dần dần cho ra mắt các ấn bản đặc biệt mới, gây bất ngờ với độc giả phổ thông và dân sưu tập sách. Nhưng chưa dừng lại, họa sĩ Trần Đại Thắng liên tục đến các nước như Bỉ, Pháp, Anh, Ba Lan, Hà Lan, Đức để gặp các bậc thầy về đóng sách đương đại và tham quan các xưởng đóng sách, các đợt trưng bày và các hội sách thủ công. Tháng 2/2024, lần đầu tiên Đông A tham gia gian hàng tại Hội chợ Nghệ thuật Sách quốc tế CODEX tại Mỹ. Tại đây, các ấn bản giới hạn mà Đông A trưng bày và phát hành đã được khách hàng và các nhà sưu tầm đón nhận tích cực. Ấn bản giới hạn bằng tiếng Anh “The Great Gatsby” được bán hết ngay tại hội sách, nhiều người còn hẹn giao hàng sau. Sự kiện này đánh dấu hoạt động phát hành sách Đông A ra thị trường nước ngoài với nhiều cơ hội hợp tác mới.

Mỗi cuốn sách là một tác phẩm mỹ thuật

Thị trường xuất bản Việt Nam đang đứng trước nhiều khó khăn. Thế nhưng, nếu biết làm mới mình biết đi vào các thị trường ngách thì vẫn còn nhiều dư địa để phát triển. Bằng cách đi vào làm các ấn bản giới hạn, và không ngừng nâng cao kỹ, mỹ thuật trong việc thiết kế, những ấn bản sách thủ công của Đông A đã chinh phục được công chúng và nhà sưu tập khó tính. Không chỉ vậy, những cuốn sách này góp phần quan trọng vào việc định hình, phát triển một thế hệ nhà sưu tập mới.

Một số ấn bản “sách S” cho thấy sự cầu kỳ trong việc in ấn, thiết kế tinh xảo.

Thực tế cho thấy, sách không đơn thuần là phương tiện truyền tải kiến thức mà còn là một tác phẩm mỹ thuật, bên cạnh nội dung có giá trị thì hình thức còn mang tính thẩm mỹ cao, đáp ứng nhu cầu tinh thần ngày càng phong phú của bạn đọc. Nếu tới xem các ấn bản được trưng bày tại 65 Nguyễn Du, sẽ thấy những ấn bản đặc biệt được thực hiện trong năm 2024 với nhiều kỹ thuật mới được áp dụng. Đó là lối đóng sách Bradel kết hợp với phong cách Kinh Thánh với ấn bản S100 “Nhà thờ Đức Bà Paris”. Lối đóng sách Bradel kết hợp với phong cách Kinh Thánh cũng được áp dụng với ấn bản đặc biệt “Thần khúc”. Kỹ thuật trang trí ghép da inlay được áp dụng cho ấn bản “Con Bim trắng tai đen” và “Hành trình thám hiểm Đông Dương”.

Đáng chú ý, tại đây lần đầu giới thiệu tới độc giả hai ấn bản S100 của năm 2025: “Truyện Kiều” và “Lịch sử Việt Nam bằng hình”. S100 “Truyện Kiều” in Letter Press (in lún) trên giấy dó truyền thống Bắc Ninh, gây ấn tượng về cả thị giác lẫn xúc giác cho người sử dụng. Ấn bản này được giữ nguyên phách giấy ở ba cạnh, tạo sự hoài cổ. Trước đó, “Số đỏ” là cuốn sách in trên giấy dó đầu tiên, khâu theo lối Passé-carton (khâu rết) cổ điển châu Âu và để gáy trần. Còn “Truyện Kiều” là cuốn sách đầu tiên được Đông A áp dụng ba kỹ thuật: in sách bằng phương pháp Letter Press, khâu gáy theo lối Coptic với mũi khâu đôi hai màu chỉ và bìa sách làm từ chất liệu sơn mài do Hanoia thực hiện.

Ấn bản S100 thứ hai của năm 2025 là “Lịch sử Việt Nam bằng hình” được in bốn màu trên giấy Magic Fabric Ivory 120 gsm. Đây cũng là lần đầu tiên, Đông A áp dụng lối làm bìa theo phong cách Đan Mạch (Danish millimeter bindings). Bìa sách được đóng cấn rãnh, ruột sách được gõ nấm vuông góc 90 độ. Bìa sách được trang trí kết hợp giữa da dê và chất liệu vải. Các họa tiết đầu đao hình rồng (hiện vật thời Lê Trung hưng), chuôi kiếm Đông Sơn trên bìa vải được ép kim nhũ vàng và ép chìm. Miếng vải đóng bìa liền mạch bọc xuyên suốt từ gác bìa 1, sang bìa 1 đến gáy sách, bìa 4 và gác bìa 4. Viền bìa da chỉ vài mm, nhãn tên sách ở bìa 1 và gáy cùng chất liệu da dê Pháp và mạ bằng vàng thật.

Ngoài ra, các danh tác văn học Việt Nam với minh họa của các họa sĩ đương đại được giới thiệu tới công chúng qua tủ sách Văn chương & Mỹ thuật như “Người kép già” (Tác giả: Kim Lân, minh họa: Thành Chương), “Gió đầu mùa & Hà Nội băm sáu phố phường” (Tác giả: Thạch Lam, minh họa: Đào Hải Phong), “Đôi lứa xứng đôi - Nửa đêm - Cười” (Tác giả: Nam Cao, minh họa: Đặng Xuân Hòa)….

Các cuốn sách giới hạn trong dòng sách S365, S500, S895 có bìa làm bằng chất liệu PU, microfiber hoặc da nhân tạo. Với tủ sách Trăm năm Nobel, các cuốn đều được làm bìa cứng với chất liệu bọc bìa là Heritage Library Buckram nhập từ hãng Ratchford, Anh Quốc. Sách được mạ cạnh bằng nhũ vàng và có hộp sách bằng carton. Đây là sự vinh danh dành cho những viên ngọc văn chương quý giá của nhân loại. Tất cả các ấn bản giới hạn đều có quy cách cao cấp hơn so với các bản phổ thông, đem đến cho bạn đọc những xúc cảm thẩm mỹ như đang được thưởng lãm những tác phẩm nghệ thuật.

Đối với các nhà sưu tập kỹ tính thì kỹ thuật làm sách sưu tầm không chỉ là chuyện chọn bìa, chọn giấy mà là tổng hợp của nhiều công đoạn: từ thiết kế ruột sách, chọn minh họa, in, mạ nhũ sách, mo gáy sách, làm gân gáy, làm tờ gác, hoàn thiện bìa, làm hộp đựng… Những công đoạn này liên tục nếu không được tiếp tục học hỏi, thử nghiệm, sáng tạo, kết hợp kỹ thuật Đông Tây, để phù hợp với từng tựa sách thì sẽ dễ làm “chán”, dễ làm “nản” những người có thú chơi sách. Điều này đòi hỏi những người làm sách phải không ngừng đổi mới, sáng tạo. Chỉ như vậy, mỗi ấn bản được giới thiệu tới độc giả yêu thích sách đẹp và các nhà sưu tầm mới vừa là một cuốn sách có giá trị lớn về mặt nội dung đồng thời cũng là một tác phẩm mỹ thuật.

Thư Hoàng