Thành phố thông minh để làm gì, nếu chưa... thông nước?

Trận mưa lớn tối 29 và ngày 30.9.2025 đã kéo thành phố trở về thực tại: thông tin vẫn “thông”, dữ liệu có thể “chạy”, nhưng đường sá lại ngập chìm trong nước, phương tiện giao thông chết máy hàng loạt.

Khu văn phòng - shopping sang trọng ở ngã tư Liễu Giai - Kim Mã biến thành ao.

Trên các cung đường ngập sâu xuất hiện nhiều ô tô nằm la liệt, bất động. Từ những chiếc xe phổ thông vài trăm triệu đến những chiếc xe sang trị giá hàng tỉ đồng, trang bị công nghệ hiện đại... tất cả đều trở thành "nạn nhân" của trận ngập do ảnh hưởng của hoàn lưu bão Bualoi.

Với những khu nước sâu, chỉ xe buýt mới đủ thế và lực để can đảm rẽ nước.

Cư dân thành phố thông minh còn khá may mắn khi mạng lưới viễn thông vẫn hoạt động tốt, cho phép họ dùng điện thoại thông minh để nhắn tin xin nghỉ làm, dặn vợ con đừng ra đường, khuyên chồng bỏ xe lại công ty mà lội bộ về, và nhất là lên mạng xem tình hình nước ngập bủa vây liệu có chừa ra lối nào đi thoát.

Thành phố thông minh lên đèn lấp lánh hơn mọi ngày vì nước lụt.

Dù điện thoại cài đầy ứng dụng thông minh, nhưng các chị em văn phòng không thể gọi nổi một chiếc xe công nghệ. Mắc kẹt lại văn phòng với cơn đói, dân văn phòng chợt nhận ra các ứng dụng gọi đồ ăn ngày thường dễ dùng là thế mà lúc này cũng trở nên vô dụng. Những người thông minh nhất nhận ra rằng, hành động thông minh lúc này là không hành động gì.

Đường hóa sông, nhiều người không muốn mạo hiểm về dù nhà không quá xa

Theo Công ty Thoát nước Hà Nội, lượng mưa đo được từ 7 đến 16 giờ tại nhiều điểm trên địa bàn khá cao: Hai Bà Trưng 323mm, Yên Sở 260mm, Tây Hồ 221mm, Ba Đình 188mm. Đặc biệt là mực nước hồ Hoàn Kiếm dâng tới 8,17m, vượt mức khống chế 7,7m; hồ Đống Đa lên 5,7m, cao hơn ngưỡng an toàn 2,2m. Kết quả là gần 80% đường phố, phường xã trên toàn thành phố chìm trong nước, nhiều khu vực còn ngập sâu và rộng hơn cả trận mưa lịch sử năm 2008.

Điều này khiến không ít người nghĩ rằng cơn mưa từ hoàn lưu bão Bualoi khiến Hà Nội đón nhận lượng nước kỷ lục và "bó tay" trước thiên nhiên. Thực tế cũng không hẳn vậy.

17 năm trước, Hà Nội cũng từng trải qua một “đại hồng thủy” khi lượng mưa ở huyện Thanh Oai lên tới 914mm, Hà Đông 707mm. Còn lần này, lượng mưa tuyệt đối thấp hơn, nhưng ngập lại nghiêm trọng hơn. Vậy là lỗi không hẳn tại ông trời.

Người Việt ta vốn đã quen chống chọi với thiên nhiên, lũ lụt từ hàng nghìn năm trước, từ truyền thuyết Sơn Tinh - Thủy Tinh cho đến những con đê dài bảo vệ mùa màng. Ngày xưa chỉ có đôi tay để cha ông ta chống chọi lũ lụt, còn giờ chúng ta có khoa học công nghệ, lại có hơn 53 nghìn tỉ đồng đầu tư hệ thống cấp thoát nước trong 5 năm qua. Vậy không lẽ lại bó tay với trời? Hay như một nhà báo nói đùa: "Thời Sơn Tinh" không có đô thị, nên kinh nghiệm chống lụt đô thị của ta không được như truyền thuyết?

Vua Lý Công Uẩn, khi chọn Thăng Long làm kinh đô, đã thể hiện tầm nhìn xa trong Chiếu dời đô: “Vùng này mặt đất rộng mà bằng phẳng, thế đất cao mà sáng sủa, dân cư không khổ thấp trũng tối tăm, muôn vật hết sức tươi tốt phồn thịnh”. 10 thế kỷ sau, các con đường của vùng đất "cao mà sáng sủa" này biến thành sông, dân cư lội nước bì bõm. Ngay trước tượng đài Lý Thái Tổ, mực nước hồ Hoàn Kiếm dâng tới 8,17m, vượt mức khống chế 7,7m.

Hà Nội những năm qua đã dồn lực phát triển dữ liệu số, hạ tầng viễn thông, xây dựng các trung tâm dữ liệu, ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong quản lý giao thông và an sinh. Trận lụt vừa qua nhắc nhở: Muốn "thông minh", hạ tầng căn bản như hệ thống thoát nước quan trọng không kém trí tuệ nhân tạo.

Đại diện cơ quan quản lý đô thị, ông Lê Văn Du, Trưởng phòng Quản lý Hạ tầng cấp, thoát nước (Sở Xây dựng Hà Nội) thừa nhận nguyên nhân quan trọng khiến Hà Nội lụt là nhiều khu đô thị mới chưa được đầu tư hệ thống thoát nước đồng bộ, cốt nền không thống nhất với khu vực xung quanh.

Thật không thể cho rằng các khu đô thị mới đó được xây dựng một cách thông minh.

Một đô thị thông minh không chỉ nằm ở cảm biến, camera, dữ liệu lớn hay trí tuệ nhân tạo. Điều kiện tiên quyết chính là hệ thống hạ tầng vật chất thông suốt: đường sá không tắc, nước không ứ, điện không chập. Không giải quyết được bài toán úng ngập, mọi tính toán xây dựng thành phố thông minh chỉ là đi dép cao su ngắm tàu vũ trụ. Siêu máy tính hiện đại không thể đặt trong căn phòng ẩm thấp, một trung tâm dữ liệu không thể xây trên chiếc bè và một thành phố thông minh không thể bị dễ ngập trong biến đổi khí hậu.

Từ trận lụt năm 2008 đến trận lụt 2025, lượng nước không nhiều hơn mà úng ngập lại tăng phần tệ hại, thì dễ thấy quy hoạch đô thị và thoát nước có vấn đề. Nếu như năm 2008 khái niệm "thành phố thông minh" chưa rõ ràng thì năm 2025 đã thấy rõ: Thành phố thông minh là thành phố không bị tắc nghẽn, dù dữ liệu hay là nước mưa.

Bùi Tú