Thanh Hóa: Gìn giữ di sản, phát huy giá trị văn hóa trong thời kỳ hội nhập

Thanh Hóa được biết đến là vùng đất "địa linh nhân kiệt", giàu truyền thống lịch sử, văn hóa và cách mạng, là nơi phát tích của nhiều triều đại phong kiến Việt Nam, quê hương của nhiều anh hùng dân tộc. Chính vì vậy, mảnh đất xứ Thanh mang trong mình kho tàng di sản văn hóa vật thể và phi vật thể đặc sắc, góp phần tạo nên bản sắc riêng của địa phương.

Di sản Văn hóa thế giới Thành nhà Hồ nằm ở phía Tây của tỉnh Thanh Hóa.

Kho tàng di sản văn hóa

Theo các tài liệu nghiên cứu, vào sơ kỳ thời đại đá cũ, bằng sự phát hiện và khai quật khảo cổ các di chỉ Núi Đọ, Núi Quan Yên, Núi Nuông đã khẳng định Thanh Hóa là nơi sinh sống của người nguyên thủy, đặc biệt hang Con Moong là nơi chứng kiến các giai đoạn phát triển liên tục của con người từ hậu kỳ đá cũ sang thời đại đá mới.

Quá trình chinh phục đồng bằng trên đất Thanh Hóa của cư dân đồ đá mới đã để lại một nền văn hóa Đa Bút, là một nền văn hóa khảo cổ tiến bộ cùng thời trong khu vực cách đây 6.000 năm.

Sang đầu thời đại kim khí, thuộc thời đại đồ đồng, qua các bước phát triển với các giai đoạn trước văn hóa Đông Sơn, Thanh Hóa đã trải qua một tiến trình phát triển với các giai đoạn văn hóa: Cồn Chân Tiên, Đông Khối - Quỳ Chữ tương đương với các văn hóa Phùng Nguyên - Đồng Dậu - Gò Mun ở lưu vực sông Hồng. Đó là quá trình chuẩn bị mọi mặt để đến văn minh Văn Lang cách đây hơn 2.000 năm lịch sử, văn hóa Đông Sơn ở Thanh Hóa đã tỏa sáng rực rỡ trong đất nước của các Vua Hùng.

Di tích Quốc gia đặc biệt Hang Con Moong, nơi phát hiện các dấu vết của người Việt cổ.

Suốt mấy ngàn năm lịch sử dựng nước và giữ nước, Thanh Hóa đã xuất hiện nhiều anh hùng dân tộc, danh nhân tiêu biểu như: Bà Triệu, Lê Hoàn, Lê Lợi, Khương Công Phụ, Lê Văn Hưu, Lê Thánh Tông, Đào Duy Từ...

Hiện nay, theo thống kê, toàn tỉnh Thanh Hóa có khoảng 1.535 Di tích lịch sử – Văn hóa và Danh lam thắng cảnh đã được kiểm kê, công bố. Trong đó, 856 di tích đã được xếp hạng, bao gồm: 1 di sản văn hóa thế giới Thành nhà Hồ; 5 di tích quốc gia đặc biệt, 139 di tích quốc gia và 711 di tích cấp tỉnh với các di tích nổi tiếng như: Núi Đọ, Đông Sơn, khu di tích Bà Triệu, Lê Hoàn, thành Nhà Hồ, Lam Kinh, Ba Đình, Hàm Rồng... Đây là con số minh chứng cho bề dày văn hiến, lịch sử lâu đời của Thanh Hóa.

Nhằm bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa lịch sử, tỉnh Thanh Hóa đầu tư xây dựng hệ thống bảo tàng và công tác lưu giữ hiện vật. Toàn tỉnh Thanh hóa hiện đang bảo quản, trưng bày khoảng 34.650 hiện vật các loại, trong đó có khoảng 120 trống đồng quý hiếm cùng hàng nghìn cổ vật, hiện vật phản ánh rõ nét đời sống vật chất, tinh thần của các thời kỳ lịch sử.

Bên cạnh đó, tỉnh Thanh Hóa luôn quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo đẩy mạnh xây dựng, phát triển văn hóa và con người Thanh Hóa đáp ứng yêu cầu sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, đạt được nhiều kết quả quan trọng: Nhận thức của các cấp, các ngành, cán bộ, đảng viên và Nhân dân về vị trí, ý nghĩa, tầm quan trọng của văn hóa, con người ngày càng toàn diện, đầy đủ và sâu sắc hơn. Các di sản văn hóa vật thể, phi vật thể từng bước được giữ gìn, bảo tồn, phát huy giá trị.

Khu di tích quốc gia đặc biệt Lam Kinh - nơi anh hùng Lê Lợi dựng cờ khởi nghĩa chống quân Minh xâm lược.

Hệ thống thiết chế văn hóa từng bước được đầu tư. Phong trào "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa" đang lan tỏa, góp phần cải thiện đời sống văn hóa, tinh thần của Nhân dân, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh.

Con người Thanh Hóa ngày càng khẳng định bản lĩnh, trí tuệ, có tinh thần đoàn kết, nhân ái, nghĩa tình, hiếu học, cần cù, sáng tạo, luôn có ý chí và khát vọng vươn lên trong cuộc sống, đóng góp vào sự nghiệp đổi mới, hiện thực hóa các mục tiêu, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội.

Vẫn còn những thách thức...

Trong bối cảnh hiện nay, khi sự phát triển của văn hóa dân tộc đang đứng trước nhiều thách thức, thì việc xây dựng và phát triển văn hóa, con người Thanh Hóa cũng đặt ra những yêu cầu mới, với quan điểm và tầm nhìn mới.

Với lòng tự hào về truyền thống văn hóa và với tinh thần, trách nhiệm vì tương lai phát triển của quê hương, đất nước, ngày 4/7/2024 Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Thanh Hóa đã ban hành Nghị quyết số 17-NQ/TU về tiếp tục xây dựng, phát triển văn hóa và con người Thanh Hóa trong thời kỳ mới.

Nghị quyết nhấn mạnh quan điểm: "Văn hóa, con người Thanh Hóa là nền tảng vật chất và tinh thần vững chắc, nguồn lực nội sinh, động lực quan trọng thúc đẩy sự phát triển nhanh và bền vững của tỉnh. Phát triển văn hóa phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội; đầu tư cho văn hóa, con người là đầu tư để phát triển nhanh và bền vững".

Từ đó, hướng đến mục tiêu lớn là "phấn đấu đến năm 2030 trở thành tỉnh giàu đẹp, văn minh và hiện đại; đến năm 2045 là tỉnh phát triển toàn diện và "kiểu mẫu" của cả nước". Đồng thời, mở ra tầm nhìn đến năm 2045 là "xây dựng con người Thanh Hóa phát triển toàn diện, văn minh; tỉnh Thanh Hóa giàu đẹp, kiểu mẫu, có nền văn hóa giàu sắc thái, đậm đà bản sắc dân tộc, phát triển hiện đại, là một trong những trung tâm văn hóa lớn của khu vực và cả nước".

Tại Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Thanh Hóa lần thứ XX vừa diễn ra giữa trung tuần tháng 10/2025, ông Lê Văn Trung, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa đã nêu bật vấn đề phát triển toàn diện văn hóa, con người Thanh Hóa, tạo sức mạnh nội sinh thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Theo ông Trung, bên cạnh những kết quả đạt được, công tác xây dựng, phát triển văn hóa, con người Thanh Hóa nhìn chung chưa tương xứng với tiềm năng, kỳ vọng và yêu cầu của tỉnh.

Một số giá trị văn hóa truyền thống có nguy cơ bị mai một. Không ít di sản văn hóa vật thể bị xuống cấp nhưng chưa có biện pháp bảo tồn, tôn tạo; các dự án bảo tồn, trùng tu di tích chậm tiến độ, kéo dài nhiều năm, làm giảm hiệu quả đầu tư. Việc khai thác, phát huy giá trị di sản văn hóa nhằm tri ân và giáo dục truyền thống, phát triển du lịch chưa đạt hiệu quả. Công nghiệp văn hóa chậm được khai thác...

Thanh Hóa là địa phương có bề dày lịch sử hào hùng và truyền thống văn hóa độc đáo.

Chất lượng phong trào "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa" mà trọng tâm là xây dựng gia đình văn hóa, làng, bản, khu phố, cơ quan văn hóa có lúc, có nơi còn nặng về hình thức. Văn hóa ứng xử trong cộng đồng đôi lúc, đôi nơi còn mang tính bột phát, chưa phát huy mạnh mẽ, bền vững truyền thống tốt đẹp của con người Thanh Hóa, làm ảnh hưởng đến hình ảnh chung của tỉnh.

Bên cạnh nguyên nhân khách quan của những hạn chế bất cập trên do tác động của mặt trái cơ chế thị trường, hội nhập quốc tế hay nguồn kinh phí chưa đáp ứng nhu cầu đầu tư... thì ông Trung cũng đã thẳng thắn chỉ rõ 1 số nguyên nhân chủ quan như công tác quản lý nhà nước thiếu tính chiến lược lâu dài, cơ chế, chính sách về văn hóa chậm được đổi mới, thiếu đồng bộ, chưa sát với thực tiễn, chưa huy động được sự tham gia mạnh mẽ của doanh nghiệp và cộng đồng.

Một số cấp ủy đảng, chính quyền, đoàn thể, người đứng đầu chưa thật sự quan tâm đúng mức đến công tác xây dựng và phát triển văn hóa, con người, dẫn đến công tác lãnh đạo, chỉ đạo và ưu tiên nguồn lực cho văn hóa chưa thực sự quyết liệt, đúng tầm và tương xứng...

Thời gian qua, tỉnh Thanh Hóa đẩy mạnh phát triển toàn diện văn hóa, con người Thanh Hóa, tạo sức mạnh nội sinh thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Khơi dậy sức mạnh nội sinh

Với diện tích tự nhiên hơn 11.115km², trong đó khu vực miền núi và đồng bào dân tộc thiểu số chiếm trên 71% diện tích toàn tỉnh, Thanh Hóa là vùng đất giàu tiềm năng văn hóa, lịch sử, đồng thời có vị trí chiến lược quan trọng về chính trị, quốc phòng, an ninh. Đây cũng là nơi hội tụ của nhiều giá trị văn hóa đặc sắc từ các dân tộc Mường, Thái, Thổ, Mông, Dao, Khơ Mú…

Văn hóa và con người chính là nguồn lực tinh thần vô giá, là sức mạnh nội sinh để Thanh Hóa vươn lên trở thành một cực tăng trưởng mới của cả nước.

Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lê Văn Trung cho biết, để phát triển toàn diện văn hóa, con người Thanh Hóa, tạo sức mạnh nội sinh thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, cần tập trung thực hiện hiệu quả các chủ trương, nghị quyết của Trung ương và của tỉnh về phát triển văn hóa; lồng ghép nhiệm vụ văn hóa trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội.

Bên cạnh đó, đổi mới công tác tuyên truyền, giáo dục để người dân nhận thức đầy đủ, sâu sắc về giá trị văn hóa truyền thống; khơi dậy lòng tự hào và khát vọng cống hiến, đặc biệt trong thế hệ trẻ; Đẩy mạnh phong trào "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa" theo hướng thực chất, hiệu quả, gắn với xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh.

Ngoài ra, bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa: Đầu tư tương xứng cho các công trình trọng điểm; kết hợp hài hòa giữa bảo tồn và khai thác du lịch; phát huy thế mạnh của các di sản vật thể – phi vật thể, lễ hội và các loại hình văn hóa dân gian đặc trưng.

Ưu tiên đầu tư hạ tầng văn hóa: xây dựng hệ thống thiết chế từ tỉnh đến cơ sở; tập trung vào các công trình trọng điểm như bảo tàng, trung tâm văn hóa nghệ thuật. Mặt khác, phát triển công nghiệp văn hóa gắn với thế mạnh địa phương như du lịch văn hóa, quảng cáo, âm nhạc, lễ hội; quản lý và định hướng thị trường văn hóa phát triển bền vững.

Song song với đó là xây dựng cơ sở dữ liệu di sản, phát triển các nền tảng văn hóa số, ứng dụng công nghệ thông tin trong quảng bá và sáng tạo.

Cũng theo ông Trung, các cấp, chính quyền cần tăng cường quản lý nhà nước, thu hút xã hội hóa đầu tư vào văn hóa, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, chính sách đãi ngộ nghệ nhân, nghệ sĩ, tạo môi trường thuận lợi để văn hóa xứ Thanh phát triển xứng tầm.

Với niềm tin vững chắc vào định hướng phát triển, ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa sẽ tiếp tục đổi mới, sáng tạo, đoàn kết, nỗ lực hết mình, góp phần xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp, văn minh, hiện đại.

Phúc Tuấn