Thể chế hóa đổi mới sáng tạo, bảo vệ tài sản vô hình

Tăng cường hiệu quả thực thi và xây dựng cơ chế phối hợp

Phát biểu khai mạc, Tổng biên tập Tạp chí Luật sư Việt Nam Đặng Ngọc Luyến cho biết, sở hữu trí tuệ ngày nay không chỉ là công cụ pháp lý bảo vệ sáng tạo, mà còn trở thành “lá chắn” để doanh nghiệp trụ vững trong kỷ nguyên số, đồng thời là thước đo năng lực cạnh tranh quốc gia.

Tuy nhiên, thực trạng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ tại Việt Nam vẫn diễn biến phức tạp, từ hàng giả, hàng nhái, cạnh tranh không lành mạnh, cho tới việc nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa thiếu nguồn lực để tự bảo vệ thương hiệu. Điều này đòi hỏi phải tiếp tục hoàn thiện chính sách, tăng cường hiệu quả thực thi và xây dựng cơ chế phối hợp đồng bộ giữa Nhà nước, doanh nghiệp, giới luật sư, hiệp hội và truyền thông.

Dự thảo Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi dự kiến trình Quốc hội năm 2025 và có hiệu lực từ 2026. Trong đó, đề xuất thành lập tòa chuyên trách về sở hữu trí tuệ đang được xem xét là một bước đi đúng hướng, không chỉ nhằm đáp ứng nhu cầu thực tiễn khi số lượng tranh chấp ngày càng tăng, mà quan trọng hơn, để thiết lập một nền tư pháp hiểu đúng - hiểu sâu.

Không chỉ thực tiễn đặt ra yêu cầu cải cách, mà ngay trong định hướng chiến lược của Ban Chấp hành Trung ương như Nghị quyết 68-NQ/TW - cũng đã nhấn mạnh yêu cầu “hoàn thiện hệ thống pháp luật bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, bảo đảm thực thi hợp đồng, giảm rủi ro pháp lý”. Điều đó cho thấy cải cách tư pháp trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ không chỉ là yêu cầu đòi hỏi bức thiết từ thực tiễn mà trở thành chiến lược phát triển quốc gia trong kỷ nguyên mới.

Luật sư Trương Anh Tú - Chủ tịch T&T Law Firm cho biết, Việt Nam đang bước vào kỷ nguyên mới, nơi tài sản không còn chỉ là đất đai, nhà máy, thiết bị mà là tài sản trí tuệ và tài sản vô hình. Theo ông Tú, trong khi giá trị tài sản vô hình toàn cầu đã vượt mốc 80 nghìn tỷ USD, thì tại Việt Nam nhiều doanh nghiệp vẫn lúng túng trong việc định giá, hạch toán và khai thác. Nguyên nhân nằm ở thể chế pháp lý chưa theo kịp, khiến tài sản vô hình chưa được thừa nhận đầy đủ là tài sản tài chính hóa được, có thể định giá, thế chấp hay góp vốn.

Từ tinh thần Nghị quyết 57-NQ/TW và Nghị quyết 68-NQ/TW, ông Tú đề xuất ba trụ cột: Thứ nhất, cần công nhận quyền sở hữu trí tuệ là tài sản tài chính hóa được. Hai là, hình thành thị trường định giá và giao dịch tài sản trí tuệ – bao gồm trung tâm định giá quốc gia và sàn giao dịch IP. Ba là bảo vệ mạnh mẽ quyền sở hữu trí tuệ – kiện toàn tòa án chuyên trách, cơ chế thi hành án minh bạch và răn đe.

Tổng biên tập Tạp chí Luật sư Việt Nam Đặng Ngọc Luyến.

Đề xuất thiết lập cơ chế “biện pháp khẩn cấp tạm thời”

Phát biểu tại diễn đàn, ông Phạm Trường Giang, TGĐ Cty Cổ phần Eurohouse Việt Nam chia sẻ về vụ việc kiểu dáng công nghiệp của Cty mình bị một Cty khác xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. "Chúng tôi đã nhiều lần gửi văn bản đến doanh nghiệp xâm phạm; gửi đơn đến cơ quan chức năng đề nghị giúp doanh nghiệp bảo vệ quyền lợi của mình. Tuy nhiên, doanh nghiệp kia vẫn vi phạm, họ còn công khai sản phẩm mà chúng tôi đã giám định".

Ông Giang cho rằng cần nâng cao hiệu lực thực thi kết luận giám định, trong đó, Kết luận giám định từ Viện Khoa học SHTT cần được coi là căn cứ pháp lý trực tiếp để cơ quan chức năng xử lý, không nên phụ thuộc hoàn toàn vào việc “bắt quả tang” sản phẩm vi phạm; tăng mức chế tài xử phạt theo hướng tăng mạnh mức xử phạt hành chính, bổ sung hình phạt bổ sung như cấm kinh doanh trong một thời hạn nhất định, nhằm đảm bảo tính răn đe.

Đồng thời thiết lập cơ chế “biện pháp khẩn cấp tạm thời”, cho phép cơ quan chức năng tạm đình chỉ sản xuất, tạm thu giữ sản phẩm ngay khi có kết luận giám định, để ngăn chặn kịp thời hành vi vi phạm tiếp diễn. Công khai minh bạch thông tin xử lý vi phạm, bởi việc công bố công khai các doanh nghiệp vi phạm trên cổng thông tin chính thức và báo chí sẽ góp phần cảnh báo, răn đe và bảo vệ doanh nghiệp tuân thủ pháp luật.

Luật sư Mai Thị Thảo, Phó GĐ TAT Law Firm đề xuất áp dụng cơ chế bồi thường mang tính trừng phạt (punitive damages) đối với hành vi xâm phạm thương hiệu nghiêm trọng. Không thể để kẻ vi phạm chỉ “trả lại hiện trạng” rồi ung dung hưởng lợi. Cần có chế tài đủ mạnh để hành vi vi phạm không còn đáng giá để thử.

Bên cạnh đó, thành lập hệ thống tòa chuyên trách về sở hữu trí tuệ – với thẩm phán am hiểu sâu sắc và có thể ban hành án lệ; mở rộng và công nhận các tổ chức giám định sở hữu trí tuệ độc lập. Tránh để giám định trở thành “nút cổ chai” làm trì hoãn công lý. Pháp luật cần cho phép nhiều kênh giám định cạnh tranh về chất lượng – tiến độ – chi phí; thiết lập Quỹ hỗ trợ pháp lý sở hữu trí tuệ cho doanh nghiệp nhỏ và startup; tăng cường truyền thông, giáo dục cộng đồng và nâng cao năng lực nhận diện thương hiệu cho người tiêu dùng.

Phát biểu tổng kết, ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng Thư ký, Trưởng Ban Pháp chế của VCCI bày tỏ sự đồng tình với các ý kiến của các chuyên gia, cơ quan quản lý, giới doanh nghiệp. Đồng thời, ông cũng đánh giá sự quan trọng của sở hữu trí tuệ, đặc biệt là trong đầu tư đối với Việt Nam.

Ông Tuấn khẳng định diễn đàn không chỉ là dịp để trao đổi chuyên môn mà còn là minh chứng cho sự quyết tâm chung tay biến tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW từ định hướng chiến lược thành những hành động cụ thể trong đời sống kinh tế, xã hội. Qua đó, tạo động lực mạnh mẽ để bảo vệ tài sản vô hình, nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, đồng thời đóng góp vào sự phát triển bền vững của đất nước.

Hồng Mây