Thiếu tướng Trần Tử Bình - Người cộng sản kiên trung, niềm tự hào của quê hương Ninh Bình

Trong dòng chảy lịch sử hào hùng của dân tộc, có những con người không chỉ đi qua thời đại mà còn in đậm dấu ấn của thời đại ấy trong từng bước chân, từng quyết định sống và hy sinh. Thiếu tướng Trần Tử Bình là một trong số ấy - người chiến sĩ cộng sản kiên trung, từ những năm tháng đầu tiên của phong trào cách mạng đến lúc trở thành một trong 11 vị tướng đầu tiên của Quân đội nhân dân Việt Nam, rồi đảm nhiệm vai trò ngoại giao quan trọng giữa Việt Nam và Trung Quốc. Cuộc đời ông là bản trường ca của lòng yêu nước, tinh thần trách nhiệm và đạo đức cách mạng sáng ngời - mãi là niềm tự hào của quê hương Bình Sơn, Ninh Bình hôm nay.

Sinh năm 1907 tại làng Đồng Chuối, xã Tiêu Động, huyện Bình Lục (Hà Nam cũ, nay thuộc xã Bình Sơn, Ninh Bình), Trần Tử Bình mang tên khai sinh là Phạm Văn Phu. Thuở nhỏ, ông được gửi vào nhà thờ phục dịch và sau đó theo học tại Chủng viện Hoàng Nguyên (Giáo phận Hà Đông). Ở đó, cậu học trò nổi bật với trí tuệ sáng dạ, học rất nhanh và có tố chất lãnh đạo bẩm sinh. Nhưng những sách báo tiến bộ, những bàn luận về tinh thần yêu nước đã mở ra trong ông khát vọng lớn lao hơn: khát vọng độc lập cho đất nước. Ngay khi tham gia vận động giáo sinh tưởng niệm các chí sĩ yêu nước, Phạm Văn Phu đã bị đuổi học vì trái ý các cha, nhưng sau này ông không hề hối tiếc vì đó chính là bước khởi đầu cho hành trình cách mạng đầy thử thách.

Ông Đào Hữu An, người cao tuổi xã Bình Sơn chia sẻ thông tin: “Cụ Trần Tử Bình từng học trường dòng và đã đỗ tới 6 chức thánh, chuẩn bị trở thành Linh mục. Nhưng khi giác ngộ cách mạng, cụ đã từ bỏ con đường tu học để thực hiện lý tưởng của Đảng, làm cách mạng, giành lại độc lập, tự do cho dân tộc. Quyết định ấy thể hiện bản lĩnh phi thường, dám chọn con đường gian khổ vì dân, vì nước.”

Với lý tưởng đã nung nấu, năm 1927, người thanh niên Phạm Văn Phu ký hợp đồng lao động vào đồn điền cao su Phú Riềng ở Nam Bộ - một nơi nổi tiếng về lao động khổ sai và bóc lột. Nhưng không ai lường trước được rằng chính ở nơi này, một phong trào đấu tranh quy mô lớn đầu tiên của công nhân Việt Nam sẽ nảy nở.

Trong môi trường đầy bất công đó, người thanh niên Phạm Văn Phu sớm tiếp xúc và học hỏi lý luận cách mạng từ những đồng chí tiên phong. Ông gia nhập Đông Dương Cộng sản Đảng và nhanh chóng trở thành thủ lĩnh tinh thần của công nhân cao su. Đầu năm 1930, ông được bầu làm Bí thư Chi bộ Phú Riềng và chịu trách nhiệm chỉ đạo cuộc đấu tranh của hơn 5.000 công nhân vào dịp Tết Canh Ngọ. Cuộc bãi công ấy, sau này được gọi là “Phú Riềng đỏ”, không chỉ đòi quyền lợi cho người lao động mà còn gieo hạt giống bất khuất trong lòng phong trào cách mạng rộng lớn hơn.

Cuộc biểu tình ngồi của công nhân cao su đồn điền Phú Riềng. (Ảnh tư liệu sưu tầm)

“Phú Riềng đỏ” là một cột mốc mang tính biểu tượng: nó cho thấy sức mạnh tập thể khi được dẫn dắt bởi một niềm tin chính nghĩa và một tinh thần chiến đấu quyết liệt. Dưới cờ đỏ búa liềm, tiếng hát Quốc tế ca vang lên không chỉ là biểu tượng đấu tranh mà còn là tiếng gọi tự do, bình đẳng, an sinh và phẩm giá con người.

Chính phong trào này đã khiến bộ máy thực dân phải ghi nhận và thậm chí nhân nhượng một phần yêu sách của người lao động, điều hiếm thấy trong bối cảnh cai trị hà khắc thời bấy giờ. Nhưng cái giá của niềm tin ấy là những bản án tù nghiệt ngã: Phạm Văn Phu bị kết án 10 năm khổ sai và đày ra nhà tù Côn Đảo, nơi ông cùng nhiều cán bộ cộng sản khác bị giam cầm.

Thời gian trong tù không chỉ là giam cầm thể xác mà còn là môi trường thử thách ý chí và bản lĩnh cách mạng. Tại Côn Đảo, ông được gặp và kết giao với nhiều người bạn chiến đấu tương lai của cách mạng Việt Nam, như Tôn Đức Thắng, Phạm Văn Đồng, Hà Huy Giáp… Những cuộc thảo luận, chia sẻ lý luận và tinh thần đấu tranh trong tù đã tôi luyện Phạm Văn Phu trở thành một nhà lãnh đạo sắc sảo hơn, kiên trung hơn.

Nhà tù Côn Đảo là một trong những địa điểm giam giữ các chiến sỹ cộng sản. (Ảnh tư liệu sưu tầm)

Năm 1936, trong bối cảnh chính trị bất ổn ở Pháp và áp lực của Mặt trận Nhân dân, ông cùng một số chính trị phạm được ân xá và trở về hoạt động. Nhưng thử thách vẫn chưa dừng lại. Ông tiếp tục bị bắt lại vào năm 1943, bị kết án 20 năm tù giam và sau đó đưa tới Hỏa Lò (Hà Nội) - một nhà lao khét tiếng. Không chịu khuất phục, ông đã vượt ngục Hỏa Lò cùng hơn 100 tù chính trị khác, trở về với phong trào cách mạng ngay trước thời khắc lịch sử chuyển giao quyền lực cuối năm 1944.

Những câu chuyện vượt ngục không chỉ là chiến công cá nhân mà còn biểu thị tinh thần thép và lý tưởng sắt đá của người chiến sĩ cộng sản: sẵn sàng đứng lên, không khuất phục trước khổ cực, không lùi bước dù nguy hiểm trước mắt. Phẩm chất ấy về sau trở thành bài học tinh thần mạnh mẽ cho thế hệ trẻ quê hương Bình Sơn - những người hôm nay đến thăm Nhà lưu niệm Thiếu tướng Trần Tử Bình vẫn thường nhắc tới với niềm tự hào sâu sắc.

Tháng 8 năm 1945, khi Nhật đầu hàng Đồng Minh và chính quyền bù nhìn của Trần Trọng Kim ở Bắc Kỳ trở nên mong manh, phong trào cách mạng bước vào giai đoạn quyết định. Khi ấy, với cương vị là thành viên Thường vụ Xứ ủy Bắc Kỳ, đồng chí Trần Tử Bình cùng đồng chí Nguyễn Khang ở lại Hà Nội và trực tiếp lãnh đạo các lực lượng quần chúng, đấu tranh giành chính quyền trong Tổng khởi nghĩa. Sáng 19/8/1945, tiếng hô “Đả đảo” vang lên khắp các ngả đường Hà Nội, mở ra kỷ nguyên mới cho dân tộc Việt Nam.

Đây là thời khắc lịch sử mà mỗi bước đi, mỗi quyết định đều cần sự quyết đoán và bản lĩnh. Trong vai trò chỉ huy, đồng chí Trần Tử Bình không chỉ là một nhà tổ chức sắc sảo mà còn là người truyền cảm hứng, gắn kết lực lượng và tạo ra sức mạnh đoàn kết toàn dân.

Sau khi nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa được thành lập, đất nước đứng trước thử thách lớn: bảo vệ nền độc lập vừa mới giành được. Đồng chí Trần Tử Bình được giao nhiệm vụ quan trọng trong việc tổ chức và đào tạo lực lượng vũ trang. Ông giữ nhiều vị trí quân sự chủ chốt, trong đó có vai trò Phó giám đốc, Chính ủy Trường Võ bị Trần Quốc Tuấn và sau đó là Phó Bí thư Quân ủy Trung ương.

Năm 1947, tại chiến trường Việt Bắc - Thu Đông, ông chỉ huy mặt trận Đường số 2 - sông Lô, góp phần đánh bại một trong những gọng kìm chủ lực của quân Pháp. Chiến công ấy không chỉ mang tính chiến lược quan trọng mà còn khẳng định tài lãnh đạo quân sự đáng kính. Ngày 20/1/1948, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 112/SL, phong quân hàm Thiếu tướng cho đồng chí Trần Tử Bình. Ông trở thành một trong số 11 vị tướng đầu tiên của Quân đội Nhân dân Việt Nam.

Thiếu tướng Trần Tử Bình (ở giữa) chụp ảnh cùng các đồng đội năm 1952.

Trong những năm tháng ấy, ông không chỉ là người chỉ huy dũng cảm trên chiến trường mà còn là người thầy, người đúc rút bài học cho thế hệ quân nhân đi sau. Sự kết hợp giữa bản lĩnh cách mạng và đạo đức chiến đấu của ông là điều khiến các chiến sĩ khi ấy kính nể và đến nay vẫn được nhắc đến như biểu tượng của tinh thần tận tụy vì đất nước.

Với kinh nghiệm quân sự và chính trị sâu sắc, sau khi cuộc kháng chiến chống Pháp kết thúc, đồng chí Trần Tử Bình được giao nhiệm vụ mới mang tính quốc gia rộng lớn hơn. Đồng chí lần lượt giữ các vị trí cao trong Thanh tra Quân đội, rồi được Chủ tịch Hồ Chí Minh tin tưởng điều sang lĩnh vực ngoại giao theo đề nghị của Người.

Chủ tịch Hồ Chí Minh chụp ảnh với các cán bộ cấp cao của Đảng và các tướng lĩnh vào năm 1958 tại Phủ Chủ tịch. (Thiếu tướng Trần Tử Bình đứng thứ 2 hàng thứ 2 từ trái sang - Ảnh tư liệu sưu tầm).

Năm 1959, ông được bổ nhiệm làm Đại sứ đặc mệnh toàn quyền của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tại Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, kiêm nhiệm Đại sứ tại Mông Cổ. Trong gần một thập niên công tác ngoại giao tại Bắc Kinh, ông góp phần củng cố quan hệ hợp tác chiến lược giữa hai nước, tranh thủ sự ủng hộ quốc tế cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Đây là một trong những giai đoạn quan trọng kéo dài đến năm 1967, trước khi ông từ trần tại Hà Nội ở tuổi 60.

Những đóng góp ấy không chỉ là bài học ngoại giao mà còn là minh chứng cho phẩm chất đạo đức của một chiến sĩ cách mạng: “Phải hiểu rõ quyền lợi quốc gia và lợi ích của Nhân dân để đặt lên trên hết, bất chấp khó khăn”. Đó là nguồn cảm hứng cho những thế hệ sau, đặc biệt là những thanh niên mong muốn góp phần vào các sứ mệnh quốc tế của đất nước.

Nếu nói về phẩm chất nổi bật nhất của Thiếu tướng Trần Tử Bình, thì đó không chỉ là sự kiên trung với lý tưởng cách mạng mà còn là đạo đức cách mạng sáng ngời - sự kết hợp giữa lòng tận tụy với Nhân dân, tinh thần liêm chính trong công việc và thái độ khiêm nhường trước mọi thử thách. Điều này được đồng đội và cả những thế hệ sau nhìn nhận như một mô thức đạo đức bền vững.

Bản thân ông từng ít nói về danh tiếng hay vinh quang; điều ông trân trọng hơn cả là việc chiến đấu và cống hiến hết mình cho sự nghiệp chung. Chính phẩm chất đó đã khiến ông được tặng thưởng nhiều huân chương cao quý, trong đó có Huân chương Sao vàng, thể hiện sự ghi nhận sâu sắc của Đảng và Nhà nước.

Ông Trần Việt Trung, con trai của Thiếu tướng Trần Tử Bình viết sách “Người công giáo cộng sản”.

Cuốn sách Người công giáo cộng sản.

Tình yêu gia đình cũng là một nét đẹp làm nên con người ông. Nhà văn Trần Việt Trung, con trai út của ông, đã khắc họa cha mẹ mình trong cuốn tiểu thuyết lịch sử “Người công giáo cộng sản” - một tác phẩm được đánh giá là tiểu thuyết nhân chứng và được trao Giải thưởng Sách Quốc gia 2021. Ông Trung chia sẻ rằng khi viết sách, ông không chỉ kể câu chuyện của cha mẹ mình, mà còn kể về một thế hệ chiến sỹ cộng sản kiên trung - những người đã dâng hiến trọn vẹn cho độc lập, tự do của đất nước. Câu chuyện ấy, qua từng trang sách, truyền cảm hứng cho người đọc hôm nay, đặc biệt là lớp trẻ đang tìm hiểu về lịch sử và ý nghĩa của tinh thần phục vụ cộng đồng.

Ngày hôm nay, các thế hệ người dân ở Bình Sơn vẫn luôn tự hào về vị tướng tài ba, người con ưu tú của quê hương. Nhà lưu niệm Thiếu tướng Trần Tử Bình được xây dựng trang trọng nơi quê mẹ, giữ gìn tư liệu, kỷ vật và hình ảnh của ông. Bảo tàng tỉnh Ninh Bình đã nhiều lần tổ chức triển lãm chuyên đề giới thiệu chân dung ông và các danh tướng quê nhà. Những câu chuyện được các thế hệ người dân Bình Sơn kể lại không chỉ là ký ức mà còn là giáo trình sống cho thế hệ trẻ. Mỗi lần dừng chân bên nhà lưu niệm, mỗi khi lật giở những tư liệu, hình ảnh, người ta như nghe thấy nhịp tim của lịch sử đang đập trong ngày hôm nay, mời gọi mỗi người tiếp nối hành trình vì lý tưởng cao đẹp.

Cùng với đó, đình làng Tiêu Hạ - di tích lịch sử gắn với quá trình hoạt động cách mạng của bà Nguyễn Thị Hưng (tên thật là Nguyễn Thị Ức, bí danh là Tân) - người bạn đời của Thiếu tướng Trần Tử Bình ngày nay vẫn được người dân nhắc đến với niềm kính trọng không phai.

Ông Nguyễn Hoàng Giang, thủ nhang của đình Tiêu Hạ, xã Bình Sơn cho biết: Đình làng Tiêu Hạ được công nhận là Di tích lịch sử cấp tỉnh từ năm 1996. Trong thời kỳ thực dân Pháp xâm lược nước ta, nơi đây từng là địa điểm có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, gắn liền với quá trình hình thành và hoạt động của chi bộ Đảng đầu tiên tại khu vực Tiêu Động. Đình Tiêu Hạ cũng là cơ sở hoạt động cách mạng của nhiều cán bộ, trong đó có bà Tân - vợ của đồng chí Trần Tử Bình, khi ấy được tổ chức giao nhiệm vụ làm liên lạc cho Liên C (Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình, Thái Bình) của Xứ ủy Bắc Kỳ. Các đảng viên trong thôn Tiêu Hạ và khu vực Bình Lục thường xuyên tập trung tại đình để hội họp, tổ chức các hoạt động cách mạng. Khi tình hình có biến động, các cán bộ được che giấu an toàn trong khu cung cấm của đình; tài liệu cách mạng được cất giấu bí mật trong hệ thống bể hai đáy phía trên là bể nước phục vụ sinh hoạt và thờ tự, phía dưới được xây dựng ngầm để bảo quản tài liệu trong những năm tháng trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945.

Đình làng Tiêu Hạ.

Trên nền tảng truyền thống cách mạng, xã Bình Sơn hôm nay đã chuyển mình mạnh mẽ. Nhờ kiên trì thực hiện các chủ trương phát triển, đời sống người dân không ngừng khởi sắc. Thế mạnh sản xuất nông nghiệp được phát huy, giá trị sản xuất nông nghiệp, thủy sản giai đoạn 2020-2025 đạt 289,2 tỷ đồng; tăng bình quân 2,6%/năm. Giai đoạn 2020-2025, thu nhập bình quân đầu người ước đạt trên 80 triệu đồng/người/năm. Chất lượng các chỉ tiêu, mục tiêu xây dựng nông thôn mới tiếp tục được duy trì. Tỷ lệ hộ nghèo giảm mạnh và hệ thống an sinh, giáo dục, quốc phòng - an ninh được củng cố.

Những kết quả đạt được không chỉ phản ánh nỗ lực vươn lên của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân địa phương, mà còn là minh chứng sinh động cho việc kế thừa và phát huy di sản đạo đức, tinh thần cách mạng của các thế hệ đi trước, trong đó Thiếu tướng Trần Tử Bình là một tấm gương tiêu biểu.

Chia sẻ niềm tự hào ấy, anh Nguyễn Việt Anh, Phó Bí thư Đoàn xã Bình Sơn cho biết, thế hệ trẻ địa phương hôm nay luôn vinh dự khi được sinh ra, lớn lên trên quê hương của Thiếu tướng Trần Tử Bình - nhà cách mạng tiền bối, vị tướng tài ba của đất nước. Đây không chỉ là niềm tự hào, mà còn là nguồn động lực mạnh mẽ để mỗi đoàn viên, thanh niên tự soi chiếu, không ngừng nỗ lực rèn luyện, phấn đấu, cống hiến, trưởng thành. Hình ảnh Thiếu tướng Trần Tử Bình - người công giáo cộng sản suốt đời vì lý tưởng cách mạng - mãi là biểu tượng sáng ngời cho ý chí, lòng trung kiên và tình yêu Tổ quốc và là niềm tự hào của người Bình Sơn.

Người dân xã Bình Sơn dâng hương tưởng nhớ Thiếu tướng Trần tử Bình.

Thiếu tướng Trần Tử Bình đã đi qua những trang lịch sử rực rỡ và đầy thử thách của một thế kỷ biến động. Tên tuổi của ông không chỉ gắn với những trận đánh đẫm máu hay những quyết sách dũng cảm, mà còn gắn chặt với những giá trị tinh thần bền vững: trung thực, giản dị, liêm chính và hết lòng vì Nhân dân. Những giá trị ấy không chỉ là di sản mà còn là ngọn lửa truyền cảm hứng cho thế hệ người dân Bình Sơn nói riêng, người dân Việt Nam nói chung hôm nay và mai sau.

(*Bài viết có sử dụng một số tư liệu của đồng nghiệp)