Tại sao tổ chức Giỗ Tổ Hùng Vương vào ngày 10/3 Âm lịch?

Giỗ Tổ Hùng Vương và Quốc giỗ, là một dịp quan trọng để người Việt khắp nơi tưởng nhớ công lao dựng nước của các vị vua Hùng. Hàng năm, vào ngày 10/3 Âm lịch, dòng người đông đảo từ khắp cả nước tụ hội về núi Nghĩa Lĩnh ở thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ, để tham gia lễ hội Đền Hùng.

Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Việt Nam ghi danh vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia (đợt 1) và được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể.

Giỗ Tổ Hùng Vương vì sao được tổ chức vào mùng 10 tháng 3?

Câu ca dao "Dù ai đi ngược về xuôi/ Nhớ ngày giỗ Tổ mùng mười tháng Ba" được người Việt Nam truyền qua nhiều thế hệ. Cứ vào ngày này là lòng người hướng về các vua Hùng - quốc chủ nước Văn Lang, nhà nước đầu tiên của người Việt Nam - với lòng tưởng nhớ và biết ơn. Các vua Hùng trở thành biểu tượng đại diện cho tổ tiên người Việt thời dựng nước.

Vì sao lễ Giỗ Tổ Hùng Vương diễn ra vào mùng 10 tháng 3 Âm lịch mà không phải các ngày khác?

Truyền thống thờ cúng Hùng Vương có từ xa xưa, tuy nhiên trước đây không có ngày cố định cho việc tế bái các vua Hùng. Người dân thường chọn những ngày tốt lành, thuận tiện để đến đền Hùng làm lễ. Mùa xuân và mùa thu là các thời điểm được chọn lựa nhiều nhất vì thời tiết dễ chịu và lòng người hướng về cội nguồn trong thời khắc sum vầy.

Lịch sử ghi chép từ thời Hậu Lê cho thấy rằng, ngay từ thời nhà Đinh, nhà Tiền Lê, nhà Lý, nhà Trần rồi đến nhà Hậu Lê, các triều đại đều hương khói ở Đền Hùng. Người dân cả nước, không kể sang hèn, đều mong đến đây để tưởng nhớ công lao của đấng Thánh tổ. Ngày giỗ Hùng Vương đã sớm được các triều đại phong kiến công nhận là một trong những ngày quốc lễ.

Thời xưa, các triều đại quân chủ giao trách nhiệm quản lý Đền Hùng cho địa phươn, với nhiệm vụ trông nom, sửa chữa đền, cúng bái và tổ chức giỗ vua Hùng vào ngày 11 tháng 3 Âm lịch. Đổi lại, dân địa phương được miễn thuế ruộng và không phải chịu những gánh nặng như sưu dịch hay bắt lính.

Nghi lễ rước kiệu về Đền Hùng trong dịp Giỗ Tổ Hùng Vương. (Ảnh: TTXVN)

Tháng 3 Âm lịch cũng thường là thời điểm thuận lợi trong năm, khi mùa xuân nở rộ, khí hậu ôn hòa, cây cối đâm chồi nảy lộc. Đây là thời điểm lý tưởng cho các hoạt động lễ hội, tín ngưỡng và tâm linh, đồng thời không trùng với vụ mùa bận rộn của người nông dân.

Ở nhiều địa phương, người dân cúng Tổ vào ngày 12/3 Âm lịch, kết hợp với thờ Thổ kỳ. Những người con xa thường trở về quê từ ngày 11/3 để dự lễ. Tuy nhiên, những lễ cúng này thường mang tính chất địa phương, nhỏ lẻ và thiếu sự đồng bộ, khó tạo nên một mối liên kết văn hóa và tinh thần chung cho toàn thể dân tộc.

Nhận thấy sự thiếu đồng nhất trong việc tổ chức lễ giỗ vua Hùng có thể dẫn tới những bất cập trong việc kết nối người dân và giữ gìn truyền thống, vào năm 1917, dưới triều vua Khải Định, Tuần phủ Phú Thọ là Lê Trung Ngọc đã trình tấu Bộ Lễ, đề xuất lấy ngày 10/3 Âm lịch hàng năm làm ngày cúng giỗ vua Hùng toàn quốc và đề xuất này được chấp thuận.

Bia Hùng Vương từ khảo tại đền Thượng do Tham tri, Hữu tuần phủ Phú Thọ là Bùi Ngọc Hoàn soạn cho biết: "Năm Khải Định thứ hai, tức năm 1917 lịch dương, Tuần phủ Phú Thọ là Lê Trung Ngọc có công văn xin Bộ Lễ ấn định lấy ngày mùng 10 tháng 3 hàng năm làm ngày Quốc tế, tức trước ngày giỗ Hùng Vương thứ 18 là ngày 11 tháng 3 một ngày, do dân sở tại cúng tế".

Đây là cứ liệu xác tín nhất để xác định rõ ngày lễ chính thức Giỗ Tổ Hùng Vương 10 tháng Ba được ban hành từ triều Khải Định. Cái mốc này cũng là một bước tiến quan trọng để thể chế hóa một nghi lễ tôn vinh tổ tiên thành truyền thống văn hóa, phát huy tính gắn kết cộng đồng của đất nước.

Sau thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945, ngày 18/2/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh 22/SL-CTN chính thức công nhận ngày Giỗ Tổ Hùng Vương 10/3 Âm lịch là một sự kiện quan trọng hàng năm của dân tộc.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã hai lần ghé thăm Đền Hùng, lần đầu vào ngày 19/9/1954 và lần thứ hai vào ngày 19/8/1962. Trong chuyến thăm năm 1954, Người nhấn mạnh: “Các vua Hùng đã có công dựng nước, Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”.

Ngày 23/8/2001, Bộ Văn hóa - Thông tin (hiện nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) ban hành Quyết định số 39/2001/QĐ-BVHTT, quy định cụ thể về việc tổ chức lễ Giỗ Tổ Hùng Vương trên toàn quốc. Từ đó, sự kiện này còn được gọi là Quốc giỗ và được tổ chức chính thức tại Khu di tích lịch sử Đền Hùng ở tỉnh Phú Thọ.

Khai mạc Lễ hội Đền Hùng và Tuần Văn hóa - Du lịch Đất Tổ năm Ất Tỵ 2025 với chương trình nghệ thuật “Âm vang nguồn cội. (Ảnh: Sở VHTTDL Phú Thọ)

Ngày 2/4/2007, Quốc hội phê chuẩn sửa đổi, bổ sung Điều 73 của Luật Lao động, cho phép người lao động được nghỉ làm việc, hưởng nguyên lương nhân ngày Giỗ Tổ Hùng Vương.

Lễ hội đền Hùng những năm lẻ sẽ do tỉnh Phú Thọ đứng ra tổ chức. Các năm chẵn sẽ có quy mô cấp trung ương. Lễ hội đền Hùng không chỉ được tổ chức ở Khu di tích lịch sử Đền Hùng Phú Thọ mà còn diễn ra ở nhiều địa phương trong cả nước.

Nhật Thùy (Tổng hợp)