Tết xưa, tết nay

Từ lâu, hình ảnh “Thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ/Cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh” đã đi vào tâm thức của người dân Việt về ngày Tết quan trọng nhất trong năm. Những hình ảnh trong câu đối trên mang tính đặc trưng, phản ánh đời sống văn hóa của người dân Việt mỗi dịp Tết đến xuân về. Thế nhưng qua dòng thời gian, cây nêu, tràng pháo cũng như nhiều biểu hiện văn hóa khác hầu như đã không còn hiện diện trong ngày Tết của người dân Việt, khiến cho Tết ngày nay không còn đậm đà hương xuân như Tết xưa.

Bánh chưng, dưa hành, những món ăn không thể thiếu trong những ngày Tết. Ảnh: Mai Tuyết

Tết xưa là lúc nhà nhà rộn ràng chuẩn bị nguyên, vật liệu gói bánh chưng, bánh tét, rồi cùng quây quần bên ánh lửa bập bùng của nồi bánh chưng cho đến lúc tàn canh, lắng nghe mùa xuân về. Trẻ con nao nức vì được mặc áo mới, được ăn, được chơi, được nhận tiền mừng tuổi… Các mẹ, các chị thì trổ tài khéo tay với đủ các thứ mứt, món tự làm, trước để cúng ông bà tổ tiên, sau để đãi khách đến chúc xuân… Ngày nay, phụ nữ cũng làm công việc ngoài xã hội như nam giới, nhiều người còn phải gồng gánh kinh tế gia đình, nên thời gian dành cho việc tỉa tót mứt, món dĩ nhiên bị hạn chế rất nhiều so với trước đây. Do đó, phần lớn các gia đình không còn tự làm mứt, món, gói bánh chưng cho ngày Tết mà ra mua ở chợ hay siêu thị, vừa tiện lợi lại vừa có nhiều lựa chọn với vô số mặt hàng mẫu mã phong phú, đáp ứng được tối đa nhu cầu của các gia đình. Điều này làm mất đi một phần không khí rộn ràng chuẩn bị cho ngày xuân.

Trong xã hội hiện đại, nơi mà con người phải quay cuồng trong công việc, Tết là một dịp để được thư giãn, nghỉ ngơi. Người ta ít đến nhà nhau để chúc Tết như thuở trước mà gửi lời chúc qua zalo, facebook; thậm chí quà tết, tiền mừng tuổi cũng được chuyển vào tài khoản ngân hàng, thuận tiện và nhanh chóng hơn rất nhiều. Nhiều nhà không tích trữ đồ ăn mà kéo bạn bè ra quán, đỡ mất công nấu nướng, dọn dẹp. Chơi chán ở nhà, cả gia đình rủ nhau đi du xuân. Nhân kỳ nghỉ Tết dài ngày, nhiều gia đình, nhất là các gia đình trẻ, đặt tour đi du lịch xuyên Tết; các công ty du lịch đua nhau thiết kế tour Tết để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của cư dân đô thị hiện nay. Phía quản lý nhà nước cũng có xu hướng kéo dài ngày nghỉ tết Nguyên đán để kích cầu du lịch, kích thích tiêu dùng, nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế đất nước.

Như thế, việc ăn Tết và chơi Tết đã có những thay đổi đáng kể. Nhiều người cho rằng, hương vị Tết ngày nay đã phai nhạt đi nhiều. Thậm chí đã có ý kiến nêu rằng, nên bỏ tết Nguyên đán, giữ tết Dương lịch để hội nhập với quốc tế. Song ý kiến này vấp phải sự phản đối, bởi không phù hợp với xã hội và con người Việt Nam.

Dù trong thời kỳ hiện đại, đối với người Việt Nam, gia đình vẫn đóng một vai trò hết sức quan trọng. Và Tết nay dù đã thay đổi nhiều, song đó vẫn là một dấu mốc để đoàn tụ gia đình. Những người con đi làm ăn xa, vất vả cả năm trời đều dành dụm, gói ghém ít tiền, vượt cả ngàn cây số về quê ăn Tết. Giao thông liên tỉnh trở nên quá tải, phải tăng cường thêm phương tiện để đáp ứng nhu cầu đi lại tăng cao, bởi chẳng ai muốn xa gia đình trong dịp Tết đến xuân về. Các đô thị lớn tập trung người xa xứ trở nên vắng hoe trong ngày Tết, vì nhiều người dân trở về quê hương đoàn tụ gia đình.

Khái niệm gia đình vẫn luôn là thiêng liêng trong lòng người dân Việt, nhất là vào dịp Tết. Tình cảm ấy thể hiện không chỉ với những người thân còn sống mà với cả tổ tiên đã khuất. Tháng trước Tết - tháng Chạp - là lúc mọi người thể hiện tình cảm và trách nhiệm với tổ tiên bằng cách đi viếng mộ, làm sạch cỏ như thể dọn dẹp cho ngôi nhà của mình tươm tất, sạch đẹp để đón xuân. Ngày Tết, sau lễ Tất niên là lúc cúng rước ông bà về ăn Tết với con cháu. Trong làn khói hương thoang thoảng, dường như tổ tiên cũng vui lòng khi thấy con cháu tề tựu đông đủ dưới một mái nhà, không khí Tết trở nên ấm cúng hẳn lên, cả gia đình cùng nhau chào đón năm mới với bao ước vọng đẹp đẽ.

Ngày Mồng Một đầu năm thường là ngày dành cho việc đi lễ chùa, đi viếng mộ tổ tiên, đi thắp hương ở từ đường gia tộc. Và rồi tổ tiên và con cháu cùng nhau trải qua ba ngày Tết đầm ấm. Đến mỗi bữa ăn, con cháu dâng lên bàn thờ các thứ thức ăn chay, mặn để cúng ông bà. Một số vùng quê còn giữ tục lệ ngày Tết đến thăm nhau trước hết phải thắp hương lên bàn thờ như một lời chào gửi đến người đã khuất đang hiện diện trong nhà, sau đó mới nói với nhau lời chúc Tết. Sau ba ngày Tết, lễ cúng đưa ông bà cũng chính là lúc kết thúc kỳ lễ tiết lớn nhất trong năm, mọi người ai về nhà nấy, trở lại với những bận rộn của công việc mưu sinh hàng ngày.

Non một trăm năm trước, bài thơ “Ông đồ” của nhà thơ Vũ Đình Liên là lời cảm thán trước sự mai một của một truyền thống tốt đẹp lâu đời trong dịp Tết: “Ông đồ vẫn ngồi đấy/Qua đường không ai hay/Lá vàng rơi trên giấy/Ngoài đường mưa bụi bay…”. Xã hội luôn luôn phát triển và biến đổi, sự thay đổi của các phong tục, tập quán là điều hiển nhiên. Dù cho cuộc sống hiện đại ngày nay đã khiến cho hương vị Tết của người Việt không còn đậm đà như xưa, nhưng truyền thống ấy vẫn còn lưu lại những nét đậm nhạt khác nhau ở vùng thôn quê hay đô thị. Trong cuộc sống hiện đại, các mối quan hệ xã hội có thể trở nên phai nhạt, nhưng gia đình vẫn luôn là cội nguồn, là nơi để trở về, là mái ấm che chở con người vượt qua giông bão. Dù ở nơi đâu, gia đình, bao gồm truyền thống thờ cúng tổ tiên, vẫn luôn là sợi dây nối kết con người, khiến cho ngày Tết vẫn là ngày lễ trang trọng, thiêng liêng, khi mà tổ tiên và con cháu cùng đoàn tụ dưới một mái nhà, cùng nhau ước vọng về một năm mới an lành, thịnh vượng.

Phan Thuận Thảo