Thẩm định Dự án Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi)

Minh họa mô hình nhà máy điện hạt nhân

Bộ Khoa học và Công nghệ cho rằng, Luật Năng lượng nguyên tử năm 2008 đã trải qua hơn 15 năm thi hành. Tuy nhiên, trong quá trình triển khai, luật này đã bộc lộ nhiều bất cập và hạn chế, đòi hỏi sự sửa đổi cấp bách và toàn diện.

Nguyên nhân chính nằm ở sự chồng chéo giữa các bộ, ngành trong công tác quản lý, nhiều quy định chưa đồng bộ với luật mới ban hành, và chưa đáp ứng đầy đủ các yêu cầu của cơ chế quốc tế như Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA). Đặc biệt, Luật năm 2008 chưa theo kịp sự phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ, công nghệ bức xạ và yêu cầu về an toàn, an ninh, thanh sát hạt nhân.

Thực tế quản lý cho thấy nhiều vấn đề cấp bách chưa được quy định cụ thể như việc phân quyền trong quản lý thiết bị X-quang y tế, vận chuyển nguồn phóng xạ, quản lý chất thải hạt nhân và cơ chế bồi thường thiệt hại khi xảy ra sự cố hạt nhân.

Hơn nữa, sự chồng chéo trong quản lý giữa các bộ, ngành cũng là một thực tế đáng lo ngại, điển hình là vấn đề cấp phép vận hành nhà máy điện hạt nhân.

Ngoài ra, Việt Nam cũng đang đứng trước những đòi hỏi phải nội luật hóa các điều ước quốc tế, nhằm đáp ứng cam kết và nghĩa vụ quốc tế về an toàn và an ninh năng lượng nguyên tử. Đây chính là các lý do then chốt thúc đẩy việc sửa đổi toàn diện Luật Năng lượng nguyên tử.

Đi sâu vào nội dung Dự thảo Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi), có thể thấy những điểm mới mang tính chiến lược và đột phá.

Thứ nhất, Dự án Luật lần này bổ sung hàng loạt quy định liên quan đến ứng dụng năng lượng nguyên tử vì mục đích hòa bình, trong đó tập trung hoàn thiện hệ thống chính sách để thúc đẩy phát triển, ứng dụng năng lượng nguyên tử. Các chính sách này bao gồm ưu đãi về thuế, tài chính, khuyến khích đầu tư và đặc biệt là phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực này.

Một nội dung quan trọng khác là bổ sung chính sách xã hội hóa, nhằm huy động hiệu quả nguồn lực từ tư nhân và các thành phần kinh tế khác, giảm gánh nặng ngân sách nhà nước, đồng thời thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong ứng dụng năng lượng nguyên tử.

Thêm vào đó, Dự thảo luật chú trọng đặc biệt vào vấn đề bảo đảm an toàn, an ninh hạt nhân. Điều này thể hiện rõ qua việc bổ sung các quy định về an toàn bức xạ trong y tế, chiếu xạ do chất phóng xạ tồn dư từ quá khứ, và tăng cường văn hóa an ninh tại các cơ sở hạt nhân.

Đặc biệt, vấn đề thiết lập một cơ quan pháp quy hạt nhân với đầy đủ nhiệm vụ và quyền hạn theo thông lệ quốc tế, chịu trách nhiệm về thanh tra an toàn bức xạ và hạt nhân, được chú trọng trong dự thảo lần này. Đây sẽ là yếu tố then chốt giúp Việt Nam không chỉ nâng cao chất lượng quản lý mà còn đảm bảo tuân thủ đầy đủ các nghĩa vụ quốc tế.

Việc sửa đổi này cũng nhằm hoàn thiện các quy định về quản lý chất thải phóng xạ, nguồn phóng xạ đã qua sử dụng và nhiên liệu hạt nhân đã sử dụng, đáp ứng nhu cầu thực tiễn cũng như các tiêu chuẩn nghiêm ngặt từ IAEA. Các quy định về ứng phó sự cố hạt nhân cũng được thiết kế lại, tích hợp trách nhiệm và quyền hạn một cách rõ ràng, góp phần tăng cường khả năng phản ứng và quản lý rủi ro.

Một nội dung quan trọng khác được sửa đổi, bổ sung chính là về trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi xảy ra sự cố hạt nhân, đảm bảo quyền lợi chính đáng của người dân, doanh nghiệp, và môi trường sống. Điều này không chỉ giúp củng cố niềm tin của cộng đồng mà còn tạo sự yên tâm cho các tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động năng lượng nguyên tử tại Việt Nam.

Điểm đáng chú ý khác trong dự thảo Luật lần này là giải quyết triệt để những vướng mắc về thẩm quyền quản lý giữa các bộ, ngành. Dự luật đề xuất rõ cơ chế phân cấp, phân quyền cụ thể, minh bạch trong cấp phép và quản lý hoạt động năng lượng nguyên tử, đặc biệt là vận chuyển quá cảnh vật liệu phóng xạ. Điều này không chỉ khắc phục tình trạng chồng chéo hiện tại mà còn nâng cao hiệu lực quản lý của nhà nước.

Ngoài ra, để đáp ứng các yêu cầu nghiêm ngặt về quản lý và ứng phó sự cố hạt nhân, dự thảo đã tích hợp các quy định về trách nhiệm của các cơ quan quản lý, cơ sở hạt nhân và tổ chức, cá nhân có liên quan. Đây là bước tiến quan trọng, phản ánh quyết tâm và trách nhiệm cao của Việt Nam trong phát triển năng lượng nguyên tử một cách an toàn và bền vững.

Trần Hương