Thêm chế độ, hút hàng triệu người tham gia BHXH

Dự án Luật BHXH (sửa đổi) là một trong những dự án luật quan trọng được Quốc hội xem xét tại Kỳ họp thứ 6 và sắp sửa được trình Quốc hội tiếp tục xem xét tại Kỳ họp thứ 7 sắp tới.

Đề xuất nhiều đối tượng tham gia BHXH bắt buộc

Trong dự án Luật BHXH (sửa đổi) dự kiến sẽ thông qua trong năm 2024, Chính phủ đề xuất mở rộng diện bao phủ BHXH bằng cách bổ sung thêm 5 nhóm đối tượng thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc.

Tham gia BHXH sẽ đảm bảo cuộc sống an sinh cho người lao động.

Theo đó, 5 nhóm đối tượng gồm: Chủ hộ kinh doanh (có đăng ký kinh doanh); Người quản lý doanh nghiệp, kiểm soát viên, người đại diện phần vốn Nhà nước, người đại diện phần vốn của doanh nghiệp tại công ty và công ty mẹ, người quản lý điều hành HTX không hưởng tiền lương.

Người hoạt động không chuyên trách ở thôn, tổ dân phố tương tự như đối với người hoạt động không chuyên trách cấp xã. Người làm việc không trọn thời gian (người lao động làm việc theo chế độ linh hoạt).

Trường hợp không giao kết hợp đồng lao động hoặc thỏa thuận bằng tên gọi khác nhưng có nội dung thể hiện về việc làm có trả công, tiền lương và sự quản lý, điều hành, giám sát của một bên phù hợp với Bộ luật Lao động năm 2019.

Tại Diễn đàn HTX 2024 do Tạp chí Kinh Doanh tổ chức mới đây, ông Nguyễn Bá Hoan, Thứ trưởng Bộ LĐ-TB&XH, thông tin Bộ tiếp tục hoàn thiện Luật BHXH, các thành viên HTX được các chế độ về an sinh xã hội.

Nội dung này, Bộ đang sửa đổi Luật BHXH, trong đó có 2 nội dung: người quản trị HTX và người lao động làm việc trong HTX 1 tháng trở nên là đối tượng tham gia BHXH; các đối tượng còn lại sẽ tham gia BHXH tự nguyện, trong đó bổ sung chế độ thai sản.

Thêm chế độ thai sản là cần thiết

Góp ý cho Dự thảo Luật, đại biểu Nguyễn Thanh Cầm, Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Tiền Giang, nhìn nhận nhóm chính sách cơ bản nhất trong an sinh xã hội thường được nhắc đến như những trụ cột chính và lâu dài chính là BHXH, BHYT. Đối với BHXH, tỷ lệ bao phủ so với lực lượng lao động trong độ tuổi còn khá khiêm tốn (chỉ hơn 39%).

Như vậy, vẫn còn một nhóm khá lớn người lao động chưa tham gia BHXH và chủ yếu trong lĩnh vực phi chính thức. Đây cũng chính là thách thức lớn trong bảo đảm an sinh xã hội bền vững ở nước ta nói chung và trong phát triển đối tượng tham gia BHXH nói riêng.

Quan tâm đặc biệt đến chế độ thai sản cho phụ nữ, đại biểu phân tích, chế độ này hiện được quy định trong Bộ luật Lao động và Luật BHXH, áp dụng cho những người tham gia BHXH bắt buộc- được đánh giá khá ưu việt cả về thời gian nghỉ và tỷ lệ hưởng: Được trợ cấp một lần và hưởng nguyên lương trong thời gian nghỉ sinh con 6 tháng, có chế độ khám thai, thực hiện kế hoạch hóa gia đình...

Tuy nhiên, điều hạn chế là chế độ thai sản chỉ được áp dụng cho những người tham gia BHXH bắt buộc. Trong khi đó, phần đông phụ nữ là lao động tự do, nông dân tham gia BHXH tự nguyện lại chưa có chế độ nghỉ thai sản; không có tiền lương khi nghỉ sinh con nên điều kiện còn khá khó khăn.

Cùng với đó, bà Ma Thị Thúy, Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Tuyên Quang cho rằng, về BHXH bắt buộc tại khoản 6 Điều 3 của dự thảo Luật có quy định: “Việc tham gia BHXH bắt buộc đối với các đối tượng khác thu nhập ổn định, thường xuyên do Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định, phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của từng thời kỳ”.

Đề xuất đưa đối tượng tài xế xe công nghệ vào nhóm bổ sung tham gia BHXH bắt buộc

Theo bà Thúy, nếu quy định do Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định là không phù hợp. Vì đây là thẩm quyền quản lý nhà nước của Chính phủ.

“Trên thực tế tôi thấy các đối tượng có thu nhập ổn định ở ngoài xã hội ví dụ như các nhóm lao động công nghệ như tài xế xe công nghệ, shipper; hoặc các đối tượng bán hàng online. Các đối tượng này rất đông, phải vài trăm nghìn lao động trẻ và đa số công việc này tương đối ổn định. Thu nhập thậm chí còn cao hơn cả nhóm lao động phổ thông làm việc trong doanh nghiệp. Tuy nhiên, đến nay Chính phủ vẫn chưa có giải pháp kịp thời để đưa đối tượng này tham gia BHXH bắt buộc” - bà Thúy nói và đề nghị quy định ngay trong dự thảo Luật. Theo đó cần ghi rõ là giao cho Chính phủ có lộ trình cụ thể, năm 2026 áp dụng BHXH bắt buộc đối với một số nhóm lao động công nghệ như grab, shipper.

Có thêm lựa chọn và tăng hỗ trợ cho BHXH tự nguyện

Đề xuất trên của bà Thúy cũng nhận được sự đồng tình của nhiều đại biểu. Bà Trần Thị Diệu Thúy - Chủ tịch Liên đoàn Lao động TPHCM cũng đề xuất đưa đối tượng tài xế xe công nghệ vào nhóm bổ sung tham gia BHXH bắt buộc bởi nền kinh tế việc làm tự do đang phát triển mạnh mẽ tại Việt Nam.

Bà Thúy đưa ra phân tích rằng, tài xế xe công nghệ, và giao hàng công nghệ shipper là lực lượng lao động không ngừng tăng nhanh về số lượng. Tài xế xe công nghệ có thỏa thuận làm việc cho doanh nghiệp vận tải xe công nghệ, có trả lương. Cho nên đề nghị Quốc hội tiếp tục nghiên cứu, xem xét bổ sung vào nhóm đối tượng tham gia BHXH bắt buộc để có giải pháp đảm bảo an sinh xã hội cho họ.

Trong khi đó, Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Sửu (Đoàn Thừa Thiên Huế) cho rằng, nếu là nghề nghiệp ổn định thì phải tham gia BHXH bắt buộc. Còn không phải là nghề ổn định thì không nhất thiết phải tham gia BHXH bắt buộc mà có thể tham gia BHXH tự nguyện, tùy thuộc vào điều kiện sống và thu nhập của mỗi người lao động.

Bà Sửu phân tích: Việc đóng BHXH dù là bắt buộc hay tự nguyện thì đều có lợi cho người lao động. Vì về lâu dài chính người lao động là người hưởng, mà muốn hưởng thì phải đóng BHXH, đóng thế nào thì hưởng như thế. Tài xế xe công nghệ hay shipper thì nên xem xét xác định tiêu chí, nếu xem là nghề ổn định thì phải tham gia BHXH bắt buộc như những nghề ổn định khác.

Để phát triển BHXH tự nguyện, nhiều chuyên gia cho rằng cần tăng mức hỗ trợ mức đóng cho người tham gia BHXH tự nguyện, nhất là đối tượng không thuộc hộ gia đình nghèo, cận nghèo; có chính sách linh hoạt hơn về mức hỗ trợ, quy định mức hỗ trợ tối thiểu để địa phương nào có điều kiện, kinh tế phát triển thì có cơ chế để hỗ trợ thêm một phần mức đóng BHXH tự nguyện.

Cùng với đó, các cơ quan có thẩm quyền xem xét sửa đổi điều kiện hưởng chế độ hưu trí theo hướng giảm dần số năm đóng BHXH tối thiểu để được hưởng chế độ hưu trí từ 20 năm xuống 15 năm hướng tới còn 10 năm với mức hưởng được tính toán phù hợp nhằm tạo điều kiện cho người lao động cao tuổi, có số năm tham gia BHXH thấp được tiếp cận và thụ hưởng quyền lợi BHXH.

Thy Lê