Tâm lý thành công cho lãnh đạo: 8 bí quyết ứng dụng tâm lý học để lãnh đạo kiến tạo thay đổi (Bài 5)

Hiểu và áp dụng tâm lý học hành vi không còn là đặc quyền của giới nghiên cứu. Với 8 bí quyết sau, bất kỳ nhà lãnh đạo doanh nghiệp nào cũng có thể ứng dụng để phát triển bản thân và đội ngũ.

1. Thói quen là một mã lệnh thần kinh

Bạn không ăn bắp rang ở rạp chiếu phim vì bạn đói. Bạn ăn vì não bạn đã quen. Trong một nghiên cứu nổi tiếng, những người tham gia được cho bắp rang… dở tệ. Thế mà họ vẫn ăn, chỉ vì họ đang trong rạp. Lý do? Thói quen được gắn với hoàn cảnh, chứ không nhất thiết là động lực.

Wendy Wood - giáo sư tâm lý tại Đại học South California (Mỹ) phát hiện ra rằng khoảng 43% hành vi hằng ngày của chúng ta là thói quen, không có sự cân nhắc lý trí. Mỗi lần lặp lại một hành vi trong cùng một bối cảnh, não bạn tạo một “đường mòn” thần kinh và dần dần, hành vi sẽ trở nên tự động.

Bạn có thể tạo “môi trường kích hoạt” cho thói quen tốt: đặt sách ngay cạnh giường để đọc 10 phút mỗi sáng. Đặt đôi giày chạy ngay lối ra vào để bạn không thể tránh né việc chạy bộ rèn luyện, hoặc giảm thiểu cám dỗ gây sao nhãng bằng cách tắt thông báo điện thoại khi họp chiến lược với đội ngũ. Đừng chỉ thay đổi tư duy, hãy thay đổi bối cảnh và tạo điều kiện thuận lợi cho hành vi mong muốn được diễn ra.

2. Mục tiêu không rõ ràng chỉ khiến bạn rõ… mệt

Hãy dừng lại với những câu mơ hồ như “Tôi sẽ sống lành mạnh hơn”, bởi đó là một mệnh đề vô định, không thể kích hoạt hành vi cụ thể. Giải pháp đã được khoa học chứng minh là: lập kế hoạch kiểu nếu - thì (“if - then planning”), kỹ thuật được nghiên cứu bởi Tiến sĩ tâm lý Peter Gollwitzer (Đại học New York). Ví dụ: “Nếu tôi cảm thấy thèm thuốc - thì tôi sẽ uống nước và đi bộ 5 phút”.

Những người dùng chiến thuật “nếu - thì” có xác suất đạt mục tiêu cao hơn gấp đôi, theo một tổng hợp 94 nghiên cứu do Gollwitzer và cộng sự thực hiện. Điều này hiệu quả ngay cả trong những hành vi khó thay đổi như ăn uống, tập thể dục, cai thuốc. Nhiều lúc, lãnh đạo chỉ cần đặt “kịch bản hành vi” cho các tình huống nhạy cảm là nâng cao được năng lực làm chủ cảm xúc. Ví dụ: “Nếu tôi bị chỉ trích trong cuộc họp, thì tôi sẽ hỏi lại để hiểu rõ hơn, thay vì phản ứng tức thời”.

3. Động lực nội tại mạnh hơn cả “deadline”

Bạn càng cảm thấy mình chọn làm điều gì đó, bạn càng bền bỉ với nó. Đó là cốt lõi của Lý thuyết Tự quyết (“Self - Determination Theory”), một công trình nghiên cứu hơn 40 năm của hai nhà tâm lý học Edward Deci và Richard Ryan. Theo đó, 3 nhu cầu nội tại thúc đẩy hành vi bền vững là:

Tự chủ - Tôi làm điều này vì tôi chọn, không ai ép.

Năng lực - Tôi đang ngày càng giỏi hơn.

Kết nối - Tôi đang gắn bó hơn với người khác.

Vậy các lãnh đạo nên thường xuyên tự hỏi: Tôi kinh doanh vì điều gì lớn lao hơn? Tôi đào tạo nhân viên vì tôi thấy chính mình tiến bộ hơn thế nào?... Hoặc khi học một kỹ năng mới, lãnh đạo nên điều chỉnh cách tiếp cận. Ví dụ: Tôi học và rèn chánh niệm không chỉ để “bớt stress” mà để lãnh đạo sáng suốt và nuôi dưỡng văn hóa nhân văn.

4. Lỗi lầm không phải là thảm họa, mà là cơ hội học hỏi

Khi bạn phạm sai lầm, hãy biết rằng não bạn vừa phát tín hiệu… học được gì đó! Một nghiên cứu của Đại học Toronto cho thấy, người có tư duy phát triển (“growth mindset” - tin rằng năng lực có thể cải thiện được) có hoạt động điện não mạnh hơn khi mắc lỗi. Họ “học được từ lỗi sai” thay vì chỉ cảm thấy tội lỗi.

Điều này gọi là “Error Positivity” - phản ứng sinh học với sai lầm, chỉ xuất hiện khi người ta muốn học từ nó. Để phát triển năng lực lãnh đạo tự thân, thay vì kỳ vọng “thay đổi phong cách lãnh đạo ngay” thì hãy bắt đầu từ một hành vi nhỏ và cụ thể: “Mỗi ngày, tôi sẽ hỏi một nhân viên về điều họ đang trăn trở”. Và cứ thế, từng chút một, ta tiến bộ dù có vấp váp lúc đầu.

5. Hình dung tích cực… nhưng có rào cản

Chúng ta thường nghe: “Hãy tưởng tượng bạn thành công”. Nhưng thực tế, hình dung thành công có thể khiến bạn cảm thấy như đã đạt được mục tiêu và dẫn tới mất động lực hành động thực tế.

Giải pháp? Hãy thử cách này: hình dung thành công + rào cản. Đây là kỹ thuật “Mental Contrasting” do tiến sĩ Gabriele Oettingen (Đại học New York) phát triển. Ví dụ bạn hình dung: “Tôi sẽ có vòng eo con kiến, nhưng tôi biết có ngày trời mưa, tôi sẽ muốn nằm coi Netflix ăn khoai tây chiên”. Việc lường trước những rào cản sẽ giúp bạn chuẩn bị chiến lược ứng phó, thay vì bỏ cuộc giữa chừng.

Nghiên cứu cho thấy kỹ thuật này giúp tăng đáng kể hành vi tích cực và cam kết hành động thực tế. Vì vậy, trước khi ra quyết định khó, lãnh đạo hãy hình dung cả khả năng thành công lẫn các chướng ngại có thể gặp. Ví dụ, khi thay đổi cơ cấu phòng ban, hãy tưởng tượng phản ứng ngầm trong đội ngũ để chuẩn bị cách xử lý.

6. Ý chí không phải siêu năng lực, nó chỉ là… pin AA

Roy Baumeister - nhà nghiên cứu hàng đầu về ý chí đã chứng minh rằng: Ý chí là tài nguyên giới hạn. Nó hết pin nhanh lắm. Mỗi quyết định nhỏ trong ngày đều “rút đi bớt” ý chí của bạn. Mỗi lần bạn quyết định ăn hay không ăn, tập hay không tập là một lần xài “pin ý chí”.

Vì vậy bạn đừng cậy nhờ “cố gắng, nỗ lực” mà hãy khôn ngoan trong “thiết kế hành vi”. Ví dụ: duy trì các nghi thức lãnh đạo như mỗi thứ Hai viết 3 ý định cho tuần và mỗi thứ Sáu viết 3 điều đã học được từ đội ngũ.

7. Thói quen là cơ bắp cần luyện tập mỗi ngày

Một nghiên cứu công bố trên European Journal of Social Psychology cho thấy, trung bình mất 66 ngày để một hành vi trở thành thói quen và con số này dao động từ 18 đến 254 ngày, tùy theo độ phức tạp. Điều đó nghĩa là bạn không cần “hoàn hảo” từ đầu mà cần kiên trì đủ lâu để bộ não “mặc định” hành vi mới. Hãy tránh “mê tín” với một mô hình hay khóa học lãnh đạo nào. Bạn cần trở thành “nhà khoa học của chính mình”: thử - sai và điều chỉnh.

8. Thành công không nằm ở khởi đầu mà ở chiến lược phục hồi

Không ai hoàn hảo. Người thành công không phải là người không thất bại mà là người có kế hoạch phục hồi sau thất bại. Nếu bạn đang viết một cuốn sách và bỏ dở hai tuần, thay vì tự trách, hãy đặt lịch hẹn viết lại 15 phút trong hôm nay.

Nhà nghiên cứu James Prochaska - tác giả mô hình Stages of Change (tạm dịch: Các giai đoạn của việc thay đổi) gọi giai đoạn quay lại sau thất bại là "Relapse Recovery" (tạm dịch: Phục hồi sau mỗi lần tái phát), và ông xem đây là giai đoạn then chốt để hình thành sự bền bỉ dài hạn.

Các lãnh đạo đừng kỳ vọng mình phải hoàn hảo. Một buổi bùng nổ cảm xúc không hủy hoại cả năm lãnh đạo theo cách chánh niệm, miễn là bạn nhận diện - học bài - đi tiếp sau mỗi lần vấp ngã.

(*) Chuyên gia huấn luyện và đào tạo bán hàng

Nguyễn Bảo Trung