Thị trường xe Việt Nam không thể phát triển nếu chỉ dựa vào thị trường trong nước

Dung lượng thị trường nhỏ, chưa đẩy mạnh xuất khẩu

Theo báo cáo từ Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô Việt Nam (VAMA), không bao gồm VinFast và Hyundai Thành Công, tổng doanh số của thị trường xe Việt năm 2023 đạt 301.989 xe, giảm 25% so với con số kỷ lục năm 2022 là hơn 500.000 xe. Nếu cộng thêm Hyundai Thành Công và tương đương, tổng thị trường năm 2023 ước tính khoảng 369.479 xe.

Bước sang năm 2024, VAMA ghi nhận 340.142 xe bán ra, tăng 12,6% so với 2023. Nếu tính thêm VinFast (~87.000 xe) và Hyundai Thành Công (~67.168 xe), tổng thị trường Việt ước đạt khoảng khoảng 500.000 xe.

Loanh quanh trong con số trên dưới 500.000 xe, thị trường Việt Nam được cho đang từng bước thoát khỏi “vùng trũng” doanh số bán xe ô tô trong khu vực. Tuy nhiên, con số xe được xuất khẩu ra các thị trường thế giới vẫn rất khiêm tốn. VinFast hiện đang là đầu tàu với khoảng 10.000 xe được xuất khẩu ra thị trường quốc tế, còn những tên tuổi lớn khác như Hyundai Thành Công đã xuất khẩu lô xe Hyundai Palisade sang Thái Lan vào tháng 10 năm 2024, đánh dấu lần đầu tiên một mẫu xe du lịch do liên doanh Việt Nam sản xuất được bán ra thị trường lớn trong khu vực nhưng con số cũng khá khiêm tốn.

Hay THACO Auto đã có lô hàng lớn đầu tiên của năm Ất Tỵ với tổng giá trị 3,65 triệu USD đã được THACO Auto xuất khẩu sang các thị trường Ấn Độ, Trung Đông và Campuchia từ cảng quốc tế Chu Lai (Quảng Nam). Kế hoạch năm 2025, THACO Auto đặt mục tiêu cung ứng khoảng 4.200 xe các loại sang thị trường Philippines, Thái Lan, Malaysia, Oman, Trung Đông, Jordan, Campuchia... Trong đó, Tập đoàn sẽ tập trung vào các dòng sản phẩm xe bus, xe tải mới mang thương hiệu THACO và các thương hiệu quốc tế, cũng như xe du lịch mang thương hiệu quốc tế theo yêu cầu của đối tác. Đồng thời, THACO Auto cũng sẽ mở rộng sang các thị trường tiềm năng khác.

Với những thống kê hiện tại, có thể thấy tổng doanh số toàn ngành ô tô Việt trong 3 năm gần đây chỉ đạt khoảng 400.000–500.000 xe/năm, thấp hơn rất nhiều so với Thái Lan (~800.000 xe nội địa, 1 triệu xe xuất khẩu) hay Indonesia cũng có doanh số sản xuất nội địa hơn 1 triệu xe, xuất khẩu ước đạt từ 200 – 500.000 xe.

Đáng chú ý là do thị trường Việt có quy mô còn nhỏ nên lượng lớn xe từ hai quốc gia Thái Lan và Indonesia luôn chiếm tỉ trọng lớn các loại xe du lịch nhập khẩu vào nước ta.

Rõ ràng, để phát triển công nghiệp ô tô quy mô lớn như các nước trong khu vực, Việt Nam cần một sản lượng tối thiểu từ 1 triệu xe/năm để có lợi thế quy mô, giảm giá thành, thu hút đầu tư vào linh kiện nội địa, cạnh tranh với xe nhập khẩu đang có các ưu đãi thuế.

Con đường sống còn

Xuất khẩu có thể nói là con đường sống còn với nghành công nghiệp ô tô Việt vì nhiều yếu tố. Thái Lan và Indonesia là những ví dụ điển hình nhất để đạt được những thành công, khẳng định năng lực sản xuất trong nước và xuất khẩu.

Thái Lan hiện được mệnh danh là “Detroit của Đông Nam Á” còn Indonesia là công xưởng thu hút được nhiều nhà máy của Nhật. Các quốc gia này không chỉ cho nội địa mà xuất khẩu đi nhiều nước trên thế giới và khi đã chứng minh được năng lực sẽ giúp các hãng xe lớn trên thế giới yên tâm đầu tư lắp ráp quy mô lớn. Trong khi đó, Việt Nam có dung lượng còn nhỏ, nếu không tích cực hội nhập và đẩy mạnh xuất khẩu, sẽ vẫn chỉ là vùng trũng, thị trường tiêu thụ và khó có thể đẩy mạnh phát triển ngành công nghiệp ô tô thực sự.

Thực tế, hiện thị trường ô tô Việt vẫn còn đang gặp nhiều khó khăn khi ngành công nghiệp phụ trợ chưa phát triển thực sự vì quy mô còn hạn chế. Vì sản lượng tiêu thụ thấp, các nhà sản xuất linh kiện không có nhiều động lực đầu tư nhà máy tại Việt Nam, phụ thuộc vào linh kiện nhập khẩu dẫn đến giá xe cao, khó lòng cạnh tranh. Khi dung lượng thị trường ngay trong nước còn nhỏ thì để thúc đẩy nội địa hóa sâu vào ngành là rất khó.

Tiếp đến, vấn đề lắp ráp ô tô trong nước hiện vẫn đắt hơn nhập khẩu nguyên chiếc từ các quốc gia trong khối ASEAN, do không đạt đủ quy mô và hiệu suất.

Chính phủ cũng ban hành Nghị định 126/2022/NĐ-CP quy định về biểu thuế nhập khẩu ưu đãi đặc biệt của Việt Nam để thực hiện Hiệp định thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA) giai đoạn 2022 - 2027. Theo đó, ô tô nguyên chiếc được nhập khẩu từ các nước thành viên nội khối ASEAN đạt tỉ lệ nội địa hóa trên 40% sẽ tiếp tục được miễn thuế nhập khẩu thêm 5 năm nữa đến năm 2027. Việc xe nhập khẩu từ các quốc gia trong khối ASEAN tiếp tục có mức thuế 0% sẽ gây áp lực không nhỏ đến doanh nghiệp lắp ráp xe trong nước. Trong khi xe nhập khẩu từ Thái Lan, Indonesia được miễn thuế và lại có giá cạnh tranh hơn, khiến xe sản xuất nội địa càng khó đứng vững nếu không tìm được cơ hội xuất khẩu.

Chiến lược tổng thể

Hiện ngành công nghiệp ô tô Việt đang chứng kiến sự chuyển mình mạnh mẽ với hãng xe nội địa VinFast ở mảng xe điện. Hãng xe Việt đã làm được điều mà trước đó đưa hãng xe nào làm được đó là không chỉ bán xe điện ở Việt Nam mà còn đẩy mạnh ra thị trường thế giới. VinFast cũng nhận ra tầm quan trọng của việc toàn cầu hóa nên đã chọn chiến lược toàn cầu từ sớm.

Trong làn sóng xanh hóa, những đầu tàu như VinFast cho thấy Việt Nam phải chủ động xuất khẩu và tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu mạnh mẽ hơn.

Xuất khẩu ra thị trường thế giới là vấn đề sống còn để giúp ngành công nghiệp ô tô Việt Nam vươn mình khẳng định vị thế, đặc biệt trong kỷ nguyên xanh hóa toàn cầu. Vể tổng thế, rõ ràng để Việt Nam đẩy mạnh xuất khẩu ô tô ra thế giới, cần một chiến lược tổng thể và lâu dài với sự phối hợp giữa doanh nghiệp – nhà nước – công nghiệp hỗ trợ.

Từ 2018, Việt Nam đã đưa thuế suất thuế nhập khẩu ưu đãi ô tô về 0%, dành cho các nước thành viên Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA).

Đến 2030, thị trường ô tô Việt Nam sẽ mở cửa hoàn toàn với thuế suất thuế nhập khẩu ưu đãi 0%, dành cho các khu vực châu Âu, Nhật Bản, Mexico… Ô tô nhập khẩu nguyên chiếc ngày càng tràn vào nhiều.

Trong năm 2024, Việt Nam đã chứng kiến làn sóng xe nhập khẩu ồ ạt, gây sức ép không nhỏ cho ngành công nghiệp lắp ráp trong nước. Tuy nhiên, những chính sách mới của Chính phủ đã bước đầu vực dậy xe lắp ráp trong nước. Doanh nghiệp Việt cũng bước nào khẳng định vị thế khi “ngược dòng” xuất khẩu ngược lại tới các nước trong khu vực.

Môi trường kinh doanh ngành ô tô trong khu vực đang có nhiều thay đổi. Việt Nam hiện đã ký kết 17 hiệp định thương mại tự do (FTA), trong đó có nhiều FTA cam kết đưa thuế nhập khẩu ô tô nguyên chiếc về 0%. Đây là tiền đề rất lớn để các doanh nghiệp Việt đẩy mạnh phát triển.

Tuy nhiên, để hòa mình vào chuỗi cung ứng toàn cầu, các doanh nghiệp Việt cần phải xác định nhiều vấn đề. Đầu tiên là phát triển sản phẩm phải đạt các tiêu chuẩn quốc tế, đầu tư vào R&D (nghiên cứu phát triển); thiết kế phù hợp từng thị trường xuất khẩu (VinFast đã làm được điều đó khi cải tiến mẫu VF 8 rất nhiều để đạt chuẩn tại Mỹ và EU).

Cần đẩy mạnh tự động hóa, tinh gọn chuỗi sản xuất, giảm phụ thuộc linh kiện nhập khẩu để giảm giá thành, tăng cạnh tranh. Đặc biệt là cần phát triển ngành công nghiệp phụ trợ nội địa cho ngành với các doanh nghiệp nội địa cung ứng linh kiện, liên kết các cụm ngành liên quan.

Chỉ khi có mạng lưới nhà cung ứng nội địa mạnh thì các hãng xe đầu tàu mới có đủ khả năng cạnh tranh trên trường quốc tế. Đơn cử như Malaysia đã thành công với Proton/Perodua nhờ mạng lưới nhà cung ứng nội địa rất mạnh.

Bên cạnh đó, do là thị trường còn nhỏ, Việt Nam khó lòng có thể chen chân ngay vào các thị trường lớn, cạnh tranh cao, yêu cầu khắc nghiệt như Mỹ hay EU. Các thị trường đang phát triển là mục tiêu tiềm năng để Việt Nam có thể tìm đến như các nước ngay trong khối ASEAN, Nam Á, Trung Quốc v.v… Việt Nam cũng cần tận dụng các quốc gia đã ký 17 Hiệp định thương mại tự do.

Chính sách hỗ trợ từ nhà nước đóng vai trò rất quan trọng trong việc đẩy mạnh ngành công nghiệp ô tô phát triển. So với các nước như Thái Lan, Indonesia, doanh nghiệp Việt Nam cần có thêm sự hỗ trợ mạnh mẽ hơn nữa trong chính sách thuế cho các sản phẩm xuất khẩu, ưu đãi tín dụng, đẩy mạnh đối ngoại kinh tế giúp các doanh nghiệp Việt có thể tiếp cận thị trường mới dễ dàng hơn.

Ngoài ra, trong xu thế xanh hóa toàn cầu, với sự phát triển mạnh mẽ của doanh nghiệp “sếu đầu đàn” như VinFast, Việt Nam có thể tận dụng “thị trường ngách” làm ưu thế khi khó lòng cạnh tranh với các quốc gia có ngành công nghiệp ô tô phát triển lâu đời với xe động cơ đốt trong như Đức, Nhật, Hàn, Mỹ. Xanh hóa ngành ô tô vừa là thách thức nhưng cũng là cơ hội cho ngành ô tô Việt tham gia ở một sân chơi mới. Cuối cùng là Việt Nam cần phát triển, xây dựng thương hiệu ngành ô tô tầm cỡ quốc gia với chất lượng đảm bảo tiêu chuẩn toàn cầu.

Nam Nguyễn