Thi lớp 10 THPT: Đề thi Ngữ văn chấm dứt đoán đề, học tủ

Thí sinh rạng rỡ rời phòng thi môn Ngữ văn, sáng 7/6. Ảnh: Lê Khánh.

Đề thi về “hạnh phúc”, thí sinh cũng hạnh phúc

Đó là ghi nhận của phóng viên tại nhiều điểm thi tại Hà Nội sau khi kết thúc bài thi môn Ngữ văn sáng 7/6. Em Lê Ngọc Anh - một trong những thí sinh đầu tiên ra khỏi điểm thi Trường THCS Trần Duy Hưng (quận Cầu Giấy) vui vẻ cho biết, ban đầu em cũng khá lo nhưng khi cầm trên tay đề thi, đọc trích đoạn thơ “Hạnh phúc” trong bài thơ cùng tên của nhà thơ Giang Nam dù là lần đầu tiên tiếp xúc với văn bản này nhưng em lại cảm thấy rất gần gũi, có hứng thú để viết. “Điểm yếu của em từ trước đến nay là không viết được dài nhưng với đề này, em viết rất trôi chảy, không còn tâm lý phải “cố” gồng mình cho đủ số chữ theo yêu cầu” - Ngọc Anh cho hay.

Cô giáo Hoàng Thị Tú Anh (giáo viên môn Ngữ văn Trường THPT Việt Nam - Ba Lan, Hà Nội) nhìn nhận đây là một đề thi vừa sức và an toàn, không đánh đố thí sinh khi văn bản đọc hiểu cũng là chủ đề thiết thực, mang đậm tính nhân văn và gần gũi với học sinh. Vấn đề nghị luận văn học và nghị luận xã hội đều nhẹ nhàng, dễ khơi gợi hứng thú của học sinh về tình cha con, niềm vui đất nước được giải phóng, niềm vui tuổi học trò.

“Dù dễ viết nhưng để đạt điểm cao thì bài viết cần nêu được các vấn đề cụ thể, đề ra được các giải pháp thiết thực, không chung chung, mơ màng… Câu đọc hiểu nội dung câu thơ, học sinh có thể có nhiều đáp án nhưng để ghi điểm trọn vẹn cần có khả năng đọc hiểu tiếng Việt tốt, kỹ năng hiểu ngôn từ của văn bản, bám sát các yêu cầu của đề bài trả lời, không lan man. Một ưu điểm khác của đề đó là bám sát đời sống thực tế, hạn chế được tình trạng lấy các dẫn chứng quá to tát, kiểu hô hào khẩu hiệu” - cô Tú Anh đánh giá.

Nhìn chung, đề thi Ngữ văn của Hà Nội được đánh giá là bám sát cấu trúc, định dạng đề thi minh họa đã được sở Giáo dục và Đào tạo công bố trước đó. Chủ đề "hạnh phúc" được thí sinh và giáo viên đánh giá là hay, gần gũi và dễ chạm đến cảm xúc của thí sinh khi làm bài. Thí sinh có học lực khá, giỏi sẽ không khó để đạt từ 7 đến 9 điểm.

Trước đó, đề thi Ngữ văn vào lớp 10 THPT của TPHCM năm nay cũng được đánh giá là truyền thống và đặc sắc khi tiếp tục ra đề theo một chủ đề, cách làm tương tự như những năm trước mặc dù năm 2025 là năm đầu tiên triển khai việc thi tuyển sinh vào 10 THPT theo cấu trúc mới, bám sát chương trình Giáo dục phổ thông 2018. Với việc lựa chọn chủ đề "Trên hành trình trưởng thành" với sự gợi ý đây là "hành trình được bắt đầu từ những yêu thương” được đánh giá là khá thú vị này đã gợi mở về hướng tư duy và cảm xúc giúp phần nào tạo sự ổn định về mặt tâm lí cho các thí sinh.

Theo nhận định của các thầy cô Tổ Ngữ văn, Hệ thống giáo dục HOCMAI, đề thi chính thức đảm bảo cấu trúc hai phần giống với đề minh họa được Sở Giáo dục và Đào tạo TPHCM công bố vào cuối năm 2024 là "Đọc hiểu văn bản văn học và viết đoạn văn nghị luận văn học" và "Đọc hiểu văn bản nghị luận và viết bài văn nghị luận xã hội". Việc giữ nguyên biểu điểm và số lượng câu hỏi là sự thuận lợi cho các thí sinh trong việc phân bố thời gian làm bài. Đề đảm bảo các yêu cầu của việc kiểm tra đánh giá theo Chương trình Giáo dục 2018 nhưng có độ gợi mở về nội dung, rất ý nghĩa - ấn tượng, cho phép lựa chọn được các thí sinh có quan điểm, cá tính riêng khi làm bài. Ngoài dạng câu hỏi quen thuốc trong phần nghị luận văn học, vấn đề "biết đọc" và quá trình nhận ra những giá trị tốt đẹp trong cuộc sống ở phần II có thể đánh giá là một điểm hấp dẫn của đề thi. Với đề này, mỗi thí sinh sẽ có quan điểm, cách nhìn nhận riêng, song hành với đó là việc lựa chọn các dẫn chứng để làm rõ quan điểm từ đó có thể tạo nên sự phân hóa về điểm số.

Đề thi môn Ngữ văn kỳ thi vào lớp 10 THPT công lập năm 2025 của nhiều địa phương như Nghệ An, Hải Dương, Hòa Bình, Cao Bằng… cũng được nhiều giáo viên và học sinh đánh giá là vừa sức, tiếp tục giữ được sự ổn định, tạo điều kiện để học sinh thể hiện năng lực cá nhân, giảm áp lực thi cử, đồng thời phát huy khả năng tư duy, cảm thụ văn học gắn với thực tiễn. Chẳng hạn, đề thi của Nghệ An gồm hai phần quen thuộc đọc hiểu và làm văn. Phần đọc hiểu yêu cầu phân tích nhân vật Tùng trong đoạn trích "Trên đôi cánh chuồn chuồn" của nhà văn Trần Đức Tiến. Phần làm văn có hai câu: một đoạn văn nghị luận xã hội bàn về việc lưu truyền trò chơi dân gian trong đời sống hiện nay và một đoạn văn nghị luận văn học. Phần lớn học sinh đều nhận định đề thi nằm trong chương trình ôn tập, cấu trúc quen thuộc, không đánh đố, có tính phân loại hợp lý.

Đề thi Ngữ văn dành cho các thí sinh thi vào lớp 10 của Cần Thơ cũng được đánh giá là “không thể phù hợp hơn” khi khai thác về tình cảm gia đình, cụ thể là trích đoạn trong bài thơ “Viết cho con” của tác giả Lệ Thu. Câu nghị luận xã hội về lối sống thụ động nhìn chung cũng không làm khó các thí sinh vì dạng bài, cấu trúc quen thuộc. Điểm số chỉ còn phụ thuộc vào cách hành văn, lấy dẫn chứng, lập luận của từng thí sinh.

Vui mừng xen lẫn lo âu

Thực tế nhiều năm qua, sau mỗi buổi thi Ngữ văn lại có thí sinh khóc, cười vì đoán trúng hay lệch tủ đề thi. Vì chịu sự ảnh hưởng nặng nề từ thói quen dùng “văn mẫu”, tập trung vào học thuộc lòng rồi ghi nhớ để chép lại nên nỗi lo học sinh mất dần sự sáng tạo, cảm thụ một cách thụ động theo mẫu có sẵn nên sự thay đổi đột phá trong chính sách ra đề thi với ngữ liệu nằm ngoài sách giáo khoa được nhiều giáo viên, xã hội kỳ vọng về đổi mới phương pháp thi, kiểm tra nhằm phát triển tư duy phản biện và kỹ năng lập luận độc lập của học sinh. Theo các chuyên gia, cách làm này đòi hỏi học sinh phải phát triển kỹ năng đọc hiểu sâu sắc. Bằng cách trình bày nội dung với các tình huống thực tế và câu hỏi mở, học sinh không còn chỉ đọc để hiểu bề mặt mà phải phân tích, diễn giải, và liên kết kiến thức vào thực tế.

TS Nguyễn Thị Ngọc Minh - giảng viên Khoa Ngữ văn - Trường Đại học Sư phạm Hà Nội cho rằng, cách ra đề như vậy nhằm thủ tiêu tình trạng học thuộc lòng văn mẫu, vốn làm xói mòn môn Ngữ văn bấy lâu nay. Nhưng điều này cũng đặt ra những lo lắng mới khi thời của văn mẫu đã chấm hết nhưng lại nảy sinh việc học văn theo công thức. Những bài văn na ná nhau, như được viết bởi ứng dụng AI, với những công thức mở đầu sáo rỗng, những câu bình tán dài dòng lê thê có thể lắp vào bất cứ đề bài nào, những trích dẫn sáo rỗng hoặc bịa đặt…

“Môn Ngữ văn có một thế mạnh đặc biệt trong việc bồi dưỡng những năng lực mà chỉ con người mới có: khả năng sử dụng ngôn ngữ một cách linh hoạt và tinh tế để bộc lộ bản thân, khả năng rung động trước cái đẹp, khả năng thấu cảm, sự hiểu biết về xã hội, khả năng phân tích, phán đoán về đời sống xung quanh… Cái gọi là năng lực văn học thì cần một quá trình tích lũy lâu dài, thông qua việc đọc và cảm thụ một cách chậm rãi các tác phẩm văn chương, thông qua quan sát và trải nghiệm đời sống, thông qua việc rèn giũa dần dần khả năng suy nghĩ, khả năng lập luận và diễn đạt… Kiên trì gieo trồng, vun đắp từ khi còn nhỏ, một cách bình tĩnh, đúng hướng, thực chất, thì một ngày nào đó, hạt mầm sẽ trổ thành cây” - TS Nguyễn Thị Ngọc Minh nói.

Đổi mới cách ra đề thi môn Ngữ văn nói riêng và việc dạy học theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018 được triển khai theo định hướng phát huy phẩm chất, năng lực người học; khắc phục tình trạng dạy học nặng về thuyết giảng, đọc chép và yêu cầu học thuộc lòng theo văn mẫu đem đến một cách tiếp cận mới trong đánh giá học sinh. Đồng thời thúc đẩy phát triển tư duy phân tích, phản biện và suy nghĩ độc lập. Tuy nhiên, để không còn giới hạn bởi những bài “văn mẫu” rập khuôn, các công thức làm văn na ná nhau, đáp án đề thi phải mở hơn nữa, giáo viên chấm thi cũng cần chấp nhận những quan điểm và suy nghĩ cá nhân khác biệt từ học sinh, từ đó tạo ra sự đa dạng trong cách tiếp cận vấn đề. Thay vì đưa ra những biện luận một chiều, đúng hoặc sai một cách áp đặt, định hướng sẵn, học sinh có thể đưa ra lý lẽ, lập luận, và giải thích rõ ràng cho quan điểm của mình để thuyết phục giám khảo.

“Với tính mở và đa dạng tư duy khi được xây dựng từ các cấp giáo dục phổ thông, sẽ góp phần hình thành một lực lượng lao động có khả năng tự học hỏi, thích ứng với những thay đổi nhanh chóng của thị trường lao động, từ đó góp phần nâng cao năng suất và hiệu quả trong công việc và phù hợp với đời sống xã hội hiện đại” - TS Hoàng Ngọc Vinh, nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp (Bộ Giáo dục và Đào tạo) nói.

Hàn Minh