Thị trường tài sản mã hóa - thí điểm để đi đúng đích (Bài 1)

Ảnh minh họa: Reuters/TTXVN

Việc Chính phủ ban hành Nghị quyết 05 được đánh giá là bước ngoặt lịch sử trong tư duy chính sách tài chính, khẳng định cam kết mạnh mẽ của lãnh đạo Đảng, Nhà nước vừa thúc đẩy đổi mới sáng tạo, chủ động kiến tạo tương lai kinh tế số, vừa giữ vững ổn định vĩ mô, đồng thời đảm bảo an ninh, an toàn tài chính, chủ quyền quốc gia trên không gian số.

Cùng với Danh mục Công nghệ chiến lược và sản phẩm chiến lược, Luật Công nghiệp Công nghệ số, Chiến lược quốc gia về ứng dụng và phát triển công nghệ chuỗi khối (blockchain) đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 và Nghị quyết số 57 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, hành lang pháp lý cơ bản cho thị trường tài sản mã hóa đã được hình thành.

Cơ hội cũng như những thách thức của thị trường loại hình tài sản mới này được phản ánh qua chùm bài viết với chủ đề: “Thị trường tài sản mã hóa – thí điểm để đi đúng đích”.

Bài 1: Xây dựng hành lang pháp lý

Kỷ nguyên kinh tế số đã sản sinh ra một hình thức sở hữu hoàn toàn mới: tài sản mã hóa làm thay đổi cách thức vận hành của thị trường tài chính, thương mại và công nghệ. Đây không còn là xu hướng mà đang trở thành nền tảng vận hành của kinh tế số toàn cầu.

Thống kê của CoinMarketCap (trang web tiền tiền mã hóa được thành lập vào năm 2013 với mục đích cho phép người dùng theo dõi thông tin của hơn 2 triệu loại tiền tiền mã hóa.) đến tháng 5/2025, giá trị vốn hóa tài sản mã hóa toàn cầu ước đạt hơn 3.300 tỷ USD, với khoảng 15 triệu loại tài sản mã hóa

Khoảng 21 triệu người Việt Nam đầu tư vào tài sản mã hóa

Theo Lực lượng đặc nhiệm tài chính (FATF), tài sản mã hóa được định nghĩa là "biểu hiện dưới dạng kỹ thuật số của giá trị, có thể được trao đổi hoặc chuyển nhượng dưới dạng kỹ thuật số, có thể được sử dụng cho mục đích thanh toán hoặc đầu tư". Còn theo quy định của châu Âu về tài sản mã hóa (MiCA), tài sản mã hóa có thể phân thành ba nhóm: tiền điện tử - một loại tài sản mã hóa được thiết kế nhằm giữ giá trị ổn định bằng cách tham chiếu đến giá trị của một đồng tiền pháp định; tài sản mã hóa gắn với tài sản thực - một loại tài sản mã hóa được thiết kế nhằm giữ giá trị ổn định bằng cách tham chiếu đến giá trị của các tài sản khác; các tài sản mã hóa khác không thuộc hai nhóm trên, có giá trị phụ thuộc vào tiện ích, tính khan hiếm hoặc sự chấp nhận của cộng đồng (điển hình như Bitcoin, Ethereum...).

Về mặt kỹ thuật, có thể hiểu tài sản mã hóa là những đồng tiền điện tử được tạo ra bằng các thuật toán mã hóa sử dụng công nghệ chuỗi khối (Blockchain) để xác thực giao dịch. Đây là các đồng tiền phi tập trung, được giao dịch thông qua công nghệ xác thực ngang hàng (peer-to-peer) và không chịu sự quản lý, can thiệp của bất cứ cơ quan, tổ chức thứ ba nào (ví dụ ngân hàng, cơ quan nhà nước...). Một số đồng tiền mã hóa điển hình, phổ biến hiện nay là Bitcoin (BTC), Ethereum (ETH), Litecoin (LTC).

Thế giới hiện có hơn 700 sàn giao dịch tài sản mã hóa do các tổ chức, công ty cung cấp, trong đó có những sàn nổi tiếng như Binance, OKX, Coinbase, Kraken...Nhiều quốc gia như Singapore, Trung Quốc, các nước châu Âu... đang thí điểm phát hành tiền kỹ thuật số quốc gia thể hiện quyết tâm kiểm soát dòng giá trị mới trong không gian số.

Ông Phan Đức Trung, Chủ tịch Hiệp hội Blockchain và Tài sản số Việt Nam chia sẻ, tài sản mã hóa có rất nhiều cách phân loại, tùy vào đặc tính và mục đích sử dụng. Tại Việt Nam, tài sản mã hóa được chia thành 2 loại là gắn với tài sản thực (RWA) và không gắn với tài sản thực. Là quốc gia đông dân, có nền tảng công nghệ phát triển nhanh chóng và cộng đồng khởi nghiệp năng động, nhiều nhà đầu tư Việt Nam đã tham gia thị trường tài sản mã hóa từ rất sớm. Một số startup Việt như Kyber Network, TomoChain, Coin98 đã vươn ra toàn cầu.

Ông Phan Đức Trung cho biết thêm, từ các nguồn uy tín toàn cầu như TripleA (Công ty tài chính công nghệ có trụ sở tại Singapore, chuyên cung cấp các giải pháp thanh toán bằng tiền số và tài sản kỹ thuật số cho doanh nghiệp trên toàn cầu được cấp phép bởi Cơ quan Tiền tệ Singapore), Chainalysis (Công ty phân tích blockchain của Mỹ có trụ sở tại New York) Việt Nam hiện có khoảng 21 triệu người đầu tư vào tài sản mã hóa và dòng tiền về hàng năm lên tới hơn 100 tỷ USD. Khảo sát của Statista (một nền tảng thông tin và dữ liệu thị trường toàn cầu) cho thấy năm 2023, Việt Nam đứng thứ hai thế giới về tỷ lệ dân số sở hữu tiền mã hóa với khoảng 20,5% người trưởng thành từng giao dịch.

Theo ông Trần Huyền Dinh, Chủ nhiệm Ủy ban Ứng dụng Fintech, Hiệp hội Blockchain và Tài sản số Việt Nam, những con số này không chỉ phản ánh tốc độ tiếp nhận công nghệ vượt trội mà còn cho thấy sự tồn tại của một khu vực kinh tế quy mô lớn đang vận hành bên ngoài hành lang pháp lý và sự giám sát của Nhà nước.). Tuy nhiên, phần lớn hoạt động diễn ra chưa có cơ chế giám sát rõ ràng, tiềm ẩn nguy cơ rửa tiền, lừa đảo và thất thu ngân sách. Đây là lý do năm 2023 Lực lượng Đặc nhiệm Tài chính đánh giá thị trường tài sản mã hóa Việt Nam vẫn tồn tại “vùng xám pháp lý”.

Các chuyên gia cho rằng, tài sản mã hóa là một trong những nền tảng không thể thiếu để vận hành kinh tế số. Nó giúp xác lập quyền sở hữu minh bạch, cho phép phân phối giá trị công bằng và mở ra kỷ nguyên tài sản thông minh. Chủ động xây dựng và thí điểm thị trường tài sản mã hóa không chỉ là một chính sách phát triển kinh tế còn là một hành động kiến tạo chủ quyền số có tính chiến lược.

Chủ động tạo “sân chơi” hợp pháp

Quyết liệt, rõ ràng, mạnh mẽ, đặc biệt là tinh thần thúc đẩy đổi mới sáng tạo gắn với chuyển đổi số quốc gia được thể hiện rõ trong các chỉ đạo của Đảng, Chính phủ đối với tài sản số nói chung và thị trường tài sản mã hóa nói riêng.

Theo ông Phan Đức Trung, từ giữa năm 2024 trở về trước có khoảng 17 văn bản liên quan nhưng phần lớn mới dừng ở mức định hướng, chưa tạo được hành lang pháp lý đầy đủ nên thị trường vẫn tồn tại “vùng xám” nhất định. Tuy nhiên chỉ từ tháng 10/2024 đến nay đã có tới 9 văn bản quan trọng liên tiếp được ban hành, tạo ra một bước chuyển mình rất rõ rệt về mặt pháp lý.

Trong đó, quan trọng nhất là Nghị quyết số 57-NQ/TW; Quyết định số 1131/QĐ-TTg ngày 12/6/2025 của Thủ tướng Chính phủ xác định Blockchain là một trong 11 công nghệ chiến lược; Luật Công nghiệp Công nghệ số được Quốc hội thông qua ngày 14/6/2025 và sẽ có hiệu lực từ 1/1/2026 và mới đây nhất là Nghị quyết số 05/2025/NQ-CP ngày 9/9/2025 của Chính phủ về triển khai thí điểm thị trường tài sản mã hóa tại Việt Nam.

Để tận dụng tiềm năng kinh tế to lớn của tài sản số, đồng thời đảm bảo tính minh bạch, an ninh và tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế, Luật Công nghiệp Công nghệ số lần đầu tiên đưa ra định nghĩa và quy định khung pháp lý về tài sản số, bao gồm tài sản mã hóa và tài sản ảo, phân loại theo mục đích sử dụng và công nghệ. “Đây là mốc rất quan trọng, bởi lần đầu tiên tài sản số và tài sản mã hóa được công nhận chính thức là tài sản, được bảo hộ và quản lý theo các luật hiện hành như Bộ luật Dân sự hay Luật Sở hữu trí tuệ”, ông Nguyễn Khắc Lịch, Cục trưởng Cục Công nghiệp Công nghệ Thông tin (Bộ Khoa học và Công nghệ) nhấn mạnh.

Theo Luật, tài sản số là tài sản theo quy định tại Bộ luật Dân sự, được thể hiện dưới dạng dữ liệu số, được tạo ra, phát hành, lưu trữ, chuyển giao và xác thực bởi công nghệ số trên môi trường điện tử. Tài sản mã hóa là tài sản số được tạo, phát hành, lưu trữ, chuyển giao và xác thực bằng công nghệ chuỗi khối, công nghệ số cái phân tán hoặc công nghệ số khác tương tự.

Luật Công nghiệp Công nghệ số đã thay đổi cách thức vận hành của thị trường tài sản mã hóa, vốn chịu ảnh hưởng bởi các đơn vị cung cấp dịch vụ nước ngoài. Trước khi có luật, hoạt động gọi vốn thường diễn ra trong hội nhóm kín, nhiều giao dịch trên nền tảng chưa được cấp phép. Với Luật Công nghiệp công nghệ số các hoạt động này sẽ chuyển sang hình thức công khai và được bảo vệ theo pháp luật, giúp giảm thiểu rủi ro và hệ lụy cho nhà đầu tư, đồng thời tạo ra cơ hội mới cho các dự án khởi nghiệp, doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo chân chính.

Mặc dù tài sản mã hóa được công nhận ở Luật Công nghiệp Công nghệ số tuy nhiên việc Chính phủ ban hành Nghị quyết 05 cho thấy đây là thị trường Chính phủ cũng đặt rất nhiều trọng tâm vào tính thực thi để triển khai tại Việt Nam. Nghị quyết quy định việc triển khai thí điểm thị trường tài sản mã hóa thực hiện trên nguyên tắc thận trọng, có kiểm soát, có lộ trình phù hợp với thực tiễn, an toàn, minh bạch, hiệu quả, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức, cá nhân.

Đại tá, Tiến sĩ Hoàng Văn Thức – Giám đốc Học viện Kỹ thuật mật mã, cố vấn cao cấp Hiệp hội Blockchain và Tài sản số Việt Nam nhận đinh, trong bối cảnh thế giới đang điều chỉnh thể chế để quản lý tài sản mã hóa một cách chủ động và hiệu quả, việc Việt Nam lựa chọn tiếp cận bằng hình thức "thí điểm có kiểm soát" phản ánh tư duy quản trị rủi ro thông minh, vừa thận trọng, vừa đột phá của chính phủ. Đó là cách quản trị linh hoạt, dựa trên thực tiễn, vừa quan sát, vừa điều chỉnh, vừa hoàn thiện thể chế từng bước. Qua đó minh chứng rõ nhất cho sự chuyển đổi trong tư duy lãnh đạo của Đảng, Nhà nước từ quản lý thuần túy sang kiến tạo và định hướng phát triển.

Đặt thị trường dưới sự kiểm soát của Nhà nước không chỉ đảm bảo trật tự, an ninh tài chính mà còn là hành động khẳng định chủ quyền số quốc gia. Quan trọng hơn, nó tạo ra một “hàng rào an ninh” ngăn chặn việc lợi dụng tài sản mã hóa cho rửa tiền, tài trợ khủng bố hay xâm hại chủ quyền tài chính quốc gia. Thời gian thí điểm 5 năm sẽ tạo ra một khoảng không gian đủ rộng để thử nghiệm, đánh giá thực tiễn, rút ra bài học kinh nghiệm và điều chỉnh chính sách linh hoạt. Cách tiếp cận này vừa có tầm nhìn dài hạn, vừa đảm bảo sự an toàn cho hệ thống tài chính - tiền tệ quốc gia. (Còn tiếp)

Bài 2: Đánh giá cơ hội, nhận diện thách thức

Hoàng Vân (TTXVN)