Thẩm tra đề xuất các chính sách đặc biệt phát triển đường sắt đô thị tại Hà Nội và TP. HCM

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội Vũ Hồng Thanh phát biểu tại cuộc họp - Ảnh: Hồ Long

Đề xuất 6 nhóm chính sách đặc thù, đặc biệt

Ngày 10/2, tại Nhà Quốc hội, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội Vũ Hồng Thanh chủ trì cuộc họp mở rộng của Thường trực Ủy ban Kinh tế về thẩm tra sơ bộ dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị tại TP. Hà Nội và TP. HCM.

Cuộc họp có sự tham dự của các: Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế, một số thành viên Ủy ban Kinh tế; đại diện Thường trực Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội; Thứ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Danh Huy và đại diện một số bộ, ngành; lãnh đạo UBND TP. Hà Nội.

Tại cuộc họp, Thứ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Danh Huy trình bày tóm tắt Tờ trình dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị tại TP. Hà Nội và TP. HCM. Các đại biểu tham dự cuộc họp đã tập trung thảo luận các nội dung chính của dự thảo Nghị quyết.

Thảo luận nội dung này, đa số các đại biểu ủng hộ và cho rằng cần thiết áp dụng các chính sách đặc thù trong nghị quyết của Quốc hội cho việc đầu tư mạng lưới đường sắt đô thị, bởi đây là trục "xương sống" của hệ thống vận tải công cộng của 2 thành phố. Tuy nhiên, các đại biểu đề nghị Chính phủ làm rõ ưu, nhược điểm chính sách về phát triển đô thị theo mô hình TOD.

Ngoài ra, một số đại biểu cho rằng, cần khuyến khích đấu thầu thay vì áp dụng chính sách chỉ định thầu để phù hợp với tình hình hiện nay. Bên cạnh đó, các đại biểu cho rằng cần đánh giá việc ưu tiên việc phân bổ nguồn lực gồm: Ngân sách Trung ương, tăng thu tiết kiệm chi, nguồn vốn ODA,…để các quy định không trùng nhau. Đồng thời, đề nghị không quy định cứng về tài chính, nguồn tiền mà chỉ quy định các nguồn lực ưu tiên.

Được biết, sau khi Quốc hội ban hành Nghị quyết, Chính phủ và HĐND hai thành phố sẽ ban hành các văn bản quy phạm pháp luật để hướng dẫn theo thẩm quyền.

Trước đó, ngày 8/2/2025, Chính phủ ban hành Nghị quyết số 28/NQ - CP thông qua đề nghị xây dựng Nghị quyết của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị tại Thành phố Hà Nội, TP. HCM theo đề nghị của Bộ trưởng Bộ GTVT tại Tờ trình số 07/TTr-BGTVT ngày 6/2/2025.

Chính phủ giao Bộ trưởng Bộ Tư pháp thừa ủy quyền Thủ tướng Chính phủ, thay mặt Chính phủ báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội bổ sung dự án Nghị quyết của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị tại Thành phố Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh vào Chương trình xây dựng Luật, Pháp lệnh năm 2025 và trình Quốc hội thông qua tại một kỳ họp (tháng 2/2025).

Thứ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Danh Huy trình bày Tờ trình dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để phát triển hệ thống đường sắt đô thị tại Hà Nội và TP. HCM - Ảnh: Hồ Long

Dự thảo Nghị quyết trên quy phạm hóa 6 nhóm cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để phát triển mạng lưới đường sắt đô thị tại Hà Nội và TP. HCM.

Cụ thể, nhóm chính sách 1 về huy động nguồn vốn: Tập trung huy động nguồn vốn để đầu tư hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị. Linh hoạt trong công tác bố trí vốn từ ngân sách Trung ương, địa phương, vốn ODA, vốn vay ưu đãi, bảo đảm đáp ứng tiến độ thực hiện dự án, thực hiện trước một số nhiệm vụ chuẩn bị đầu tư.

Nhóm chính sách 2 về trình tự, thủ tục thực hiện đầu tư: Rút ngắn tiến độ triển khai dự án từ giai đoạn chuẩn bị dự án; phân cấp, phân quyền trong công tác thẩm định và phê duyệt dự án; tháo gỡ các vướng mắc về định mức, đơn giá xây dựng; rút ngắn thời gian tổ chức lựa chọn nhà thầu; tạo cơ chế sinh hoạt về nguồn vốn thanh toán.

Nhóm chính sách 3 về phát triển mô hình TOD (tích hợp quy hoạch phát triển đô thị theo mô hình giao thông công cộng): Áp dụng giải pháp quy hoạch để phát triển đô thị gắn kết với giao thông đường sắt đô thị, khai thác hiệu quả quỹ đất xung quanh các ga, nâng cao hiệu quả đầu tư phát triển đường sắt đô thị.

Nhóm chính sách 4 về phát triển công nghiệp đường sắt, chuyển giao công nghệ và đào tạo: Quy định các nội dung đặc thù về lựa chọn áp dụng quy chuẩn, tiêu chuẩn cho các tuyến đường sắt đô thị; phát triển khoa học, công nghệ và đào tạo phát triển nguồn nhân lực; phát triển công nghiệp và chuyển giao công nghệ.

Nhóm chính sách 5 về vật liệu xây dựng và bãi đổ thải: Giảm trình tự, thủ tục, thực hiện phân cấp, bảo đảm cung cấp vật liệu xây dựng, bãi đổ thải đủ nhu cầu, kịp thời để phục vụ dự án đường sắt đô thị, dự án đường sắt đô thị theo mô hình TOD.

Nhóm chính sách 6 về các chính sách áp dụng riêng cho TP. HCM: Quy định các nội dung tương tự các quy định tại Luật Thủ đô cho thành phố Hồ Chí Minh về các khoản thu trong khu vực TOD; các hình thức vay và tổng mức dư nợ vay và áp dụng quy chuẩn, tiêu chuẩn; lựa chọn nhà đầu tư dự án TOD; phân cấp, phân quyền thẩm định và phê duyệt báo cáo đánh giá tác động môi trường, nhằm tạo cơ chế, chính sách tương đồng giữa thành phố Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh về ưu tiên cho đường sắt đô thị.

Các nhóm chính sách đã được đề cập trong Đề án phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị tại Hà Nội, TP. HCM, kế thừa các chính sách trong Luật Thủ đô, các chính sách tại Nghị quyết của Quốc hội về chủ trương đầu tư đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam. Các chính sách đã được thực hiện báo cáo đánh giá tác động đầy đủ, xác định lợi ích đem lại.

Depot của tuyến đường sắt đô thị Nhổn - ga Hà Nội

Những điểm đột phá

Theo Ban Quản lý đường sắt đô thị Hà Nội, dự thảo Nghị quyết của Quốc hội nói trên mang đến nhiều cơ chế linh hoạt giúp Hà Nội và TP. HCM chủ động trong việc huy động vốn từ nguồn thu tăng thêm, tiết kiệm chi, vốn ODA mà không cần lập đề xuất dự án. Đặc biệt, quy trình phê duyệt được đơn giản hóa, cho phép triển khai ngay việc lập, thẩm định và quyết định đầu tư mà không phải trải qua bước quyết định chủ trương đầu tư và các thủ tục liên quan.

Ngoài ra, thiết kế kỹ thuật tổng thể (FEED) sẽ thay thế thiết kế cơ sở trong Báo cáo nghiên cứu khả thi, giúp rút ngắn thời gian thực hiện. Chính quyền địa phương cũng có quyền chủ động phân chia dự án, gia hạn thời gian thực hiện, áp dụng chỉ định thầu trong một số trường hợp và sử dụng định mức chi phí theo chuẩn quốc tế. Công tác bồi thường, tái định cư có thể tách thành dự án độc lập, cũng như EVN sẽ chịu trách nhiệm di dời hệ thống điện từ 110 kV trở lên.

Một điểm nhấn quan trọng là tích hợp quy hoạch phát triển đô thị theo mô hình giao thông công cộng (TOD). Cơ chế này giúp thành phố linh hoạt điều chỉnh quy hoạch, chuyển nhượng chỉ tiêu sử dụng đất mà không cần thủ tục điều chỉnh kế hoạch sử dụng đất. Nhờ đó, các khu vực quanh nhà ga đường sắt đô thị sẽ được quy hoạch bài bản, tăng mật độ dân cư và chức năng thương mại, vừa thúc đẩy phát triển kinh tế vừa giảm phụ thuộc vào phương tiện cá nhân.

Bên cạnh việc thu hút vốn đầu tư, dự thảo Nghị quyết cũng hướng tới phát triển ngành công nghiệp đường sắt trong nước, đảm bảo thống nhất quy chuẩn kỹ thuật và triển khai các chính sách ưu đãi về chuyển giao công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực. Các doanh nghiệp nội địa sẽ có cơ hội tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng cho các dự án đường sắt đô thị.

"Đây là một nỗ lực mang tính đột phá, giúp tháo gỡ điểm nghẽn về cơ chế, tài chính và thủ tục đầu tư, tạo tiền đề quan trọng để hai đô thị lớn nhất cả nước phát triển hệ thống giao thông công cộng hiện đại, đồng bộ và bền vững", theo Ban Quản lý đường sắt đô thị Hà Nội.

Hồng Xiêm