Tháo gỡ khó khăn trong xử lý vi phạm hành chính

Theo báo cáo công tác thi hành pháp luật về XLVPHC năm 2025 của UBND TP Hồ Chí Minh, một trong những thách thức lớn nhất hiện nay là khối lượng công việc tăng nhanh nhưng nguồn lực thực hiện lại hạn chế. Sau sáp nhập, TP Hồ Chí Minh hiện có 168 đơn vị hành chính cấp xã, trong khi phần lớn cán bộ tham mưu về XLVPHC đều là kiêm nhiệm, vừa làm công tác tư pháp, vừa đảm nhiệm nhiều đầu việc khác như tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo.

Ở cấp sở, ngành, công tác XLVPHC chủ yếu do bộ phận pháp chế đảm nhiệm, nhưng pháp chế lại thường được “gộp chung” vào các phòng chuyên môn, nhân sự thường xuyên thay đổi, thiếu tính ổn định. Điều này khiến việc theo dõi, tổng hợp, thống kê số liệu về xử phạt vi phạm hành chính gặp nhiều khó khăn, nhất là trong bối cảnh phải kế thừa dữ liệu từ các địa phương trước sáp nhập.

Không chỉ thiếu người, thiếu phương tiện và điều kiện bảo đảm cũng là rào cản lớn. Nhiều lĩnh vực như y tế, an toàn thực phẩm, môi trường, xây dựng đòi hỏi trang thiết bị kỹ thuật chuyên ngành, kho bãi bảo quản tang vật, phương tiện vi phạm. Thực tế, nhiều nơi chưa đáp ứng được yêu cầu này, dẫn đến quá tải, lúng túng trong quản lý tang vật bị tạm giữ, tịch thu.

Một khó khăn mang tính căn cơ được UBND TP Hồ Chí Minh thẳng thắn chỉ ra là nhiều quy định của Luật XLVPHC và các nghị định hướng dẫn vẫn chưa rõ ràng, chưa thống nhất hoặc thiếu tính khả thi. Không ít khái niệm quan trọng như “hoàn cảnh đặc biệt khó khăn”, “trình độ lạc hậu”, “vi phạm có quy mô lớn”, “người già yếu”… chưa được giải thích cụ thể, dẫn đến cách hiểu và áp dụng khác nhau giữa các cơ quan.

Cưỡng chế căn nhà xây dựng trái phép trên địa bàn TP Hồ Chí Minh.

Đặc biệt, quy định về thời hiệu thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính vẫn còn nhiều khoảng trống. Luật cho phép kéo dài thời hiệu đối với trường hợp cá nhân, tổ chức “cố tình trốn tránh, trì hoãn”, nhưng lại chưa có hướng dẫn thế nào là trốn tránh, trì hoãn, khiến nhiều cơ quan lúng túng khi xử lý các vụ việc kéo dài.

Tương tự, các quy định về thời hạn lập biên bản, chuyển biên bản vi phạm hành chính cũng thiếu hướng dẫn xử lý trong trường hợp quá hạn. Thực tế này dẫn đến nhiều cách hiểu khác nhau, tiềm ẩn nguy cơ khiếu kiện, khiếu nại hoặc bị hủy quyết định xử phạt khi ra tòa.

Ở một số lĩnh vực “nóng” như đất đai, môi trường, xây dựng, tình trạng chồng chéo, trùng lắp giữa các nghị định xử phạt vẫn tồn tại. Điều này không chỉ gây khó cho cán bộ thực thi, mà còn tạo ra tâm lý so bì, thiếu nghiêm túc chấp hành pháp luật từ phía đối tượng vi phạm.

Dù phần lớn tổ chức, cá nhân vi phạm có ý thức chấp hành quyết định xử phạt, song vẫn còn không ít trường hợp cố tình chây ì, trốn tránh, gây khó khăn cho công tác thi hành. Đáng lo ngại hơn, trong nhiều trường hợp, biện pháp cưỡng chế khó thực hiện do đối tượng không có thu nhập ổn định, không có tài sản, không có tài khoản ngân hàng. Pháp luật hiện hành lại chưa có hướng dẫn cụ thể để kết thúc những hồ sơ vi phạm dạng này, khiến vụ việc kéo dài, ảnh hưởng đến hiệu lực của quyết định xử phạt và uy tín của cơ quan quản lý.

Một vướng mắc khác là sự phối hợp giữa các ngành, các cấp đôi khi chưa kịp thời, thiếu thống nhất, đặc biệt giữa cơ quan quản lý hành chính và các cơ quan tiến hành tố tụng. Có những vụ việc có dấu hiệu hình sự nhưng chậm chuyển hồ sơ; ngược lại, có vụ việc bị trả về xử lý hành chính khi đã gần hết thời hiệu, gây khó khăn cho cả hai phía.

Từ những khó khăn trên, UBND TP Hồ Chí Minh đã kiến nghị Bộ Tư pháp và các bộ, ngành Trung ương tiếp tục rà soát, hoàn thiện pháp luật về XLVPHC theo hướng rõ ràng, thống nhất, dễ áp dụng. Trong đó, cần sớm có hướng dẫn cụ thể đối với các khái niệm, tình huống pháp lý còn chưa rõ, nhất là liên quan đến thời hiệu, cưỡng chế và xử lý các trường hợp cố tình trốn tránh.

Thành phố cũng đề xuất tăng cường tập huấn chuyên sâu, bám sát thực tiễn, thay vì chỉ phổ biến quy định chung. Nội dung tập huấn cần gắn với các tình huống cụ thể, phát sinh nhiều ở cơ sở, giúp cán bộ tự tin hơn khi áp dụng pháp luật. Bên cạnh đó, TP Hồ Chí Minh kiến nghị có chính sách hỗ trợ, đãi ngộ phù hợp đối với đội ngũ cán bộ làm công tác XLVPHC; đồng thời quan tâm đầu tư trang thiết bị, điều kiện vật chất phục vụ xử phạt và quản lý tang vật, phương tiện vi phạm.