Bí mật về tòa thành cổ treo chiếc đèn lồng khổng lồ làm 'mắt thần' giữ biển

Nằm cách trung tâm TP Huế về phía Đông, Trấn Hải Thành không chỉ là một công trình quân sự đơn thuần mà còn là tuyệt tác kiến trúc phòng thủ dưới triều Nguyễn.

Từng được mệnh danh là "mắt thần" trấn giữ cửa Eo (Thuận An), tòa thành này mang trong mình những câu chuyện lịch sử bi tráng từ thời vua Gia Long cho đến những năm tháng chống Pháp.

Dù sự biến thiên của dòng chảy, cửa biển đã thay đổi cách vị trí cũ khoảng 4 km nhưng dấu ấn của lối kiến trúc Vauban độc đáo và ký ức về Trấn Hải Thành vẫn còn in đậm trên từng viên gạch rêu phong.

Trấn Hải Thành tọa lạc tại vị trí chiến lược của cửa biển Thuận An cũ (sử sách gọi là cửa Eo). Do sự thay đổi của địa chất và dòng chảy, ngày nay cửa biển đã dịch chuyển vị trí, cách xa tòa thành khoảng 4 km nhưng hiện trạng Trấn Hải Thành vẫn còn giữ được vẻ tương đối nguyên vẹn.

Năm 1813, nhận thấy tầm quan trọng của việc kiểm soát tàu thuyền trong và ngoài nước ra vào cửa biển Thuận An và để bảo vệ kinh đô, vua Gia Long đã cho khởi công xây dựng Trấn Hải Đài.

Đến thời vua Minh Mạng, công trình liên tục được gia cố vào các năm 1820, 1826, 1830 và 1831. Năm 1834, triều đình chính thức đổi tên Trấn Hải Đài thành Trấn Hải Thành, nâng tầm quy mô và hoàn thiện chức năng phòng thủ.

Cũng trong giai đoạn này, vua Minh Mạng cho xây thêm trên đài một tòa nhà gọi là Lầu Quan Hải. Công trình giúp quân triều đình có tầm nhìn bao quát, kiểm soát mặt biển tường tận hơn để kịp thời phát hiện các mối nguy từ xa.

Để chống lại tình trạng xâm thực, triều đình nhà Nguyễn đã cho trồng thêm 9.000 cây dừa bao quanh khu vực thành, vừa có tác dụng chắn sóng, vừa tạo cảnh quan.

Năm 1840, triều đình cho treo trên Lầu Quan Hải một chiếc đèn lồng có đường kính lên tới 3 m. Chiếc đèn lồng này hoạt động như một ngọn hải đăng thô sơ nhưng mang lại hiệu quả cao trong việc dẫn đường.

Dưới triều vua Tự Đức, hệ thống đồn lũy ở Thuận An tiếp tục được củng cố. Nhiều đồn lũy phụ trợ được xây dựng thêm quanh Trấn Hải Thành, tạo thành một hệ thống phòng thủ liên hoàn vững chắc.

Trấn Hải Thành được xây dựng theo kiểu Vauban - một phong cách kiến trúc quân sự phương Tây nổi tiếng với khả năng bố phòng kiên cố, giúp hạn chế tối đa góc chết và tăng sức chịu đựng trước hỏa lực pháo binh.

Toàn bộ thành được xây bằng gạch vồ kiên cố với chu vi 302,04 m, tường thành cao 4,40 m và dày tới 12,60 m.

Thành được trổ hai cửa, gồm cửa chính ở mặt trước nhìn về hướng Nam (cao 2,60 m, rộng 2,16 m) và một cửa phụ ở mặt sau. Hệ thống hỏa lực gồm 99 ụ súng được bố trí khéo léo trên mặt thành, sẵn sàng khai hỏa về phía mục tiêu.

Trải qua thăng trầm lịch sử, bao gồm cả giai đoạn bị quân Pháp chiếm đóng (1883-1954), Trấn Hải Thành đã được công nhận là Di tích cấp quốc gia năm 1997. Tuy nhiên, hiện trạng di tích đang có dấu hiệu xuống cấp, hư hỏng, cần sớm được trùng tu, tôn tạo để gìn giữ công trình có giá trị lịch sử đặc biệt này.

NGUYỄN DO