Thay đổi hành vi với sản phẩm nhựa, rác thải nhựa

Đáng chú ý, chỉ khoảng 27% rác thải nhựa được tái chế, còn lại bị chôn lấp hoặc đốt bỏ, gây ô nhiễm đất, không khí, nguồn nước và lãng phí tài nguyên.

Chất thải nhựa trở thành một thách thức lớn đối với cộng đồng và xã hội, trong đó Việt Nam không phải là ngoại lệ. Ảnh: Trọng Đạt/TTXVN

Lạm dụng túi ni lông, hộp xốp

Phần lớn trong số hơn 1,8 triệu tấn rác thải nhựa thải ra môi trường mỗi năm là túi ni lông, hộp xốp, ly nhựa… Ước tính, trung bình mỗi hộ gia đình ở Việt Nam sử dụng khoảng 1 kg túi ni lông mỗi tháng. Hơn 80% trong số đó đều bị thải bỏ sau khi dùng một lần. Mặc dù việc tuyên truyền, vận động nhằm thay đổi nhận thức và hành vi trong việc sử dụng sản phẩm nhựa được đẩy mạnh từ nhiều năm nay, song hiện đa số người dân vẫn giữ thói quen sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần trong sinh hoạt, tiêu dùng.

Túi ni lông có mặt khắp nơi trong đời sống, từ thành thị tới thôn quê, từ các lĩnh vực tiêu dùng cao cấp tới bình dân. Chỉ với một ổ bánh mì nướng mới ra lò giá 6.000 đồng, người bán phải dùng một túi ni lông to để đựng bánh cho khách. "Một ổ cũng vậy, chục ổ cũng vậy, mình cũng phải bỏ vô bao đàng hoàng, chứ chẳng lẽ để họ cầm tay không mang về sao được" – anh Lâm Thanh Tùng, nhân viên lò bánh mì Như Liên trên đường Xô Viết Nghệ Tĩnh, phường 19, quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh, phân trần.

Bởi sự tiện ích của túi ni lông nên nhiều người tiêu dùng sử dụng tràn lan, bất chấp hệ lụy tới môi trường. Tại các chợ truyền thống, chợ dân sinh, túi ni lông được dùng rất phổ biến dù món hàng chỉ có giá vài ngàn đồng, thậm chí người bán còn cho túi miễn phí. Các hệ thống siêu thị, trung tâm thương mại như Co.opmart, Satra, WinMart, Lotte Mart, AEON Mall, Bách Hóa Xanh… đều triển khai sử dụng bao bì thân thiện với môi trường, hạn chế dùng túi ni lông khó phân hủy trong đóng gói hàng hóa, thế nhưng rất nhiều khách hàng vẫn "xin" thêm túi với lý do di chuyển xa, tránh đổ vỡ, rơi rớt hàng, buộc nhân viên siêu thị phải đáp ứng để "vừa lòng khách đi".

Trong lĩnh vực kinh doanh ăn uống, hầu hết các loại thức ăn, đồ uống bán mang đi đều được đóng gói, đựng trong hộp xốp, ly nhựa, túi nhựa để dễ vận chuyển. Chỉ số ít cửa hàng dùng túi giấy, hộp giấy, ly giấy, ống hút hữu cơ. Chị Hồ Thanh Thủy, chủ quá cà phê Greenseed’s trên đường Nguyễn Thị Minh Khai, quận 3, Thành phố Hồ Chí Minh, cho biết trước đây quán cũng phục vụ ly giấy, ống hút làm bằng gạo, cỏ sậy, nhưng giờ không còn nữa. "Ly giấy hay ống hút gạo dùng tại chỗ một lúc còn được, nhưng nếu khách ngồi lâu, hoặc mua mang về thì không tiện vì hình thức sẽ không còn đẹp" - chị Thủy cho biết. Mặt khác, các vật liệu thay thế nhựa, bao bì thân thiện với môi trường hiện vẫn có chi phí sản xuất cao hơn túi ni lông, đồ nhựa dùng một lần. Vì vậy, chúng chưa được dùng phổ biến rộng rãi, khiến việc hạn chế rác thải nhựa gặp nhiều khó khăn.

Thách thức từ ô nhiễm nhựa

Một công trình hướng dẫn tái chế rác thuộc Dự án “Khu phố Xanh” do Trung tâm Hành động và Liên kết vì Môi trường và Phát triển thực hiện tại Quận 10. Ảnh: Hồng Giang/TTXVN

Hiện chỉ khoảng 27% rác thải nhựa được tái chế, số còn lại bị chôn lấp hoặc đốt bỏ, gây lãng phí tài nguyên và tiềm ẩn nhiều nguy cơ đối với môi trường, hệ sinh thái và sức khỏe con người. Ô nhiễm nhựa đã trở thành một trong những thách thức lớn nhất đối với phát triển bền vững của các địa phương và quốc gia.

Hệ lụy đầu tiên từ hàng triệu tấn rác thải nhựa đem đến là gây tắc nghẽn hệ thống thoát nước, ô nhiễm đất và nguồn nước, đặc biệt là việc góp phần gây ngập tại các đô thị lớn. Theo thống kê, riêng hai thành phố Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh trung bình mỗi ngày thải ra môi trường khoảng 80 tấn rác thải nhựa và túi ni lông. Nhiều tuyến sông, kênh, rạch và hệ thống cống thoát nước của hai thành phố này đang ngày đêm oằn mình hứng rác thải. Chị Phan Lệ Huyền, cư ngụ bên kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè, quận Tân Bình, Thành phố Hồ Chí Minh, cho biết, mặc dù dòng kênh này đã được hồi sinh từ hơn chục năm nay, nhưng vẫn thường xuyên bị rác thải bủa vây, không chỉ lục bình, cá chết mà còn rất nhiều rác thải sinh hoạt, rác thải nhựa bị vứt xuống lòng kênh. Sau mỗi trận mưa lớn, dòng kênh xanh lại ngập ngụa rác.

Không chỉ những thành phố lớn, các điểm du lịch nổi tiếng cũng đang bị ảnh hưởng bởi nạn "ô nhiễm trắng". Sự phát triển của du lịch đem đến thách thức không nhỏ cho các "đảo ngọc" như Phú Quốc (Kiên Giang), Phú Quý (Bình Thuận), Côn Đảo (Bà Rịa – Vũng Tàu) trong vấn đề xử lý rác thải; trong đó, rác thải nhựa chiếm phần lớn. Thời gian qua, chính quyền các huyện đảo đã triển khai nhiều giải pháp nhằm hạn chế rác thải, nhất là chất thải nhựa trong hoạt động du lịch, như tuyền truyền đến chủ tàu, du khách không đưa chai nhựa, túi ni lông, hộp xốp và các sản phẩm nhựa dùng một lần ra đảo; vận động tiểu thương, hộ kinh doanh trên đảo giảm thiểu rác thải nhựa trong kinh doanh, thay thế bằng các sản phẩm thân thiện với môi trường, nhưng với lượng khách du lịch ngày càng tăng, lượng rác thải phát sinh ngày càng nhiều, xử lý "ô nhiễm trắng" vẫn là một thách thức lớn, vượt tầm các địa phương này.

Anh Đặng Minh Hải, khách du lịch đến từ Hải Phòng cho biết đã ghé thăm Phú Quốc, Hòn Sơn, Nam Du của tỉnh Kiên Giang, đây đều là những hòn đảo xinh đẹp, thiên nhiên đậm nét nguyên sơ, thế nhưng quanh các đảo vẫn còn tình trạng rác thải phát sinh bừa bãi, người dân, du khách tùy tiện vứt xả. "Một điểm du lịch không chỉ hút khách bởi cảnh quan mà còn bởi môi trường trong lành, sạch đẹp. Nếu không xử lý dứt điểm, nạn rác thải sẽ tác động đến hệ sinh thái và cảnh quan tự nhiên, đặc biệt là môi trường biển của các "đảo ngọc" này".

Nhân rộng du lịch không rác thải nhựa

Người dân thành phố Huế sử dụng túi vải mua sắm tại chợ Đông Ba, nhằm nâng cao nhận thức, tạo thói quen hạn chế sử dụng túi nylon khi đi mua sắm của người dân. Ảnh: Tường Vi/TTXVN

Theo các chuyên gia, tính tiện ích của sản phẩm nhựa là điều cần ghi nhận. Nhìn ở mặt tích cực, sản phẩm nhựa đóng vai trò quan trọng trong nhiều lĩnh vực đời sống, xã hội như chế biến thức ăn, thực phẩm ăn liền, y tế, phòng dịch, thiện nguyện…, giúp đảm bảo vệ sinh, hình thức, bảo quản, vận chuyển sản phẩm, hạn chế lây nhiễm. Do vậy, sản phẩm nhựa, bao bì nhựa dùng một lần không phải là "thủ phạm chính" gây nên tình trạng ô nhiễm nhựa. Mối đe dọa đến từ chính nhận thức và hành vi của con người đối với sản phẩm nhựa, hành vi nhựa.

"Chống ô nhiễm nhựa" là chủ đề của Tháng hành động vì môi trường năm 2025. Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, "Chống ô nhiễm nhựa" không chỉ là một lời kêu gọi mà còn là cảnh báo cấp bách toàn cầu, đòi hỏi cộng đồng hành động quyết liệt hơn. Vai trò, trách nhiệm của mỗi người dân, hộ gia đình, cơ quan, doanh nghiệp, người tiêu dùng, du khách... càng có ý nghĩa quan trọng trong việc thay đổi hành vi với sản phẩm nhựa, rác thải nhựa.

Theo Luật Bảo vệ Môi trường, từ năm 2025, người dân sẽ phải trả phí thu gom rác thải sinh hoạt dựa trên khối lượng hoặc thể tích. Thành phố Hồ Chí Minh chính thức áp dụng mức giá mới thống nhất cho dịch vụ thu gom, vận chuyển rác từ ngày 1/6/2025. Cách làm này được nhận định không chỉ minh bạch, công bằng mà còn khuyến khích người dân thay đổi hành vi, thúc đẩy phân loại rác và giảm phát sinh rác tại nguồn.

Tiến sỹ Phạm Viết Thuận, Viện trưởng Viện Kinh tế, Tài nguyên và Môi trường Thành phố Hồ Chí Minh, cho rằng, khi thành phố đưa ra một đơn giá làm mặt bằng chung, thì quận - huyện có cơ sở để thực hiện, đương nhiên có dung sai nhưng vẫn tốt hơn mỗi nơi làm một kiểu. "Chúng ta sẽ phát phiếu cho người dân đánh giá, đăng ký; trong phiếu vừa tuyên truyền, vừa có nội dung cam kết đối với hộ gia đình trong việc bảo vệ môi trường, cái gì được thải ra môi trường, cái nào phải phân loại".

Với nhận định rác thải nhựa làm giảm sức hấp dẫn của điểm đến, đe dọa môi sinh, Hiệp hội Du lịch Việt Nam đã và đang kêu gọi nhân rộng du lịch không rác thải nhựa. Côn Đảo (Bà Rịa - Vũng Tàu) là một trong những địa phương tham gia Mạng lưới đô thị giảm nhựa - một sáng kiến toàn cầu của Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên (WWF) - hướng tới không còn rác thải nhựa trong thiên nhiên. Ông Trần Thanh Huyền, Chủ tịch UBND huyện Côn Đảo, cho biết: Huyện đặt mục tiêu giảm rác thải nhựa, hướng tới hết năm 2025 trên địa bàn huyện không còn buôn bán, sử dụng nhựa và ni lông dùng một lần; chuyển dần sang những sản phẩm thay thế cũng như nâng cao chất lượng bảo vệ môi trường, xử lý rác thải trên địa bàn; đến năm 2030 trở thành điểm đến không rác thải nhựa.

Là một người trẻ, Hoa hậu Môi trường Thế giới 2023 Nguyễn Thanh Hà cho biết rất trăn trở khi thấy ô nhiễm nhựa ngày càng lan rộng và để lại hậu quả nghiêm trọng cho môi trường sống. Từ những bãi biển trắng xóa túi ni lông đến các khu rừng, sông ngòi, thậm chí trong hệ tiêu hóa của các loài động vật và cả con người đều hiện diện chất thải nhựa. Nàng hậu thường xuyên đồng hành cùng các hoạt động lan tỏa "lối sống xanh" nhắn nhủ: "Hãy bắt đầu từ những điều nhỏ nhất. Mỗi chiếc túi vải thay cho túi ni lông, mỗi chiếc ly cá nhân thay cho ly nhựa, mỗi lần từ chối sản phẩm nhựa dùng một lần chính là hành động yêu thương Trái Đất. Đừng nghĩ một mình bạn không thể thay đổi thế giới. Thay vào đó, hãy nghĩ: nếu bạn không bắt đầu, thì ai sẽ làm?".

Hoàng Liên Sơn (TTXVN)