Thí điểm trường hợp viện kiểm sát được khởi kiện khi không có người kiện

Sáng 24/6, với 407/423 đại biểu tham gia biểu quyết tán thành, Quốc hội đã thông qua nghị quyết về việc thí điểm viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công.

Nghị quyết này có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2026 và được thực hiện trong 3 năm tại các tỉnh, thành phố: Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng, Cần Thơ, Quảng Ninh và Đắk Lắk.

Tại Luật quy định, trường hợp qua tiếp nhận thông tin từ các nguồn, viện kiểm sát tiến hành kiểm tra, xác minh và xác định có vi phạm gây thiệt hại đến quyền dân sự của chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương hoặc lợi ích công.

Kết quả biểu quyết.

Sau khi thông báo cho chủ thể có liên quan, kiến nghị với cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền, trách nhiệm khởi kiện nhưng không có người khởi kiện thì viện kiểm sát khởi kiện.

Quá trình giải quyết vụ án, vụ việc, viện kiểm sát phát hiện có vi phạm gây thiệt hại đến quyền dân sự của chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương hoặc lợi ích công nhưng không thể giải quyết trong cùng vụ án, vụ việc đó, sau khi thông báo cho chủ thể có liên quan, kiến nghị với cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền, trách nhiệm khởi kiện nhưng không có người khởi kiện thì viện kiểm sát khởi kiện.

Về thẩm quyền khởi kiện vụ án dân sự công ích, luật quy định viện kiểm sát khu vực tương ứng với tòa án khu vực có thẩm quyền xét xử theo thủ tục sơ thẩm vụ án dân sự công ích có quyền khởi kiện vụ án.

Quốc hội biểu quyết thông qua Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công. Ảnh: QH

Trường hợp vụ án phức tạp, giá trị thiệt hại lớn hoặc xảy ra trên địa bàn nhiều khu vực hoặc có yếu tố nước ngoài hoặc khi xét thấy cần thiết thì viện kiểm sát cấp tỉnh có thể khởi kiện hoặc tiến hành kiểm tra, xác minh, thu thập tài liệu, chứng cứ, sau đó phân công cho viện kiểm sát khu vực khởi kiện vụ án.

Trường hợp vụ án rất phức tạp, giá trị thiệt hại lớn hoặc xảy ra trên địa bàn nhiều tỉnh hoặc có ảnh hưởng đến an ninh, đối ngoại hoặc khi xét thấy cần thiết thì Viện Kiểm sát nhân dân tối cao có thể khởi kiện hoặc tiến hành kiểm tra, xác minh, thu thập tài liệu, chứng cứ, sau đó phân công cho viện kiểm sát cấp dưới khởi kiện vụ án.

Về đối tượng, nhóm dễ bị tổn thương được quy định gồm: Trẻ em; người cao tuổi; người khuyết tật; phụ nữ đang mang thai hoặc đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi; người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi và người mất năng lực hành vi dân sự; người dân tộc thiểu số cư trú tại vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn.

Đối với quy định lợi ích công gồm lợi ích công cộng, lợi ích của Nhà nước thuộc các lĩnh vực, gồm: đầu tư công; đất đai, tài nguyên, tài sản công khác; môi trường sinh thái; di sản văn hóa; an toàn thực phẩm, dược phẩm; bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Trước đó, báo cáo giải trình tiếp thu, giải trình, chỉnh lý dự thảo Nghị quyết này, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao Nguyễn Huy Tiến cho biết, Bộ luật Tố tụng dân sự (điều 187) quy định việc bảo vệ lợi ích công và các quyền dân sự của chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương thông qua việc khởi kiện vụ án dân sự thuộc trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân.

Tuy nhiên thực tế các cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện chưa hiệu quả, dẫn đến lợi ích Nhà nước, lợi ích công cộng, quyền và lợi ích hợp pháp của nhóm dễ bị tổn thương chưa được bảo vệ; có rất ít vụ kiện mà các cơ quan này thực hiện.

Do vậy, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao đã báo cáo và được cơ quan có thẩm quyền cho phép thí điểm cơ chế viện kiểm sát khởi kiện vụ án dân sự trong trường hợp có vi phạm gây thiệt hại đến quyền dân sự của các chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương hoặc lợi ích công.

Minh Ngọc