Tài sản mã hóa: Pháp lý, 6 loại lừa đảo và quy trình dụ nạn nhân

Sự kiện pháp lý nổi bật và ý nghĩa với thị trường

Ngày 14.6.2025, Quốc hội chính thức thông qua Luật Công nghiệp công nghệ số, lần đầu luật hóa các khái niệm tài sản số và tài sản mã hóa, tạo khung pháp lý nền tảng cho phát triển công nghiệp số, quản lý tài sản số tại Việt Nam. Luật xác định tài sản mã hóa là một loại tài sản số sử dụng công nghệ mã hóa hoặc công nghệ số tương tự để xác thực trong quá trình tạo lập, phát hành, lưu trữ, chuyển giao; đồng thời không bao gồm chứng khoán, các dạng số của tiền pháp định và các tài sản tài chính khác theo pháp luật dân sự, tài chính.

Luật giao trách nhiệm cho cơ quan quản lý nhà nước bảo đảm an toàn, an ninh mạng; phòng, chống rửa tiền và tài trợ khủng bố; thanh tra, kiểm tra và quy định điều kiện kinh doanh với dịch vụ tài sản mã hóa.

Quốc hội thông qua Luật Công nghiệp Công nghệ số tạo cú hích cho nền kinh tế - Ảnh: Internet

Bước tiến này gắn với chủ trương cấp quốc gia về Chiến lược blockchain quốc gia theo Quyết định 1236/QĐ-TTg ngày 22.10.2024 xác định mục tiêu đến 2025 - 2030 xây dựng hạ tầng chuỗi khối, ban hành tiêu chuẩn và đưa Việt Nam vào nhóm dẫn đầu khu vực về nghiên cứu, ứng dụng, phát triển blockchain. Cùng thời điểm, hệ sinh thái pháp lý liên quan được thúc đẩy nhanh với các luật dữ liệu, khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo; nhiều văn bản khác về giao dịch điện tử, chuyển đổi số đang được xây dựng, lấy ý kiến và hoàn thiện. Trong tháng 8.2025, Bộ Tài chính dự kiến trình Chính phủ dự thảo nghị quyết thí điểm sàn giao dịch tài sản số, đặt nền móng cho một sản phẩm tài chính mới được thị trường quan tâm.

Bà Nguyễn Vân Hiền, Phó chủ tịch kiêm Tổng thư ký VBA nhận định: "Mặc dù đi sau nhưng Việt Nam đang có tốc độ hoàn thiện pháp lý về công nghệ blockchain, tài sản mã hóa và các quy định liên quan rất nhanh chóng và có xu hướng thúc đẩy đổi mới sáng tạo hơn là quản lý hành chính. Việc công nhận tài sản mã hóa là hợp pháp không những tạo ra cơ sở để bảo vệ nhà đầu tư và xử lý các hành vi vi phạm, mà còn thúc đẩy doanh nghiệp trong nước phát triển các mô hình đổi mới sáng tạo một cách chính danh”.

Áp lực an ninh mạng và lừa đảo tài sản số

Tốc độ phát triển của blockchain và tài sản số đi kèm rủi ro bị lợi dụng làm vỏ bọc cho các mô hình lừa đảo tinh vi, gây thiệt hại lớn cho người dùng. Theo Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05, Bộ Công an), từ đầu năm 2025 đến nay đã phát hiện gần 1.500 vụ lừa đảo qua mạng, gây thiệt hại hơn 1.660 tỉ đồng. Riêng hoạt động liên quan giao dịch tiền ảo, tiền mã hóa lên tới hơn 1.500 kênh, hội nhóm. Cùng giai đoạn, cơ quan chức năng ghi nhận trên 42 triệu cảnh báo tấn công mạng và 420.000 cảnh báo mã độc nhắm vào các hệ thống thông tin, phản ánh mức độ leo thang của các mối đe dọa số.

Lừa đảo tài sản số đang vô cùng phổ biến - Ảnh: Internet

6 loại lừa đảo tài sản số phổ biến

Lừa đảo token điển hình được phân làm hai loại là lừa đảo thuần công nghệ và lừa đảo tâm lý/ kết hợp công nghệ.

Về lừa đảo thuần công nghệ:

Thứ nhất, Rug Pull là hành vi gian lận thanh khoản trong các dự án DeFi/NFT/DEX khi nhà phát triển đột ngột rút toàn bộ tài sản bảo chứng, vô hiệu hóa khả năng giao dịch khiến giá token sụp đổ. Đây là biến thể “exit scam” đặc trưng của thị trường crypto (tiền điện tử/tiền mã hóa).

Thứ hai, Fake Token là hình thức giả mạo tên các dự án nổi tiếng để người dùng mua nhầm (như ETH20, OpenAI Token…)

Honey Pot là hình thức thiết kế smart contract token (chương trình chạy trên blockchain theo logic) để chỉ có thể mua vào nhưng bị khóa tính năng bán - mọi giao dịch bán đều thất bại, khiến nạn nhân kẹt vốn.

Thứ ba, Scammer gửi token lạ vào ví người dùng kèm theo link giả mạo (claim, swap, withdraw…) dụ người dùng bấm vào.

Khi truy cập, người dùng bị yêu cầu chấp nhận (Approve) quyền truy cập ví, nếu không đọc kỹ nội dung yêu cầu, khi bấm vào thì người dùng sẽ bị mất tiền.

Về lừa đảo tâm lý/ kết hợp công nghệ:

Thứ nhất, Ponzi là mô hình gian lận tài chính, trong đó lợi nhuận cho nhà đầu tư cũ được chi trả bằng tiền của người mới. Trong crypto, hình thức này thường núp bóng HYIP (High Yield Investment Programs - các chương trình đầu tư siêu lợi nhuận), lãi cao.

Thứ hai, Phising là hành vi lừa đảo nhằm chiếm đoạt tài sản của người dùng bằng cách dụ dỗ họ tiết lộ thông tin nhạy cảm. Các thủ đoạn thường bao gồm việc sử dụng website, ứng dụng, tin nhắn giả mạo hoặc triển khai hợp đồng thông min độc hại.

Giả mạo bộ phận hỗ trợ kỹ thuật (Fake Tech Support) - kẻ gian đóng vai nhân viên hỗ trợ khách hàng để tiếp cận người dùng đang gặp phải lỗi kỹ thuật, từ đó lừa họ cung cấp cụm từ khôi phục (seed phrase) hoặc thực hiện hành vi chuyển tài sản.

Thứ ba, Pig Butchering là hình thức đối tượng tiếp cận qua mạng xã hội, thiết lập quan hệ tình cảm hoặc đầu tư, dẫn dụ nạn nhân nạp tiền vào nền tảng giao dịch do chúng kiểm soát, thường là lừa đảo toàn bộ từ đầu.

Quy trình chung 6 bước lừa đảo nạn nhân

Bước 1: Kẻ lừa đảo tìm nạn nhân qua mạng xã hội, ứng dụng hẹn hò hoặc qua mối quan hệ thân thiết.

Bước 2: Tạo dựng mối quan hệ gần gũi với nạn nhân trong thời gian dài để củng cố lòng tin.

Bước 3: Đưa ra cơ hội đầu tư giả mạo, thường liên quan đến các dịch vụ điện tử.

Bước 4: Khuyến khích nạn nhân đầu tư nhỏ, sau đó giả mạo lợi nhuận ban đầu để thúc đẩy đầu tư thêm.

Bước 5: Khi nạn nhân muốn rút tiền, kẻ lừa đảo yêu cầu thêm phí hoặc thuế để hoàn tất giao dịch.

Bước 6: Sau khi nhận được số tiền lớn, kẻ lừa đảo cắt đứt liên lạc và biến mất.

Việc Quốc hội thông qua Luật Công nghiệp công nghệ số đã tạo “trục xương sống” pháp lý cho tài sản số và tài sản mã hóa, vừa mở không gian đổi mới cho doanh nghiệp và giúp tăng khả năng bảo vệ nhà đầu tư, chống lạm dụng nền tảng số. Trong bối cảnh rủi ro lừa đảo và tấn công mạng leo thang, việc sớm triển khai các nghị quyết thí điểm như sàn giao dịch tài sản số, cùng các cơ chế giám sát, chế tài theo luật, sẽ là chìa khóa cân bằng giữa tăng trưởng kinh tế số và an toàn hệ sinh thái.

Lê Hà