Tháo gỡ các nút thắt trong công tác đấu thầu

Hệ quả là nền kinh tế đánh mất các cơ hội tăng trưởng trong ngắn hạn và năng suất quốc gia bị suy giảm trong dài hạn; quy định lấy tiêu chí “giá thấp nhất” làm ưu tiên hàng đầu trong xét thầu đã trực tiếp ảnh hưởng đến chất lượng công trình. Khi năng lực nhà thầu không tương xứng với quy mô dự án và chi phí bị cắt giảm tối đa để trúng thầu, thì hệ quả tất yếu là công trình bị xuống cấp, đội vốn, thậm chí phải sửa chữa ngay sau khi hoàn thành. Điều này vừa gây thiệt hại ngân sách, vừa làm tổn hại đến lòng tin của nhân dân.

Bên cạnh đó, tình trạng hủy thầu, đấu thầu lại, hoặc nhà thầu bỏ dở giữa chừng đang trở nên phổ biến, gây lãng phí cả về thời gian, nhân lực và chi phí xã hội. Theo báo cáo của Kiểm toán Nhà nước, chỉ riêng năm 2023, có hàng nghìn gói thầu không thể triển khai đúng tiến độ, làm chậm chuỗi cung ứng và ảnh hưởng tới nhiều lĩnh vực liên quan; không ít cán bộ, kể cả những người có trách nhiệm và thiện chí, đã bị xử lý kỷ luật hoặc truy tố vì những sai phạm trong quá trình đấu thầu, một phần vì quy định chưa rõ ràng, thường xuyên thay đổi, một phần vì áp lực hoàn thành nhiệm vụ trong khi thiếu công cụ pháp lý linh hoạt. Kết quả là xuất hiện tâm lý né tránh, sợ ký, sợ chịu trách nhiệm, gây ra tình trạng “đóng băng hành động” trong hệ thống công quyền.

Để nhanh chóng khắc phục những “điểm yếu” trên, tạo đà cho đất nước tiến vào kỷ nguyên mới, cuối tuần qua, Quốc hội đã thảo luận tại hội trường về Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đấu thầu; Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư; Luật Hải quan; Luật Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu; Luật Đầu tư; Luật Đầu tư công; Luật Quản lý, sử dụng tài sản công... Trong đó, nhiều chuyên gia nhận định, dự thảo Luật Đấu thầu (sửa đổi) tháo gỡ nhiều nút thắt trong lĩnh vực đấu thầu, khắc phục những bất cập dẫn tới chậm tiến độ, đội chi phí, chất lượng thấp.

Cân bằng giữa yếu tố giá và chất lượng trong công tác đấu thầu

Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng cho biết, tinh thần sửa Luật Đấu thầu là đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, đơn giản hóa thủ tục, quy trình, khắc phục các hạn chế, bất cập, đáp ứng yêu cầu về hiệu quả cao, đẩy nhanh tiến độ gói thầu, dự án. Theo đó, Dự thảo Luật quy định trao quyền cho chủ đầu tư được tự quyết định và chịu trách nhiệm lựa chọn hình thức lựa chọn nhà thầu theo nguyên tắc bảo đảm tiến độ, chất lượng, hiệu quả, không được làm tăng tổng mức đầu tư, có trách nhiệm giải trình; mở rộng hình thức chỉ định thầu, lựa chọn nhà thầu và nhà đầu tư trong trường hợp đặc biệt nhằm đẩy nhanh tiến độ gói thầu, dự án.

Đồng thời, bổ sung hoàn thiện cơ chế kiểm tra, giám sát đối với những gói thầu này, bảo đảm phù hợp với chủ trương chuyển mạnh từ tiền kiểm sang hậu kiểm. Sửa đổi, bổ sung phương pháp đánh giá hồ sơ dự thầu các gói thầu trong lĩnh vực công nghệ, viễn thông, gói thầu có công nghệ thuộc danh mục công nghệ cao được ưu tiên đầu tư phát triển do Thủ tướng Chính phủ ban hành để lựa chọn nhà thầu có phương pháp kỹ thuật tối ưu, bảo đảm chất lượng, hiệu quả, khắc phục tình trạng mua công nghệ giá rẻ nhưng không bảo đảm chất lượng, gây lãng phí nguồn lực. Bổ sung các quy định để đơn giản hóa thủ tục, quy trình, rút ngắn thời gian thực hiện.

Tuy nhiên, dưới góc nhìn doanh nghiệp, một số nhà thầu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc cân bằng giữa yếu tố giá và chất lượng trong công tác đấu thầu, thay vì chỉ tập trung vào “giá thấp nhất”. Ông Phạm Anh Tuấn, Chủ tịch Hội đồng quản trị kiêm Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Bateco Việt Nam nhấn mạnh sự cần thiết phải thay đổi tư duy trong lựa chọn nhà thầu và mua sắm. Theo đó, cần phân loại và đặt yếu tố khoa học công nghệ lên hàng đầu, sau đó mới xem xét đến giá, bởi chỉ vì một chênh lệch rất nhỏ về chi phí cũng có thể khiến chúng ta lựa chọn sản phẩm có chất lượng kém hơn. Vì vậy, khi sửa đổi Luật, doanh nghiệp mong muốn cần quy định rõ việc ưu tiên, đặt trọng tâm vào yếu tố khoa học công nghệ. Cùng với đó, cần trao quyền cho chủ đầu tư được phép lựa chọn nhà thầu hoặc giải pháp kỹ thuật tốt hơn, ngay cả khi có sự chênh lệch về giá trong một tỷ lệ nhất định, thay vì cứng nhắc chỉ chọn giá thấp nhất.

Cùng chung nhận định này, Luật sư Nguyễn Tiến Lập, Trọng tài viên Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) đưa ra một góc nhìn quan trọng về việc xác định các yếu tố ưu tiên trong đấu thầu. Ông nhấn mạnh, tùy thuộc vào đặc thù của từng loại dự án và từng thời điểm cụ thể, chúng ta mới có thể xác định yếu tố giá hay yếu tố kỹ thuật, công nghệ đóng vai trò quan trọng nhất. Mục tiêu của đấu thầu chính là để lựa chọn được nhà thầu tốt nhất.

Để giải quyết vấn đề này, đại biểu Quốc hội Nguyễn Hữu Thông (Đoàn đại biểu Bình Thuận) cho rằng, dự thảo Luật cần bổ sung các quy định để kiểm soát đầu vào, tăng cường giám sát thi công, có yêu cầu về thời gian bảo hành dài hơn. Đồng thời, tăng cường chế tài xử lý đối với nhà thầu vi phạm và có chế độ hậu kiểm chặt chẽ. Một số chuyên gia còn đề xuất, cần tạo cơ sở dữ liệu về năng lực, kinh nghiệm, uy tín, tăng tính minh bạch, tạo cơ sở giám sát và đánh giá uy tín nhà thầu. Đồng thời, đẩy mạnh đấu thầu điện tử nhằm tăng cạnh tranh, giảm chi phí, đơn giản hóa thủ tục, tăng tính công khai, minh bạch, ngăn chặn các hành vi thông đồng, gian lận, hạn chế can thiệp chủ quan trong đấu thầu.

Võ Giang