Thỏa thuận khoáng sản Ukraine có thể là chiến thắng lớn hoặc sẽ là thảm họa đối với Tổng thống Mỹ

Khoáng sản được vận chuyển tại một mỏ lộ thiên vào ngày 26/2/2025, tại khu vực Donetsk của Ukraine. Ảnh: Getty Images.

Thỏa thuận khoáng sản Ukraine có thể đánh dấu chiến thắng chính sách đối ngoại lớn đầu tiên của chính quyền Mỹ dưới thời Tổng thóng Donald Trump - giải quyết mối lo ngại về chi phí viện trợ cho Ukraine, đồng thời cung cấp cơ chế hoàn trả giúp giảm bớt một số trở ngại chính trị cho các khoản viện trợ trong tương lai.

Theo bản sao của thỏa thuận được tờ Financial Times công bố, để đền bù cho “sự hỗ trợ tài chính và vật chất đáng kể của Mỹ dành cho Ukraine”, nước này sẽ dành một phần tài nguyên thiên nhiên của mình vào “Quỹ đầu tư tái thiết” do hai quốc gia cùng sở hữu và quản lý.

Mặc dù văn bản thỏa thuận không nêu rõ mức giá mà Ukraine sẽ đóng góp vào quỹ, nhưng quy định Kiev sẽ đóng góp "50% tổng doanh thu kiếm được từ việc tiền tệ hóa trong tương lai của tất cả các tài sản tài nguyên thiên nhiên có liên quan thuộc sở hữu của chính phủ Ukraine... được định nghĩa là các mỏ khoáng sản, hydrocarbon, dầu, khí đốt tự nhiên và các vật liệu khai thác khác, cũng như cơ sở hạ tầng khác có liên quan đến tài sản tài nguyên thiên nhiên (như nơi lưu trữ khí đốt tự nhiên hóa lỏng và cơ sở hạ tầng cảng)."

Washington đã hủy bỏ yêu cầu về số khoáng sản đất hiếm trị giá 500 tỷ đô la của nước này, vốn không có trong văn bản thỏa thuận và trước đó mà Tổng thống Ukraine Zelensky đã tuyên bố sẽ không chấp nhận .

Khi được hỏi rằng Ukraine sẽ đạt được gì khi trao cho Mỹ quyền sở hữu một phần tài nguyên của mình, Tổng thống Mỹ Donald Trump trả lời: “350 tỷ đô la và rất nhiều thiết bị, thiết bị quân sự và quyền tiếp tục chiến đấu”. Tuy nhiên, con số 350 tỷ đô la lại trái ngược với ước tính do Viện Kiel đưa ra, một nhóm nghiên cứu theo dõi viện trợ cho Ukraine ước tính viện trợ của Mỹ vào khoảng 114,2 tỷ euro (119 tỷ đô la).

Bộ Quốc phòng Mỹ ước tính cao hơn, ở mức 182,8 tỷ đô la, con số này bao gồm cả chi phí đào tạo và các hình thức hỗ trợ trực tiếp khác.

Theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới, Ukraine sở hữu khoảng 5% “nguyên liệu thô quan trọng” của thế giới và Kiev tuyên bố sở hữu một số mỏ than chì, lithium, titan, berili và urani lớn nhất thế giới.

Tuy nhiên, việc thiếu dữ liệu cụ thể về về địa chất đã khiến nhiều người đặt câu hỏi về mức độ phong phú của các nguồn tài nguyên này hoặc liệu có dễ dàng khai thác và thu lợi từ chúng trong tương lai gần hay không.

Mặc dù Kiev tuyên bố sở hữu 20.000 “mỏ đã được khảo sát và các địa điểm chứa quặng bao gồm 97 loại khoáng sản”, chỉ có 8.000 trong số này đã được “chứng minh”, và hiện tại chưa đến một nửa trong số này đang được khai thác.

“Ukraine, ngoài những trở ngại chính trị rõ ràng, còn có một vấn đề lớn với việc kiểm kê”, Wesley A. Hill, người quản lý Chương trình Năng lượng, tăng trưởng và an ninh tại Trung tâm Thuế và Đầu tư quốc tế, cho biết. “Chúng tôi biết rằng Ukraine có các nguyên tố đất hiếm, tuy nhiên hầu hết các hoạt động kiểm kê thời Liên Xô được lưu giữ tại Moscow và không được cung cấp cho Ukraine khi Liên Xô sụp đổ”.

Việc khai thác cũng sẽ tốn kém, khi Cơ quan Khảo sát địa chất Ukraine ước tính vào năm 2023 rằng việc hiện thực hóa 10 dự án khoáng sản lớn nhất của nước này sẽ cần tới 15 tỷ đô la tiền tài trợ.

Đây là khoản ngoài chi phí liên quan đến việc tái thiết Ukraine sau nhiều năm chiến tranh là 524 tỷ đô la theo báo cáo chung của Ngân hàng Thế giới, chính phủ Ukraine, Liên minh châu Âu và Liên hợp quốc .

Bất kỳ khoản cổ tức tiềm năng nào - dù là tài chính hay chính trị - đều có thể không thể hiện thực hóa trong nhiều năm, nghĩa là nhiệm kỳ tổng thống của Donald Trump có thể sẽ kết thúc trước khi ông có thể nhận được bất kỳ công lao nào cho “thỏa thuận rất lớn” với Ukraine.

Bên cạnh đó, không phải tất cả các khoáng sản quan trọng của Ukraine đều nằm trong các khu vực do Ukraine kiểm soát. Bộ trưởng Kinh tế và Phó Thủ tướng của nước này, Yulia Svyrydenko, cho biết 350 tỷ đô la “vật liệu quan trọng” của nước này vẫn nằm trong các vùng lãnh thổ do Nga kiểm soát.

Do đó, lợi nhuận tiềm năng cho Ukraine và Mỹ có thể giảm thêm, mặc dù Tổng thống Nga Vladimir Putin gần đây đã đề xuất cấp cho Donald Trump quyền tiếp cận các nguồn tài nguyên này.

Ngoài ra, văn bản thỏa thuận cũng không đưa ra bất kỳ đảm bảo an ninh cụ thể nào từ Mỹ cho Ukraine, cho phép Kiev thúc đẩy hoặc có khả năng từ chối thỏa thuận nếu khả năng phòng thủ của nước này không được đảm bảo.

Stephane Sejourné, Phó Chủ tịch Ủy ban châu Âu phụ trách chiến lược công nghiệp và thịnh vượng, gần đây tuyên bố EU sẽ trình thỏa thuận khoáng sản của riêng mình cho Ukraine và ông đã đề xuất điều này với các quan chức nước này trong chuyến thăm Kiev.

AFP trích lời Sejourne cho biết: “Ukraine có thể cung cấp 21 trong số 30 vật liệu quan trọng mà châu Âu cần thông qua quan hệ đối tác đôi bên cùng có lợi”.

“Giá trị gia tăng mà châu Âu mang lại là chúng tôi sẽ không bao giờ yêu cầu một thỏa thuận không có lợi cho cả hai bên”, ông nói thêm, một nhận xét dường như nhắm vào việc Tổng thống Mỹ từ chối cung cấp bảo đảm an ninh cho Kiev.

Ryan Kiggins, giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Central Oklahomacho biết Tổng thống Donald Trump dường như đang “tận dụng sự ủng hộ của Mỹ đối với việc phòng thủ của Ukraine để đảm bảo quyền tiếp cận đất hiếm và các khoáng sản quan trọng khác cho nền kinh tế Mỹ”.

“Tuy nhiên, ẩn sau bề mặt, đây có thể là một động thái được tính toán để biện minh cho việc rút hoàn toàn sự hỗ trợ của Mỹ cho Ukraine”, ông nói thêm. “Ukraine hiểu thực tế này và không còn lựa chọn nào khác ngoài việc đàm phán theo các điều khoản để duy trì sự hỗ trợ của Mỹ”.

TD (theo Newsweek)