Tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với rượu, bia, thuốc lá: Câu chuyện kinh tế hay sức khỏe?

Sáng 26-3, Hội nghị đại biểu chuyên trách lần thứ 7 Quốc hội khóa XV thảo luận về dự luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) với nhiều ý kiến đa chiều, tập trung vào các quy định về thuế suất, lộ trình áp thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) với các rượu, bia, nước giải khát có đường, có gas và thuốc lá.

Đánh thuế TTĐB rượu, bia, nước giải khát cần xem xét toàn diện

Đại biểu Nguyễn Duy Minh (Đà Nẵng) đề nghị cần xem xét thận trọng việc tăng thuế TTĐB đối với rượu, bia vì chính sách này có thể tác động đến việc làm, thu ngân sách và sức khỏe cộng đồng. Theo ông Minh, tăng thuế tiêu thụ đặc biệt quá nhanh có thể khiến giá bia tăng cao, làm giảm sản lượng tiêu thụ, kéo theo nguy cơ mất việc làm của hàng trăm ngàn lao động.

"Theo nghiên cứu độc lập, thu nhập của người lao động có thể giảm tới 4.600 tỉ đồng mỗi năm nếu thuế tăng như đề xuất" - đại biểu Minh nói.

Đại biểu Nguyễn Duy Minh nói tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với rượu, bia, nước giải khát có thể ảnh hưởng tới ngân sách, nhất là ngân sách địa phương. Ảnh: HTQ

Điều này sẽ kéo theo ngân sách địa phương giảm do nguồn thu giảm đáng kể. Đồng thời, tăng thuế TTĐB đánh vào bia có thể khiến người tiêu dùng chuyển sang uống bia nhập lậu, bia “cỏ” vốn không được kiểm soát chất lượng. Mục tiêu bảo vệ sức khỏe cho người dân vì vậy bị phá vỡ và bia bất hợp pháp gia tăng thị phần, gây thất thu ngân sách, làm méo mó thị trường.

Đại biểu Hoàng Đức Thắng (Quảng Trị) cho rằng chưa có cơ sở khoa học để chứng minh nước giải khát có đường với tỉ lệ trên 5g/100ml là nguyên nhân chính gây ra béo phì và bệnh tật. Kinh nghiệm một số quốc gia cho thấy dù thuế TTĐB đã áp cho nước giải khát có đường và sản lượng tiêu thụ đã giảm nhưng béo phì vẫn không được cải thiện.

Ông Thắng nhận định: "Người dân vẫn có thể tiêu thụ đường từ nhiều nguồn khác như bánh kẹo, đồ ăn chế biến sẵn. Việc chỉ đánh thuế một nhóm sản phẩm là chưa thực sự công bằng."

Góp ý thêm, đại biểu Hoàng Văn Cường (Hà Nội) đồng ý đưa nước giải khát vào diện chịu thuế TTĐB nhưng cần phân loại rõ ràng vì không phải các loại nước giải khát có đường đều có tác động tiêu cực.

Đánh thuế TTĐB để điều chỉnh hành vi tiêu dùng

Ở góc độ khác, đại biểu Hoàng Văn Cường nhận định cách áp thuế TTĐB hiện nay chưa đạt được mục tiêu thay đổi hành vi tiêu dùng. Ông ví von cách tăng thuế TTĐB theo lộ trình mỗi năm một chút chẳng khác nào cho con nhái vào nồi nước lạnh và đun sôi dần mà con nhái không biết, thậm chí còn bơi lội trong nồi.

Vì vậy, đại biểu Cường đề nghị tăng mạnh thuế TTĐB rồi giữ ổn định trong 5 năm. Như vậy mới tạo cú hích để người tiêu dùng thay đổi thói quen và tạo tác động rõ ràng.

Giải trình, Thứ trưởng Bộ Tài chính Cao Anh Tuấn khẳng định chính sách thuế TTĐB không chỉ nhằm tăng thu ngân sách mà còn để điều chỉnh hành vi người tiêu dùng. Việc đánh thuế lúc đầu sẽ ảnh hưởng tới sản lượng nhưng sức khỏe con người phải được đặt lên trước, vì vậy “phải chấp nhận thực hiện”.

Theo thứ trưởng Cao Anh Tuấn, Chính phủ đã nhiều lần đề xuất bổ sung nước giải khát có đường vào diện chịu thuế TTĐB nhưng chưa được thông qua. Lần này, Bộ Tài chính nhận thấy có sự đồng thuận cao hơn từ các cơ quan liên quan, đặc biệt là Bộ Y tế và các tổ chức y tế.

"Việc áp thuế nước giải khát có đường không chỉ nhằm bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng mà còn giúp điều chỉnh thói quen tiêu dùng từ sớm, trước khi đồ uống có đường trở thành một thói quen phổ biến và khó thay đổi" - Thứ trưởng Cao Anh Tuấn nói và cho hay sẽ nghiên cứu mức thuế phù hợp.

Thứ trưởng Cao Anh Tuấn nói tăng thuế tiêu thụ đặc biệt không chỉ vì mục tiêu ngân sách mà còn vì cả mục tiêu thay đổi hành vi tiêu dùng. Ảnh: HTQ

Cần sửa đổi luật phòng, chống tác hại của thuốc lá

Thuế TTĐB đối với thuốc lá cũng là vấn đề được quan tâm vì có một số ý kiến đề nghị cân nhắc quy định về đơn vị để tính mức thuế tuyệt đối đối với thuốc lá điếu, tránh tình trạng tăng số lượng điếu trong một bao thuốc lá.

Các cơ quan soạn thảo và thẩm định đã chỉnh lý, bổ sung quy định mức thuế tuyệt đối áp dụng đối với bao thuốc lá 20 điếu và xì gà có trọng lượng 20g/điếu. Đối với các bao thuốc lá có số lượng khác 20 điếu hoặc xì gà có trọng lượng khác 20g/điếu, Chính phủ cần có hướng dẫn chi tiết để có phương án quy đổi tương ứng.

Đối với mức thuế TTĐB, tiếp thu ý kiến các đại biểu, dự thảo luật đã thiết kế thêm một phương án quy định mức thuế TTĐB tuyệt đối từ năm 2026 là 5.000 đồng/bao; từ năm 2027 - 2029 mỗi năm tăng thêm 1.000 đồng; đến năm 2030 là 10.000 đồng/bao. Với xì gà từ năm 2026 là 50.000 đồng/điếu; từ năm 2027 - 2029 mỗi năm tăng thêm 10.000 đồng; đến năm 2030 là 100.000 đồng/điếu.

Với thuốc lá sợi, thuốc lào hoặc các dạng khác, từ năm 2026 là 50.000 đồng/100g hoặc 100ml; từ năm 2027 - 2029 mỗi năm tăng 10.000 đồng; đến năm 2030 là 100.000 đồng.

Đại biểu Đỗ Thị Lan (Quảng Ninh) nêu Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá và Luật Thuế TTĐB hiện hành không quy định thuốc lá mới, bao gồm thuốc lá điện tử có tác hại nghiêm trọng đối với sức khỏe của người sử dụng (thông tin này từ các báo cáo của Bộ Y tế; báo cáo của các bệnh viện trong nước và thông tin cập nhật từ một số nước trên thế giới).

Nhiều nước đã cấm mua bán, sử dụng một số loại số thuốc lá mới có chứa chất độc hại. Nghị quyết số 173/2024 của Quốc hội đã cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, chứa chấp, vận chuyển, sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Đại biểu Đỗ Thị Lan đề nghị Quốc hội, Chính phủ sớm sửa đổi Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá để thống nhất và tạo cơ sở pháp lý về phòng chống tác hại của thuốc lá, đầu tư kinh doanh, xuất nhập khẩu thuốc lá, quy định về thuế đối với thuốc lá và giải quyết các vấn đề liên quan đến thuốc lá.

CHÂN LUẬN