Tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá, cơ hội cho y tế và kinh tế

Lực lượng chức năng bắt giữ một lô thuốc lá lậu. Ảnh: TTXVN

Thuế thấp, dễ mua, dễ dùng

Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi đang được đưa ra thảo luận tại kỳ họp Quốc hội. Trong đó, vấn đề đánh thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá đang được nhiều đại biểu Quốc hội đồng tình, với quan điểm đánh thuế cao để giảm tiêu thụ, giảm tác hại đến sức khỏe người dân.

Theo các chuyên gia, thuế tiêu thụ đặc biệt từ lâu đã được coi là một công cụ quan trọng trong việc điều tiết tiêu dùng các mặt hàng có hại cho sức khỏe như thuốc lá, rượu bia, nước ngọt có đường... Trong các nền kinh tế đang phát triển như Việt Nam, bên cạnh mục tiêu chính là bảo vệ sức khỏe cộng đồng, thuế tiêu thụ đặc biệt còn đóng vai trò bổ sung nguồn lực tài chính cho ngân sách quốc gia để phục vụ các mục tiêu phát triển bền vững.

Các nghiên cứu đã chỉ rõ, thuốc lá là yếu tố nguy cơ chính gây các bệnh tim mạch, hô hấp và nhiều loại ung thư, gây tổn hại nghiêm trọng đến sức khỏe của phụ nữ, trẻ em cũng như người hút. Có khoảng 41% nam giới trưởng thành ở Việt Nam hút thuốc, góp phần dẫn đến việc có hơn 100.000 ca tử vong liên quan đến thuốc lá mỗi năm, trong đó khoảng 18.800 người chết do hút thuốc thụ động (theo Nghiên cứu Gánh nặng bệnh tật toàn cầu).

Tiền chi cho việc mua thuốc lá là tiền bị rút khỏi các nhu cầu thiết yếu của gia đình như thực phẩm và giáo dục. Điều này có ảnh hưởng đến kinh tế của nhiều gia đình, nhất là những gia đình đói nghèo.

Theo nghiên cứu về chi phí y tế do sử dụng thuốc lá của Hiệp hội Khoa học Kinh tế Y tế Việt Nam, bên cạnh những tổn thất về sức khỏe và kinh tế đối với từng gia đình, việc sử dụng thuốc lá còn làm giảm thịnh vượng quốc gia, với tổn thất ước tính khoảng 108.000 tỷ đồng mỗi năm (tương đương khoảng 4,5 tỷ USD), bao gồm thiệt hại do giảm năng suất lao động và tham gia kinh tế, tương đương 1,14% GDP của Việt Nam. Con số này cao gấp hơn 5 lần số thu ngân sách từ thuế thuốc lá.

Tuy nhiên, hiện nay, mức thuế thuốc lá tại Việt Nam hiện đang rất thấp. Thuế thuốc lá ở Việt Nam chỉ chiếm 36% giá bán lẻ, thấp hơn nhiều so với mức trung bình toàn cầu là 62% và thấp hơn khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) là 75%. Điều này khiến các sản phẩm thuốc lá vẫn dễ tiếp cận, kể cả với thanh thiếu niên.

Theo WHO, mức thuế của Việt Nam hiện nằm trong nhóm thấp nhất khu vực và thấp hơn nhiều so với các nước láng giềng như Thái Lan và Philippines - những nước đã chứng minh rằng tăng thuế thuốc lá giúp giảm tỷ lệ hút và tăng đáng kể nguồn thu ngân sách. Đơn cử như tại Philippines, sau cải cách thuế thuốc lá, Philippines đã giảm tỷ lệ hút thuốc xuống 30% và tăng thu thuế hơn 400%.

Không có lý do để trì hoãn

Bà Sandra Mullin - Phó Chủ tịch cao cấp Ban truyền thông Tổ chức Y tế cộng đồng toàn cầu Vital Strategies chia sẻ về tác hại thuốc lá.

Bà Sandra Mullin, Phó Chủ tịch cao cấp an truyền thông Tổ chức Y tế cộng đồng toàn cầu Vital Strategies cho rằng: Việc Quốc hội Việt Nam đang thảo luận về dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) là một cơ hội lớn về y tế và kinh tế cho Việt Nam. Đây là cơ hội "2 trong 1" hết sức quan trọng để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và củng cố nền kinh tế quốc gia thông qua việc tăng mạnh thuế thuốc lá.

“Việc tăng thuế sẽ giúp giảm tỷ lệ hút thuốc và kéo theo đó là giảm mức độ tổn hại sức khỏe do thuốc lá gây ra, đồng thời tạo thêm nguồn thu lớn cho ngân sách nhà nước để đầu tư vào các ưu tiên quan trọng. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính rằng, nếu giá bán lẻ sản phẩm thuốc lá tăng 10%, mức tiêu thụ có thể giảm từ 4 đến 5%”, bà Sandra Mullin nhấn mạnh.

Việc giảm tỷ lệ hút thuốc và hạn chế tổn hại sức khỏe trong tương lai sẽ đạt hiệu quả cao nhất ở nhóm người trẻ tuổi - những người nhạy cảm hơn với thay đổi giá, từ đó góp phần xây dựng lực lượng lao động khỏe mạnh, năng suất và mang lại một tương lai thịnh vượng hơn cho đất nước.

Theo WHO, các nhà sản xuất và tiếp thị sản phẩm thuốc lá - những đối tượng đặt lợi nhuận lên trên sức khỏe người tiêu dùng, thường đưa ra các tuyên bố sai lệch nhằm phản đối việc tăng thuế thuốc lá. họ cho rằng tăng thuế thuốc lá sẽ khiến người hút chuyển sang sử dụng thuốc lá nhập lậu. Tuy nhiên, bằng chứng cho thấy giá cả không phải là yếu tố quyết định việc tiêu thụ thuốc lá lậu ở Việt Nam. Người hút thuốc tại Việt Nam trước đây đã không chuyển sang sử dụng thuốc lá nhập lậu đắt tiền hơn khi giá thuốc lá hợp pháp tăng, và việc tăng thuế thuốc lá sẽ không làm thay đổi đáng kể tình hình buôn lậu thuốc lá.

Việc quản lý và thực thi chính sách thuế một cách hiệu quả sẽ giúp giảm thiểu rủi ro từ buôn lậu, và trên thực tế, các yếu tố quản lý có ảnh hưởng lớn hơn đến nạn buôn lậu thuốc lá so với mức thuế.

Ngành công nghiệp thuốc lá cũng lập luận rằng việc tăng thuế sẽ làm mất việc làm; tuy nhiên điều này không có cơ sở. Các quốc gia đã áp dụng chính sách tương tự cho thấy rằng, mặc dù ngành thuốc lá có thể giảm nhẹ số lượng việc làm, song chi tiêu tiết kiệm từ thuốc lá sẽ được chuyển sang các hàng hóa và dịch vụ khác. Điều này thúc đẩy sản xuất và việc làm trong các ngành khác, tạo ra tác động tích cực ròng đối với nền kinh tế.

TS. Nguyễn Huy Quang, Trưởng ban Tư vấn, Phản biện và Giám định xã hội, Tổng hội Y học Việt Nam cho rằng: “Hiện giá một bao thuốc lá phổ thông tại Việt Nam hiện nay phổ biến chỉ khoảng 10.000 đồng, chưa bằng 1/4 giá một bát phở thông thường. Với mức giá quá rẻ, thuốc lá quá dễ tiếp cận, nhất là với nhóm đối tượng dễ bị tổn thương như thanh thiếu niên và người có thu nhập thấp”.

Theo đó, hiện nay, Việt Nam đang đánh thuế thuốc lá trên giá bán lẻ của nhà sản xuất và nhà nhập khẩu, gọi là thuế tương đối. Trong khi thế giới có thêm thuế tuyệt đối và thuế hỗn hợp. Tại Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) lần này, dự kiến sẽ đổi mới phương thức đánh thuế theo hướng kết hợp thuế tương đối và thuế tuyệt đối. Bộ Y tế đề xuất tăng thuế thuốc lá ít nhất 5.000 đồng/bao vào năm 2026, dần đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2030, nhằm bảo vệ sức khỏe người dân.

GS. Nguyễn Anh Trí, Đại biểu Quốc hội TP Hà Nội cũng nhấn mạnh: Mức thuế với thuốc lá hiện hành vẫn còn thấp, chưa đủ sức tác động mạnh đến hành vi tiêu dùng. Với mức thuế tương đối mà Việt Nam đang áp dụng là 75%, nhưng mức này được tính trên giá xuất xưởng (chỉ bằng khoảng 40 - 42% giá đến tay người tiêu dùng); tỷ lệ nghe có vẻ cao, nhưng trên thực tế số thu lại không tương xứng, chưa đủ sức điều tiết thị trường cũng như hạn chế tác hại của việc sử dụng thuốc lá.

Vì vậy, tư tưởng xuyên suốt của ngành y tế là tăng ngay, tăng mạnh và tăng thường xuyên. Nếu có thể triển khai từ năm 2026, sẽ là một bước tiến rất tốt. Không có lý do gì để chậm tăng thuế với thuốc lá.

Tạ Nguyên/Báo Tin tức