Thị trường lao động Mỹ: 8,1% giới trẻ thất nghiệp do AI

Chủ nhật 10.8, Hartnett của Bank of America cho biết tỷ lệ thất nghiệp của cử nhân Mỹ đã tăng vọt từ 4,0% vào tháng 12.2023 lên 8,1% và AI đã bắt đầu làm đảo lộn thị trường lao động Mỹ.

Theo dữ liệu mới nhất từ tổ chức nhân sự Challenger, Gray & Christmas, chỉ trong 7 tháng từ đầu năm đến nay, tại Mỹ đã có hơn 10.000 vị trí việc làm biến mất trực tiếp do việc ứng dụng AI tạo sinh. Tổ chức này cho rằng trí tuệ nhân tạo đã trở thành một trong 5 nguyên nhân sa thải lớn nhất trong năm.

Nhìn chung, tổng số sa thải do doanh nghiệp Mỹ công bố trong năm 2025 đã vượt 806.000, cao nhất so với cùng kỳ kể từ năm 2020. Trong đó, ngành công nghệ là “tâm chấn”, đã có hơn 89.000 vị trí bị cắt giảm, và kể từ năm 2023 đến nay, ít nhất 27.000 việc làm công nghệ đã bị AI tự động hóa thay thế.

Các vị trí sơ cấp chịu đòn đầu tiên

AI đang trực tiếp thay thế một lượng lớn vị trí sơ cấp. Dữ liệu từ nền tảng tìm việc dành cho Gen Z - Handshake cho thấy số tin tuyển dụng vị trí sơ cấp (đặc biệt là các vị trí thuộc khối doanh nghiệp) đã giảm 15% so với cùng kỳ năm trước. Trong hai năm qua, số nhà tuyển dụng đề cập đến trí tuệ nhân tạo trong tin tuyển dụng đã tăng vọt 400%.

Những công việc bị AI “tiếp quản” phần lớn do nhân viên mới/nhân viên sơ cấp đảm trách. Botelho - Phó giáo sư ngành hành vi tổ chức tại Trường Quản lý Yale, cho biết nhóm chịu tác động lớn nhất là nhân viên sơ cấp; nhiều người mới tốt nghiệp thường làm các công việc sơ cấp đòi hỏi tri thức như thu thập và chép lại dữ liệu, làm biểu đồ cơ bản, và làm quen từ con số 0 với quy trình vận hành của công ty. Các nhiệm vụ này hoàn toàn có thể do AI đảm nhiệm, vì vậy nhiều nhà quản lý sẽ trực tiếp quyết định cắt giảm biên chế ở nhóm vị trí sơ cấp.

Tuy nhiên, Botelho cũng cho rằng về ngắn hạn, cắt giảm vị trí sơ cấp có thể giúp tăng lợi nhuận doanh nghiệp, nhưng nếu dài hạn thắt chặt quá mức việc tuyển người mới, hệ quả có thể phản tác dụng. Nếu nhiều công ty liên tục cắt các vị trí tân binh, họ có thể bỏ lỡ những nhân tài sau này trở thành lãnh đạo và nòng cốt của doanh nghiệp.

Khó khăn tìm kiếm việc làm của người trẻ trở nên trầm trọng hơn

Làn sóng AI trỗi dậy cộng hưởng với đà chững lại của kinh tế khiến việc tìm việc của người trẻ càng thêm gian nan. Một khảo sát mới cho thấy gần một nửa ứng viên Gen Z ở Mỹ cho rằng trí tuệ nhân tạo đã làm suy giảm giá trị tấm bằng của họ. Trong 12 tháng tính đến tháng 5.2025, tỷ lệ thất nghiệp của cử nhân mới tốt nghiệp ở Mỹ tăng lên 6%, cao rõ rệt so với mức trung bình toàn quốc khoảng 4%.

AI trỗi dậy khiến tỷ lệ thất nghiệp việc làm trong giới trẻ ở Mỹ tăng cao - Ảnh: Internet

Trong đó, người trẻ làm trong ngành công nghệ chịu tác động mạnh nhất từ sự chững lại của ngành. Joseph Briggs, chuyên gia kinh tế cấp cao toàn cầu của Goldman Sachs, cho biết từ đầu năm đến nay, tỷ lệ thất nghiệp của nhóm nhân viên công nghệ 20 - 30 tuổi tăng khoảng 3 điểm phần trăm. Briggs nhận định mức tăng này cao hơn đáng kể so với toàn ngành công nghệ và cũng cao hơn mức tăng của các nhóm người trẻ khác.

Briggs cho rằng phần lớn công ty hiện chưa đưa AI vào vận hành toàn diện ở khâu sản xuất/kinh doanh, nên thị trường lao động tổng thể tạm thời chưa phải chịu cú sốc lớn từ trí tuệ nhân tạo. Nhưng ở ngành công nghệ, dấu hiệu thắt chặt tuyển dụng đã hiện rõ, và người trẻ là nhóm chịu ảnh hưởng nặng nhất. Trong 20 năm qua, tỷ trọng ngành công nghệ trong tổng việc làm tăng đều, nhưng ba năm trở lại đây bắt đầu đi xuống, mức tuyển dụng đã thấp hơn xu hướng lịch sử.

George Lee, đồng Giám đốc Viện Nghiên cứu toàn cầu Goldman Sachs, cựu chuyên gia ngân hàng đầu tư công nghệ, bổ sung rằng ở giai đoạn đầu triển khai AI, nhiều CEO công nghệ thường lựa chọn tạm dừng tuyển nhân sự sơ cấp: “Nên tinh gọn cấu trúc doanh nghiệp ra sao để công ty linh hoạt, thích ứng hơn… đồng thời không làm tổn hại năng lực cạnh tranh. Trong khoảng thời gian này, người trẻ có phần trở thành "vật tế thần" cho chiến lược đó”.

Tháng 7.2025, số việc làm mới ở Mỹ thấp hơn kỳ vọng, dữ liệu việc làm các tháng trước cũng bị điều chỉnh giảm. Theo kịch bản cơ sở của Briggs, trong tương lai có khoảng 6 - 7% lao động có thể mất việc do tự động hóa bằng AI. Nếu tốc độ phổ cập trí tuệ nhân tạo nhanh hơn chu kỳ 10 năm dự kiến, dù vì công nghệ tăng tốc hay kinh tế chững lại buộc doanh nghiệp phải cắt giảm chi phí, cơn đau chuyển đổi sẽ dữ dội hơn.

Ông Lee cũng nhấn mạnh, phân tích ấy chưa tính đến tác động có thể có của AGI. Nếu các nhà nghiên cứu AI đạt tới trí tuệ nhân tạo tổng quát (AGI) có khả năng học hỏi và thích nghi đa lĩnh vực như con người, thay vì chỉ bó hẹp trong một nhiệm vụ thì ảnh hưởng của AI đến người lao động sẽ sâu rộng hơn nhiều. Rất khó hình dung tác động của AGI đến thị trường lao động, nhưng trong thế giới đó, dư địa thay thế lao động sẽ lớn hơn và cú sốc xã hội cũng sẽ mạnh hơn.

Tuy nhiên, AI không phải “kẻ thù duy nhất”. Đà chậm lại của việc làm ở Mỹ còn chịu ảnh hưởng của các yếu tố vĩ mô và chính sách. Tháng 7 năm nay, việc làm phi nông nghiệp mới của Mỹ giảm mạnh so với kỳ vọng, các số liệu trước đó cũng bị hạ đáng kể. Các nhà kinh tế cho rằng sự trì trệ này chủ yếu do Tổng thống Trump liên tục điều chỉnh chính sách thuế quan, làm tăng bất định môi trường kinh doanh, khiến doanh nghiệp không dám dễ dàng đầu tư hay tuyển dụng...

Dữ liệu từ Fed New York cho thấy, vào tháng 3 năm nay, tỷ lệ thất nghiệp của nhóm người trẻ 22 - 27 tuổi, có trình độ đại học ở Mỹ, đã lên 5,8%, cao nhất trong 4 năm qua. Oxford Economics ước tính 85% mức tăng thất nghiệp gần đây là do người mới bước vào thị trường không tìm được việc, chứ không phải do sa thải hàng loạt ở các vị trí hiện hữu.

Doanh nghiệp bước vào “kỷ nguyên AI nâng cao hiệu suất”

Nhiều công ty tên tuổi đã công khai ứng dụng trí tuệ nhân tạo vào quy trình sản xuất, kinh doanh và điều chỉnh chiến lược nhân sự theo đó.

CEO Shopify cũng nhấn mạnh về việc dùng AI vào công việc - Ảnh: internet

Chẳng hạn, CEO Shopify trong thư nội bộ đầu năm đã nói: “Việc gì AI làm được thì sẽ không tuyển người mới”. Gã khổng lồ tư vấn McKinsey đã triển khai hàng nghìn tác nhân AI, tiếp quản các nhiệm vụ vốn do nhân viên sơ cấp đảm nhiệm. Duolingo theo triết lý “AI-first” dùng mức độ thành thạo AI của nhân viên để quyết định ai được tuyển dụng hoặc thăng tiến.

Alphabet (công ty mẹ Google) và Microsoft cho biết AI đã tạo ra khoảng 30% mã nguồn trong một số dự án. CEO Salesforce, Marc Benioff, nói AI hiện chiếm tới 50% khối lượng công việc trong công ty.

Lê Hà