Thiếu giáo viên vùng khó: Cơ chế nào để giữ chân nhân lực?

Thiếu nhân lực vì rào cản tuyển dụng và đời sống

Ngày 18/3/2025, Chính phủ ban hành Nghị quyết 51/NQ-CP triển khai Kết luận 91-KL/TW, tiếp tục thực hiện Nghị quyết 29 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Một trong những nhiệm vụ quan trọng là phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục, thu hút và trọng dụng nhân tài, đồng thời bảo đảm nguyên tắc “có học sinh phải có giáo viên đứng lớp”.

Đối với các địa phương, Nghị quyết nhấn mạnh việc nâng cao hiệu quả quản lý biên chế, rà soát, điều động, luân chuyển giáo viên, tuyển dụng đủ số biên chế được giao, đồng thời triển khai các chính sách ưu đãi để giáo viên gắn bó lâu dài, đặc biệt tại vùng khó khăn.

Các thầy cô vùng khó không chỉ dạy chữ mà còn quan tâm đời sống, động viên học sinh đến lớp

Tại Trường Phổ thông dân tộc bán trú tiểu học Vừ A Dính, huyện Mù Cang Chải (Lào Cai), cô Hoàng Thị Ngân, Hiệu trưởng cho biết, phát triển đội ngũ giáo viên tại vùng cao là nhiệm vụ dài hơi: “Không chỉ cần thu hút giáo viên về công tác, mà còn phải tạo ra môi trường làm việc ổn định và phát triển bền vững. Giáo viên công tác tại vùng đặc biệt khó khăn được hưởng nhiều chế độ ưu đãi như mức lương thu hút, phụ cấp thâm niên và một số khoản hỗ trợ khác. Tuy nhiên, để thu hút và phát triển đội ngũ nhà giáo gắn bó lâu dài, vẫn cần sự thay đổi quyết liệt hơn nữa”.

Bên cạnh đó, nguồn tuyển và đào tạo giáo viên còn là điểm nghẽn. “Ngay cả khi đã có chính sách thu hút, nhiều trường vùng cao vẫn thiếu giáo viên. Nhiều địa phương dừng tuyển dụng, những người có nguyện vọng cống hiến cũng không thể hiện thực hóa mong muốn”, cô nhấn mạnh.

Tại huyện Si Ma Cai (Lào Cai), thầy Phạm Văn Tiếp, Phó Trưởng phòng Giáo dục và Đào tạo cho biết, toàn huyện đang thiếu hơn 60 giáo viên, chủ yếu ở bậc trung học cơ sở, đặc biệt là các môn Tiếng Anh, Tin học, Toán và Ngữ văn. Dù đã có chính sách hỗ trợ, nguồn tuyển giáo viên vẫn khan hiếm. So với những năm trước, tình hình thu hút giáo viên về vùng khó khăn không cải thiện đáng kể. Luật Giáo dục 2019 quy định giáo viên tiểu học và trung học cơ sở phải có bằng đại học, trong khi trước đây chỉ cần trình độ cao đẳng, khiến nguồn cung giáo viên đủ điều kiện tuyển dụng bị thu hẹp.

Thực tế đào tạo sư phạm cũng đang gặp thách thức. Chính sách hỗ trợ sinh viên sư phạm theo Nghị định 116/2020/NĐ-CP phần nào thu hút người học, nhưng số lượng chỉ tiêu quá ít. Điểm đầu vào của các trường sư phạm ngày càng cao, nhiều ngành đòi hỏi 28 - 29 điểm mới trúng tuyển. Những sinh viên giỏi Tin học, Tiếng Anh thường chọn ngành nghề khác có triển vọng và mức lương cao hơn, thay vì công tác tại vùng cao. Ngay cả khi có chỉ tiêu tuyển dụng, nhiều vị trí vẫn không có hồ sơ dự thi, dẫn đến tình trạng thiếu giáo viên dai dẳng, dù điều kiện kinh tế vùng cao đã cải thiện.

Ngoài thiếu hụt nguồn tuyển, năng lực chuyên môn của giáo viên trúng tuyển cũng là vấn đề được nhiều trường phản ánh. Cô Quàng Thị Xuân, Phó Hiệu trưởng Trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học Mường Lạn (Sơn La) cho rằng, nhà trường hiện vẫn thiếu giáo viên ở một số môn. Theo cô Xuân, nếu được trao quyền chủ động hơn trong tuyển dụng, trường có thể rà soát nhu cầu, xây dựng tiêu chí cụ thể và tổ chức thi tuyển, sát hạch năng lực sư phạm để lựa chọn đúng người.

“Danh sách ứng viên, kết quả tuyển dụng phải được công khai để đảm bảo minh bạch, tránh tiêu cực và tạo niềm tin xã hội”, cô Xuân nhấn mạnh. Tuy nhiên, cô cũng lưu ý việc trao quyền phải đi đôi với quy trình rõ ràng và cơ chế giám sát chặt chẽ nhằm tránh lạm quyền.

Cần cơ chế ưu đãi và đào tạo nguồn tại chỗ

Nhiều địa phương đã áp dụng cơ chế tuyển dụng linh hoạt. Lãnh đạo một trường trung học phổ thông (THPT) ở Lào Cai cho biết, tỉnh đang cho phép giáo viên tham gia kỳ thi tuyển dụng vào trường vùng đặc biệt khó khăn được miễn một vòng thi. Thí sinh chỉ phải thi vòng chuyên môn thay vì hai vòng như quy định thông thường. Tuy nhiên, nếu tiến tới xét tuyển trực tiếp, đặc cách cho sinh viên sư phạm tốt nghiệp xuất sắc, hiệu quả tuyển dụng sẽ cao hơn.

Cô Hà Bích Ngọc, Hiệu trưởng Trường phổ thông dân tộc nội trú Miền Tây (Lào Cai) cho rằng, việc áp dụng cơ chế ưu tiên trong tuyển dụng giáo viên vùng khó là hợp lý và cần thiết. Nguyên nhân chính khiến giáo viên còn e ngại lên vùng cao, theo cô, là tâm lý muốn làm việc nơi có điều kiện sinh hoạt, giao thông và cơ sở vật chất thuận tiện. Trong khi đó, vùng cao địa hình hiểm trở, đời sống thiếu thốn, học sinh gặp nhiều khó khăn trong học tập. Chính vì vậy, việc mở ra điều kiện thuận lợi như nhà ở công vụ, đất ở là phù hợp và cần thiết.

Thầy Vũ Văn Tùng (Trường TH & THCS Đinh Núp, Gia Lai) khởi xướng "Tủ bánh 0 đồng" đã giúp hàng trăm học sinh có bữa sáng đến lớp

Tại Quốc hội khóa XV, Chính phủ trình dự thảo Nghị quyết về cơ chế, chính sách đặc thù thực hiện Nghị quyết 71-NQ/TW, nhằm đột phá phát triển giáo dục, tăng ưu đãi cho đội ngũ nhà giáo, đặc biệt ở vùng khó khăn.

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Lâm Đồng) dẫn chứng, năm học 2025 - 2026, toàn ngành vẫn thiếu hơn 102.000 giáo viên, trong đó giáo viên mầm non thiếu gần 50%. Chính sách thu hút đặc thù, phụ cấp 70% với giáo viên mầm non và 100% với giáo viên công tác tại vùng đặc biệt khó khăn là cần thiết để thu hút và giữ chân nguồn nhân lực chất lượng cao.

Ngoài cơ chế tuyển dụng linh hoạt, cần lưu tâm đến chính sách hỗ trợ tài chính, điều kiện sinh hoạt và môi trường làm việc. Đây là yếu tố then chốt để xây dựng đội ngũ giáo viên bền vững tại vùng cao. Đặc biệt, việc ưu tiên tuyển dụng, hỗ trợ học tập cho sinh viên sư phạm xuất thân từ vùng khó sẽ tạo nguồn lực lâu dài.

Thực tế tại Trường THPT Mù Cang Chải cho thấy, những giáo viên trẻ, chưa bị ràng buộc bởi gia đình, dễ gắn bó lâu dài hơn so với người đã có cuộc sống ổn định. Nhiều thầy cô từ đồng bằng lên công tác, sau khi sinh sống và lập gia đình tại địa phương, đã quyết định ở lại gắn bó với trường. Cơ chế xét tuyển ưu tiên, chế độ đặc cách cho sinh viên tốt nghiệp xuất sắc, kết hợp các chính sách phụ cấp, nhà ở công vụ, đã tạo ra tín hiệu tích cực trong việc thu hút và giữ chân giáo viên.

Nhìn từ thực tiễn, việc đào tạo và ưu tiên tuyển dụng giáo viên bản địa được xem là hướng đi bền vững. Giáo viên địa phương không gặp rào cản ngôn ngữ, hiểu văn hóa bản địa và ít áp lực xa gia đình. Đây cũng là giải pháp mà nhiều trường vùng cao đang áp dụng để xây dựng đội ngũ ổn định lâu dài.

Các chuyên gia giáo dục cho rằng, thực trạng thiếu giáo viên ở vùng khó, miền núi hiện nay là vấn đề cấp bách. Để giải quyết bài toán này, cần kết hợp đồng bộ giữa ưu đãi, nhà ở công vụ, cơ chế xét tuyển linh hoạt và đào tạo nguồn nhân lực tại chỗ. Đây là cách vừa khắc phục được thiếu giáo viên trước mắt, vừa xây dựng đội ngũ bền vững cho giáo dục vùng cao.

Chỉ khi đội ngũ giáo viên được gắn bó lâu dài, được trang bị đầy đủ năng lực và điều kiện làm việc tốt, giáo dục vùng cao mới thực sự phát triển bền vững, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học, đồng thời thu hẹp khoảng cách giáo dục với các vùng thuận lợi hơn.

Để tuyển dụng và giữ chân giáo viên không chỉ dựa vào phụ cấp hay nhà công vụ, mà phải đồng bộ ba yếu tố: thu nhập hợp lý, điều kiện làm việc tốt và cơ hội phát triển nghề nghiệp. Khi ba yếu tố này được thực hiện cùng lúc, giáo viên mới toàn tâm toàn ý với nghề, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục vùng cao”. GS.Đinh Quang Báo, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Hà Nội

Thu Hằng/VOV.VN