Thiêng liêng mâm cỗ Tết

Mẹ tôi bên mâm cỗ Tất niên mà bà đã dày công chuẩn bị. Ảnh: Nguyễn Chung.

Sáng 30 Tết, tôi bị đánh thức bởi tiếng gọi nhau í ới bên hàng xóm chuẩn bị “đánh đụng” lợn, khi trời còn mơ đất. Dưới căn bếp nhỏ đầy khói, mẹ tôi đã nhen xong lửa để bắc siêu nước, rồi tất tả cầm theo chiếc rổ lớn, đi chia thịt lợn. Làng tôi vẫn vậy, dù đời sống kinh tế đã có phần khấm khá, dư dả, chỉ cần một, hai cuộc điện thoại là có đầy đủ bánh trái, giò chả... phục vụ tận nơi nhưng vẫn giữ lệ gói bánh chưng và rủ nhau làm thịt lợn chung để ăn Tết. Thành ra, cứ đến dịp này, khắp làng trên, xóm dưới lại râm ran tiếng lợn kêu, tiếng dao thớt, xoong chảo, tiếng cười nói hỉ hả… Tất cả hòa thành một bản nhạc rộn ràng, náo nhiệt chỉ có ở những ngày áp Tết.

Cũng chính vì những lệ ấy, mâm cỗ Tết ở quê tôi - một vùng trung du bán sơn địa của xứ Thanh vẫn không có nhiều thay đổi so với hàng chục năm trước. Có khác chăng là món ăn được sắp đầy đặn hơn, nhưng lứa chúng tôi - những đứa trẻ đã lớn không còn háo hức, mắt hau háu trông lên ban thờ, đợi tàn hương như những ngày còn thơ bé. Có lẽ, đến một độ tuổi nào đó, người ta mong Tết là để được tắm trong không khí rộn ràng chuẩn bị đón năm mới, chờ thời khắc sum vầy và cũng để được lạc về những miền ký ức đẹp đẽ của những mùa Tết đã vào quá vãng.

Năm nào cũng thế, mẹ tôi luôn là người cẩn thận chọn từng hạt gạo, miếng thịt và tự tay gói để có nồi bánh chưng như mong muốn. Ảnh: Nguyễn Chung.

Mâm cỗ Tết ở quê tôi giản dị nhưng đậm tình. Trên mâm mặc định sẽ gồm các món: Bánh Chưng, thịt đông, cá kho, nem nướng, giò tai, giò lụa được cắt lát, trang trí thêm bông hoa đỏ chói được làm từ cà rốt; canh miến dong, dưa hành, chả cuốn và một đĩa rau cải bắp luộc… Cơ bản toàn là những món đã được chuẩn bị từ sau ngày hăm ba tháng Chạp. Suốt trong ba ngày Tết, mỗi buổi sáng mẹ tôi thường là người thức dậy sớm nhất để chuẩn bị mâm cơm, trước là để dâng lên ông bà tổ tiên, sau là chờ để đãi khách thân tình tới chúc Tết.

Các món chính trên mâm cơm ngày Tết như: Gà cúng, bánh chưng, thịt đông, cá kho và các món xào được mẹ tôi chuẩn bị rất cẩn thận và ngon mắt. Về gói bánh chưng thì từ khoảng 25 tháng Chạp, bà đã sai chị tôi ra chợ chọn mua về những đáp lá dong (10 lá một đáp) rộng bản, tươi xanh cùng lạt giang để buộc bánh. Gạo dùng để gói bánh phải là gạo nếp cái hoa vàng, hạt mẩy tròn đều, trước khi gói được ngâm và vo cẩn thận, sau đó đem sắc với nước lá giềng tươi cho lên màu. Đậu xanh sau khi được đãi cho hết lớp lụa xanh bên ngoài thì được đem đồ lên, viên lại để làm nhân bánh, cùng thịt ba chỉ đã được ướp tiêu bắc, hành và một chút nước mắm cốt lấy vị. Với mẹ tôi, nồi bánh chưng đạt tiêu chuẩn, chất lượng sau hơn 8 tiếng đun trên bếp là phải vẫn giữ được sự vuông vức, không nứt cạnh, các lát bánh cắt ra phải dẻo quánh, nhân được dàn đều và thơm ngậy mùi mỡ lợn, tiêu bắc. Bánh dù có để đến sau Tết vẫn còn giữ được sự dẻo rền, không bị khô cứng.

Một món nữa mà mẹ tôi thường kỳ công chuẩn bị trên mâm cỗ ngày Tết của gia đình là thịt đông. Thường thì sau khi đi nhận phần thịt chia về sẽ có 2 chiếc chân giò, kèm một con ngan trống nặng hơn 4 kg đã được làm thịt từ trước. Thịt sau khi được làm sạch, bỏ xương ống, dùng dao sắc, thái thành các miếng lớn đều nhau, ướp gia vị rồi trộn đều cùng măng khô, mộc nhĩ và đem nấu trên bếp củi trong nhiều giờ. Khi nấu, mẹ luôn giao cho anh em tôi để ý, khi sôi phải dùng muôi vớt hết bọt và váng mỡ… Nồi thịt đông ngon là thịt phải bở nhừ, ngọt bùi và tan ngay khi gắp bỏ vào miệng, măng thấm vị và giòn, nước đông trong như thạch. Với các món đơn giản hơn như: Cá kho, dưa hành, rau canh thì mẹ thường giao cho chúng tôi làm phụ.

Với gia đình tôi nói riêng và người dân xứ Thanh nói chung, mâm cỗ Tết là sự giản dị nhưng đậm tình, là sợi dây gắn kết tình thân giữa các thành viên, sau một năm lo toan, tất bật. Ảnh: Nguyễn Chung.

Nhớ những cái Tết cũ, nhà đông miệng ăn, nên khi chuẩn bị làm cỗ Tết, bố mẹ tôi thường chuẩn bị và làm mâm cơm đầy đặn hơn bình thường, dù cũng chỉ bấy nhiêu món. Mãi sau này, khi đã lớn, nhìn mẹ vẫn tất bật, tỉ mẩn làm cỗ cúng tất niên, tôi bảo: “Giờ ăn uống không như hồi xưa, mẹ bày vẽ làm gì cho vất vả!” -“Biết thế nhưng mẹ quen nếp cũ rồi! Hồi xưa, chuẩn bị thật nhiều là để các con được đủ đầy trong ba ngày Tết, để bà con ở quê xa vào thăm còn có mâm cơm tươm tất mà đãi đằng. Chuẩn bị mâm cơm ngày Tết là biểu tượng của sự sum vầy gia đình và lòng kính trọng với tổ tiên. Mâm cơm được chuẩn bị kỹ lưỡng còn tượng trưng cho sự giàu có, may mắn và an lành cho cả năm… Thành ra, chuẩn bị cỗ Tết vẫn là niềm vui và một thói quen không bỏ được con ạ, dầu biết giờ chả mấy ai quan trọng chuyện ăn uống!” - mẹ vừa chậm rãi chụm củi vào nồi cá kho giềng lửa hai, vừa đôn hậu nói với tôi.

Mẹ cầu tổ tiên phù hộ cho một năm mới mưa thuận gió hòa, con cháu khang ninh và nhiều may mắn. Ảnh: Nguyễn Chung.

Chiều 30 Tết, sau khi mọi việc trang trí, dọn dẹp đã hoàn tất, tôi bê mâm cỗ cúng tất niên cẩn thận đặt lên ban thờ gia tiên. Mẹ tôi áo xống tề chỉnh, đầu tóc phảng phất mùi hương hoa thì là tẩy trần ngày Trừ tịch, đứng trước ban thờ thắp 3 nén hương, lầm rầm khấn khứa. “Mẹ khấn điều gì với tổ tiên trong thời khắc thiêng liêng này?” – “Trước là mẹ cầu với ông bà độ trì cho mưa thuận, gió hòa, mùa màng tươi tốt, sau là cầu cho gia đình, con cháu được khang ninh, tấn tài, tấn lộc. Chính vì lẽ ấy mà mâm cỗ Tết thành kính dâng lên tổ tiên ẩn chứa những mong ước, là sợi dây kết nối giữa quá khứ với hiện tại, giữa những thế hệ, thành viên khác nhau trong gia đình ta. Con cháu quây quần bên mâm cơm tất niên cũng là dịp để nhìn lại mình, thấy ở đó là quê hương, là gia tộc, để rồi biết ơn, tự tin bước tiếp trong những ngày còn ở phía trước!” – giọng mẹ trầm ấm hòa vào làn khói hương ngan ngát đang tỏa vào thinh không. Ngoài sân, cháu con đã tề tựu đủ đầy, chỉ chờ tàn hương để nâng cốc tiễn biệt năm cũ và đón một năm mới với nhiều hi vọng mới.

Nguyễn Chung