Theo dấu dòng tiền 'bẩn'

Điểm khởi nguồn

Fisher, một người Ethiopia 27 tuổi, đã bị bán đến một trung tâm lừa đảo ở vùng biên giới Myanmar. Tại phòng tra tấn, anh bị trói và đánh đập. Những cú sốc điện khiến cơ thể anh co giật. Vào giữa tháng 2/2025, Fisher đã được giải cứu và chuyển đến Thái Lan. "Đó giống như một cơn ác mộng", anh nói với tờ The New York Times về cuộc thử thách kéo dài 8 tháng của mình.

Nạn nhân của các trung tâm lừa đảo bị lừa hoặc bán vào làm việc tại Myanmar được cảnh sát giải cứu.

Cùng lúc, tại Thái Lan, khu vực giáp với biên giới Campuchia, một bé gái 14 tuổi bị đưa đến một ổ lừa đảo trực tuyến, buộc phải gọi điện cho ít nhất 100 người mỗi ngày, nếu không sẽ bị bỏ đói và đánh đập.

Tháng 2/2025, Công an tỉnh Hà Tĩnh đã triệt phá một đường dây lừa đảo từ Campuchia, bắt giữ 56 nghi phạm, liên quan đến hơn 1.000 nạn nhân ở Việt Nam, chiếm đoạt hàng trăm tỷ đồng. Đường dây này hoạt động xuyên suốt châu Á, với những ông chủ người Trung Quốc đứng đằng sau. Tại từng quốc gia, chúng sẽ cử ra người bản địa phụ trách.

Đây chỉ là những ví dụ điển hình của hàng loạt vụ việc tương tự xảy ra hằng ngày tại các khu vực đặc khu, biên giới Đông Nam Á - "điểm nóng" với hàng chục nghìn nạn nhân bị ép buộc tham gia vào các trung tâm lừa đảo. Các vụ lừa đảo tài chính tại Đông Nam Á đã gây thiệt hại hơn 8 tỷ USD.

Các tổ chức tội phạm không chỉ lừa đảo nạn nhân thông qua hình thức trực tuyến như giả danh ngân hàng, lừa đảo tình cảm, đầu tư tài chính ảo, đánh bài trực tuyến... mà còn biến họ thành công cụ kiếm tiền. Chúng chiêu dụ lao động bằng những lời mời hấp dẫn như "việc nhẹ lương cao" ở Campuchia, Myanmar hay Thái Lan. Khi nạn nhân mắc bẫy, người bị lừa lại trở thành kẻ lừa đảo. Họ bị ép buộc phải tham gia các hoạt động lừa đảo trực tuyến, vận hành như một "nhà máy tội phạm" tạo ra hàng triệu USD mỗi tháng.

Viện Hòa bình Mỹ (USIP) ước tính những tổ chức lừa đảo này mang lại lợi nhuận lên tới 63,9 tỷ USD/năm, trong đó Myanmar, Campuchia và Lào chiếm 39 tỷ USD. Riêng tại Campuchia, lợi nhuận từ lừa đảo trực tuyến ước tính hơn 12,5 tỷ USD mỗi năm, gần bằng một nửa GDP của nước này. Tại Việt Nam, trong năm 2023, tổng số tiền người dân bị lừa đảo trên mạng ước tính khoảng 8.000-10.000 tỷ đồng, tăng gấp rưỡi so với năm 2022; trong đó, có đến 91% vụ lừa đảo liên quan đến lĩnh vực tài chính.

Dòng tiền lưu thông trong bóng tối

Tiền lừa đảo không thể chảy trực tiếp từ nạn nhân đến kẻ cầm đầu, mà cần được "tẩy sạch" qua nhiều tầng lớp tài chính. Nhờ có sự phát triển vượt bậc của công nghệ, các tổ chức tội phạm không chỉ dừng lại ở những vụ lừa đảo nhỏ lẻ mà đã xây dựng cả một hệ sinh thái hoàn chỉnh, nơi dòng tiền bẩn luân chuyển tinh vi qua nhiều kênh khác nhau để tránh sự truy vết của cơ quan chức năng. 3 giai đoạn rửa tiền thường là đưa tiền vào hệ thống, che giấu nguồn gốc và hợp pháp hóa tài sản. Ban đầu, số tiền chiếm đoạt được sẽ được chuyển vào tài khoản ngân hàng hoặc ví điện tử thông qua các giao dịch nhỏ lẻ để tránh bị phát hiện.

Một khi tiền đã vào hệ thống tài chính, tội phạm sẽ thực hiện hàng loạt giao dịch chuyển khoản qua lại giữa nhiều tài khoản khác nhau, có thể ở nhiều quốc gia để xóa dấu vết. Các tổ chức tội phạm sử dụng hệ thống ngân hàng tại Singapore, Hong Kong, UAE để hợp pháp hóa dòng tiền. Hay, việc chuyển qua tiền điện tử (Bitcoin, USDT, Binance Pay) để tránh bị truy dấu vết. Theo báo cáo của Chainalysis, trong năm 2023, gần 10 tỷ USD tiền "bẩn" đã được chuyển qua các sàn giao dịch tiền mã hóa phi pháp. Ngoài ra, hình thức phổ biến khác là đưa tiền vào sòng bạc ở Campuchia, rút ra dưới dạng "tiền thắng cược". Sau khi rửa tiền, tội phạm đầu tư vào bất động sản, chứng khoán, xe sang, tác phẩm nghệ thuật... để hợp pháp hóa tài sản.

Thông tin từ Economist, nạn rửa tiền có chiều hướng gia tăng trong những năm gần đây, đặc biệt vì các mạng lưới ngầm từ Trung Quốc với công nghệ mới có thể rửa sạch tiền bẩn chỉ trong vài phút. Những "ngân hàng" mờ ám này đang đóng vai trò nhà băng cho các băng nhóm tội phạm xuyên quốc gia. Theo Văn phòng Liên hợp quốc về Ma túy và Tội phạm (UNODC), các chính phủ ở Đông Nam Á đang đối mặt với "những thách thức chưa từng có" từ tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia.

Báo cáo thường niên Basel AML Index (chỉ số đo lường và đánh giá mức độ rủi ro của các quốc gia trong việc đối phó với rửa tiền và tài trợ khủng bố của Viện Basel về quản trị) đã chỉ ra Singapore có rủi ro thấp, với hệ thống tài chính mạnh mẽ và nghiêm ngặt. Nhưng, quốc gia này cũng đã bị chấn động bởi vụ bê bối rửa tiền lớn nhất trong lịch sử với hơn 2 tỷ USD bị thu giữ trong tài khoản ngân hàng hoặc dưới dạng tài sản như hàng hóa xa xỉ, ô tô và vàng.

UNODC cho biết, tội phạm có tổ chức trong khu vực Đông Nam Á đã phát triển mạnh ở "tam giác vàng" trên lãnh thổ 3 nước Lào, Myanmar và Thái Lan. Chúng được phục vụ bởi các mạng lưới ngân hàng ngầm đang phát triển nhanh chóng, sử dụng sòng bạc, nền tảng cá cược trực tuyến và tiền điện tử để rửa tiền cho những kẻ buôn lậu.

"Bóp nghẹt" dòng tiền tội phạm

Ngân hàng và các công nghệ hiện đại đang ngày càng trở thành công cụ quan trọng trong việc phát hiện và ngăn chặn dòng tiền "bẩn". Tuy nhiên, vẫn còn rất nhiều thách thức.

Ngoài Singapore, Báo cáo Basel AML Index cũng chỉ ra rằng Malaysia, Thái Lan và Việt Nam có mức độ rủi ro trung bình và đang cải thiện các quy định và thực thi liên quan đến chống rửa tiền. Nhưng, các quốc gia như Campuchia, Indonesia, Philippines, Myanmar và Lào có rủi ro cao về rửa tiền và tài trợ khủng bố do các vấn đề về hệ thống giám sát tài chính yếu, tham nhũng và thiếu minh bạch trong các giao dịch. Trung Quốc có các cơ chế kiểm soát tốt, quốc gia này vẫn phải đối phó với rủi ro cao liên quan đến các hoạt động tài chính bất hợp pháp xuyên quốc gia.

Năm 2023, gần 10 tỷ USD tiền "bẩn" đã được chuyển qua các sàn giao dịch tiền mã hóa phi pháp.

Trước thực trạng đó, các ngân hàng và công nghệ hiện đại đang đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện và ngăn chặn dòng tiền bẩn. AI và máy học được áp dụng để phát hiện các giao dịch bất thường, phân tích mô hình giao dịch và cảnh báo về các hành vi đáng ngờ. Công nghệ blockchain cũng giúp truy vết dòng tiền hiệu quả, giúp các cơ quan điều tra theo dõi các giao dịch và phong tỏa tài khoản nghi vấn.

Ngoài ra, các ngân hàng ngày càng siết chặt quy trình xác minh danh tính người dùng (KYC) để đảm bảo danh tính khách hàng, đặc biệt là với các tài khoản có giao dịch quốc tế. Bên cạnh đó, việc tăng cường quy định AML giúp ngăn chặn dòng tiền phi pháp từ các giao dịch nghi vấn. Các tổ chức như Interpol, Europol, Financial Action Task Force (FATF) đang phối hợp với ngân hàng để chia sẻ dữ liệu và thông tin về các mạng lưới rửa tiền xuyên quốc gia. Điều này giúp các cơ quan tài chính phát hiện sớm những dấu hiệu nghi vấn và có biện pháp can thiệp kịp thời.

Trong khi đó, các hợp tác quốc tế ngày càng được coi trọng. Thông tin trên Bangkok Post, Chính phủ Thái Lan cho biết sẽ tiếp tục triệt phá hàng loạt mạng lưới lừa đảo tại các quốc gia láng giềng bằng cách hợp tác với chính phủ Campuchia và Lào, sau thành công của chiến dịch tại Myanmar. Trước đó, Thái Lan đã chủ động hợp tác với Trung Quốc và Myanmar để cắt nguồn cung cấp nước, điện và nhiên liệu tại 5 địa điểm trọng yếu dọc biên giới Thái Lan - Myanmar nhằm làm suy yếu và ngăn chặn hiệu quả hoạt động của các băng nhóm lừa đảo. Hàng trăm người đã được hồi hương.

Tại Việt Nam, Ngân hàng Nhà nước đã hợp tác với nhiều tổ chức quốc tế, như Lực lượng Đặc nhiệm tài chính quốc tế (FATF) để theo dõi dòng tiền phi pháp, đồng thời tham gia các hệ thống báo cáo giao dịch đáng ngờ (STRs). Tháng 1/2024, Chính phủ Việt Nam đã yêu cầu Ngân hàng Nhà nước phối hợp với Bộ Công an siết chặt kiểm soát các sàn giao dịch tiền mã hóa và yêu cầu xác minh KYC. Các định chế tài chính cũng tăng cường quy trình báo cáo giao dịch đáng ngờ, xác thực sinh trắc học nhằm loại bỏ những "mầm mống" lừa đảo.

Khắp Đông Nam Á mặc dù đã có nhiều nỗ lực, nhưng các tổ chức tội phạm vẫn đang thích nghi và tìm cách lách luật bằng cách sử dụng tiền mã hóa phi tập trung, mở rộng hoạt động sang châu Phi, Mỹ Latinh và tận dụng lỗ hổng pháp lý giữa các quốc gia.

Dòng tiền chính là huyết mạch của các mạng lưới tội phạm lừa đảo. Để thực sự triệt phá chúng, việc cắt đứt chuỗi tài chính là quan trọng nhất. Công nghệ, hợp tác quốc tế và những chính sách tài chính chặt chẽ hơn sẽ là chìa khóa trong cuộc chiến này. Vì vậy, thay vì chỉ tập trung giải cứu nạn nhân, chính phủ và các cơ quan tài chính cần bóp nghẹt nguồn tiền - một trong những cách hiệu quả nhất để triệt tiêu hoàn toàn nạn buôn người và lừa đảo xuyên quốc gia.

Ở một phương diện khác, giới quan sát cho rằng để giải quyết vấn nạn lừa đảo trực tuyến, bên cạnh thúc đẩy hoạt động hành pháp, các nước cần kết hợp với xử lý tình trạng tham nhũng, đối phó với tình trạng tội phạm cấu kết với các quan chức địa phương để hoạt động.

"Giải quyết nạn buôn người và các hoạt động lừa đảo trực tuyến đòi hỏi phải có những biện pháp hành pháp không chỉ mang tính phản ứng", Saw Kapi - Giám đốc sáng lập Viện Chính sách công Salween chia sẻ với The New York Times. "Điều này đòi hỏi phải đối mặt với các nguyên nhân gốc rễ - quản trị, tham nhũng và sự đan xen của tội phạm có tổ chức với các lợi ích chính trị, kinh tế".

"Một số quản lý cấp thấp của mạng lưới lừa đảo có thể bị đưa ra làm “con dê tế thần”, trong khi những ông trùm thực sự vẫn nhởn nhơ ngoài vòng pháp luật", Paul Greening, cựu nhân viên cấp cao Liên hợp quốc ở Mae Sot, Thái Lan nói.

Minh Hà