Tăng cường và thể chế hóa Nhóm Bộ Tứ

(Từ trái qua phải) Thủ tướng Australia Anthony Albanese, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi, Tổng thống Mỹ Joe Biden, Thủ tướng Nhật Bản Kishida Fumio tại Hội nghị thượng đỉnh lần thứ 6 của QUAD. Ảnh: Reuters

Chung ý chí

Truyền thông quốc tế cho biết, hội nghị lần này tập trung vào việc tăng cường sự hội tụ chiến lược giữa các quốc gia thành viên, thúc đẩy tầm nhìn chung về một khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở, mang lại những lợi ích cụ thể cho các đối tác ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương trong các lĩnh vực chủ chốt.

Tại hội nghị, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi khẳng định: “Tất cả chúng ta đều ủng hộ trật tự quốc tế dựa trên luật lệ, tôn trọng chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, cũng như giải quyết mọi vấn đề một cách hòa bình. Khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do, cở mở, toàn diện và thịnh vượng là ưu tiên và cam kết chung của chúng tôi”.

Tuyên bố chung được lãnh đạo 4 quốc gia thành viên QUAD đưa ra sau hội nghị đã công bố các hoạt động chung của lực lượng bảo vệ bờ biển trong năm 2025 nhưng không nêu địa điểm diễn ra hoạt động. Các nhà lãnh đạo QUAD cùng khẳng định sẽ thúc đẩy hợp tác, bao gồm chia sẻ thông tin thường xuyên về các biện pháp chống thông tin sai lệch thông qua Nhóm công tác chống thông tin sai lệch.

Cũng trong vấn đề an ninh, các nhà lãnh đạo QUAD cho biết, sẽ mở rộng chương trình đào tạo cho các quốc gia khác trong khu vực nhằm nâng cao năng lực giám sát, thực thi pháp luật trên biển và ngăn chặn hành vi bất hợp pháp.

Các nhà lãnh đạo QUAD đã đề cập đến những sáng kiến mới, cũng như các sáng kiến đang được triển khai trong các lĩnh vực từ an ninh và cơ sở hạ tầng hàng hải, ứng phó với thảm họa thiện nhiên, các công nghệ mới nổi...

Song hành với đó, QUAD đạt được nhất trí về việc cho phép chia sẻ không gian vận chuyển hàng hóa qua đường hàng không và đường biển nhằm mục đích hỗ trợ nhân đạo và cứu trợ thiên tai. Những lĩnh vực hợp tác khác bao gồm dự án xây dựng cơ sở hạ tầng truyền thông mới, mang tên Mạng truy cập vô tuyến mở.

Một trong những nội dung nổi bật khác trong tuyên bố chung, QUAD nhấn mạnh nhu cầu tăng cường hợp tác trong lĩnh vực sức khỏe, ban đầu tập trung vào việc chống lại ung thư ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, dựa trên kinh nghiệm hợp tác trong đại dịch Covid-19.

Ngoài ra, Tuyên bố chung của QUAD cũng kêu gọi cải tổ Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc bằng cách kết nạp các thành viên thường trực mới từ châu Phi, châu Á, châu Mỹ Latinh và vùng Caribe.

Tăng cường và thể chế hóa QUAD

Hội nghị vừa qua thu hút sự quan tâm rất lớn của dư luận và giới chuyên gia chính trị quốc tế. Nổi bật trong các bình luận về hội nghị, nhà báo Ashish Dangwal của tờ Eurasian Times cho rằng, chính quyền của Tổng thống Mỹ Joe Biden đang nỗ lực hết sức để tăng cường và thể chế hóa QUAD, tập trung vào việc làm sâu sắc hơn hợp tác giữa các quốc gia thành viên, điều này sẽ được thể hiện phần nào trong việc tuần tra hàng hải chung giữa các lực lượng bảo vệ bờ biển.

Còn theo nhà phân tích địa chính trị Shashank S. Patel, hoạt động tuần tra chung đã được QUAD lên kế hoạch từ hội nghị thượng đỉnh năm 2022 ở Nhật Bản, nơi các nhà lãnh đạo giới thiệu sáng kiến Đối tác Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương về nhận thức lĩnh vực hàng hải (IPMDA) nhằm nâng cao nhận thức hàng hải trong khu vực thông qua công nghệ, chia sẻ thông tin và hỗ trợ tài chính. Tất cả các bên đã nhất trí thực hiện cam kết trong 5 năm. Tuy nhiên, việc triển khai tuần tra chung đã bị trì hoãn và hiện nay là thời điểm “hồi sinh”.

Ngoài lĩnh vực hàng hải, giới chuyên gia nhìn nhận, hội nghị thượng đỉnh của QUAD lần này có thể tạo ra kỳ vọng về việc giải quyết các lĩnh vực hợp tác quan trọng khác, nổi bật như triển khai Mạng truy cập vô tuyến mở. Công nghệ này được thiết kế để giảm sự phụ thuộc vào các công ty cụ thể và giảm thiểu rủi ro trong chuỗi cung ứng.

Theo nhìn nhận của bà Kathryn Paik - thành viên cấp cao của Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế (CSIS), QUAD là một trong những nhóm khá hiếm hoi nhận được sự ủng hộ rộng rãi của lưỡng đảng tại Mỹ. Vì vậy, xét từ quan điểm của Mỹ, mục đích chính của hội nghị vừa qua là để thể chế hóa mô hình hợp tác của QUAD, đồng thời trấn an các đối tác khác về quyết tâm của Mỹ trong việc duy trì nhóm.

Một trong những vấn đề của QUAD được dư luận quan tâm là việc tới đây sẽ có 2 trong 4 nhà lãnh đạo rời nhiệm sở là Tổng thống Mỹ Joe Biden và Thủ tướng Nhật Bản Kishida Fumio. Một số nhà quan sát chính trị quốc tế cho rằng, hội nghị vừa qua có thể sẽ đưa ra chương trình nghị sự “lỗi thời” khi Mỹ và Nhật Bản có lãnh đạo mới.

Mặt khác, trong hai hội nghị thượng đỉnh gần nhất đều có chung tình trạng phải thay đổi thời gian, địa điểm vì lý do các quốc gia thành viên có những ưu tiên khác. Điều này đã làm dấy lên hoài nghi rằng, hội nghị thượng đỉnh của QUAD không có nhiều hiệu lực thực tế, mà chỉ đậm tính hình thức.

Tiến sĩ Gaurav Saini - đồng sáng lập Hội đồng Nghiên cứu chiến lược và quốc phòng (Ấn Độ) nhìn nhận, các tuyên bố chung của QUAD thường nhấn mạnh đến một trật tự dựa trên luật lệ ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Tuy nhiên, ngay trong QUAD cũng có những cách diễn giải khác nhau. Điển hình như Ấn Độ có tầm nhìn về trật tự dựa trên luật lệ khác với Australia và Nhật Bản. Điểm khác biệt rõ ràng nhất là việc nhấn mạnh rằng, trật tự không những phải tự do và cởi mở, mà còn phải công bằng và bao trùm.

Tiến sĩ Gaurav Saini nhận định, trên thực tế, 4 quốc gia thành viên trong QUAD đang thể hiện cách tiếp cận khác nhau trong nhiều vấn đề quốc tế và việc xử lý các thách thức ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Dẫu vậy, việc hội nghị vừa qua thành công tốt đẹp phần nào thể hiện rằng, cả 4 quốc gia đều đang đặt mục tiêu bảo đảm tương lai của cơ chế này.

Thanh Trúc