Tác nhân gây ô nhiễm môi trường

Tác động tiêu cực đến môi trường

Thuốc lá không chỉ gây hại khi được đốt cháy mà ngay từ giai đoạn trồng trọt đã tạo ra những hệ lụy nghiêm trọng. Phần lớn nguyên liệu thuốc lá được trồng tại các vùng rừng nhiệt đới, nơi nhiều diện tích rừng bị chặt hạ để lấy đất canh tác. Các khu vực trước đây chỉ có những mảnh đất nhỏ đã biến thành cánh đồng trồng thuốc lá rộng lớn, nhiều nơi vốn là rừng rậm nay đã bị thu hẹp đáng kể.

Tàn thuốc lá mang đến nguy cơ cháy rừng. (Ảnh minh họa).

Phá rừng để trồng thuốc lá khiến môi trường suy yếu toàn diện: Môi trường sống tự nhiên bị phá vỡ, đa dạng sinh học suy giảm, đất bị xói mòn và khả năng giữ nước kém đi. Một số công bố cho thấy, cứ khoảng 300 điếu thuốc được sản xuất thì một cây xanh bị đốn hạ. Nhiều quốc gia sản xuất thuốc lá còn phải đốt một lượng lớn củi để sấy lá, càng làm tăng tốc độ mất rừng.

Trồng và xử lý thuốc lá đòi hỏi lượng hóa chất rất lớn. Thuốc trừ sâu, phân bón và nhiều nguyên liệu độc hại khác được sử dụng liên tục khiến đất thoái hóa, mất độ phì và dần trở nên không phù hợp để canh tác các loại cây trồng khác. Trong số các hóa chất này, Aldicarb được xem là cực độc đối với con người, vật nuôi và cây trồng. Nó có khả năng ngấm vào nước và lưu lại trong đất nhiều năm. Ngoài ra còn có các chất như dithane DF, imidacloprid, 1,3 - dichloropropene, chlorpyrifos hay methyl bromide, tất cả đều gây tổn hại nghiêm trọng cho hệ sinh thái.

Ngay từ năm 1995, các báo cáo đã chỉ ra rằng hơn 2.300 triệu kg chất thải mỗi năm đến từ sản xuất thuốc lá, trong đó có hơn 200 kg là chất thải hóa học độc hại. Con số này cho thấy mức độ ô nhiễm lớn mà ngành sản xuất này để lại cho môi trường toàn cầu.

Không chỉ vậy, quá trình chế biến công nghiệp thải ra lượng đáng kể khí ô nhiễm. Các trang trại thuốc lá sử dụng máy móc chạy bằng nhiên liệu hóa thạch, tạo ra khí nhà kính ngay từ giai đoạn đầu. Các lò sấy, lò nung đặc biệt dùng để xử lý lá thuốc cũng xả ra nhiều hóa chất độc vào không khí. Hệ thống vận chuyển nguyên liệu và sản phẩm cuối cùng trên quy mô toàn cầu càng làm gia tăng dấu vết carbon.

Nguồn rác thải nguy hại

Nếu như khói thuốc là phần dễ thấy trong tác hại của thuốc lá thì tàn thuốc lại là phần ô nhiễm dai dẳng nhưng bị xem nhẹ. Hầu hết bộ lọc thuốc lá đều được làm bằng axetat xenluloza - một loại nhựa khó phân hủy. Về mặt lý thuyết, vật liệu này có thể phân hủy quang học dưới ánh sáng mặt trời, nhưng để tàn thuốc phân rã hoàn toàn có thể mất tới 10 năm. Chính vì vậy, tàn thuốc trở thành loại rác thải phổ biến nhất trên toàn cầu.

Tàn thuốc cũng ảnh hưởng đến chăn nuôi. Khi trâu bò hoặc các loài gia súc ăn phải cỏ bị nhiễm hóa chất từ tàn thuốc, chúng có thể mắc bệnh hoặc chết. Các hóa chất này tích tụ theo chuỗi, làm ô nhiễm sinh khối trong nhiều năm.

Các khảo sát quốc tế cho thấy, tàn thuốc chiếm từ 30 đến 40% tổng số vật chất được thu gom trong các chiến dịch dọn dẹp đô thị và ven biển hằng năm. Tại nhiều nước, tàn thuốc, bao bì, giấy gói và bật lửa chiếm gần 38% tổng lượng rác thải được thu gom. Các nghiên cứu ước tính rằng, người hút thuốc thải khoảng 65% số tàn thuốc ra môi trường, thay vì xử lý đúng cách.

Điều đáng lo ngại là tàn thuốc không chỉ nằm lại trên mặt đất mà rất dễ bị cuốn xuống cống, sông, suối, biển. Năm 2008, chương trình dọn dẹp bờ biển quốc tế đã thu gom hơn 3,2 triệu tàn thuốc từ các tuyến đường thủy và bãi biển, gấp đôi tất cả các loại rác khác cộng lại. Khi ngấm vào nước, các thành phần trong tàn thuốc giải phóng kim loại nặng và hóa chất độc hại, gây tổn hại nghiêm trọng cho sinh vật thủy sinh và thậm chí làm ô nhiễm nguồn nước ngầm.

Cá và nhiều loài động vật thủy sinh chịu ảnh hưởng rõ nhất. Bộ lọc thuốc lá nhỏ, nhẹ và trông giống thức ăn, khiến cá dễ ăn phải. Khi nằm trong dạ dày cá, chúng làm giảm dung tích chứa thức ăn, gây suy dinh dưỡng và thay đổi tập tính. Một nghiên cứu ở Mỹ cho thấy, chỉ ngâm một mẩu thuốc lá có thể giết chết một con cá trong môi trường 1 lít nước. Điều này phản ánh mức độ nguy hiểm khi hàng tỷ tàn thuốc theo nước mưa đổ xuống sông, hồ mỗi năm.

Tàn thuốc cũng ảnh hưởng đến chăn nuôi. Khi trâu bò hoặc các loài gia súc ăn phải cỏ bị nhiễm hóa chất từ tàn thuốc, chúng có thể mắc bệnh hoặc chết. Các hóa chất này tích tụ theo chuỗi, làm ô nhiễm sinh khối trong nhiều năm.

Ô nhiễm không khí và nguy cơ cháy rừng

Khói thuốc thụ động dù phát sinh từ người hút vẫn là một yếu tố ô nhiễm môi trường đáng kể. Carbon dioxide, methane và các hợp chất độc hại khác trong khói thuốc đều góp phần vào hiệu ứng nhà kính. Trên quy mô toàn cầu, việc hút thuốc thải vào khí quyển gần 2,6 tỷ kg carbon dioxide và 5,2 tỷ kg methane mỗi năm. Đây là những con số lớn, cho thấy hành vi hút thuốc cũng góp phần đáng kể vào biến đổi khí hậu.

Khói thuốc cũng gây hại không nhỏ đối với vật nuôi. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng thú cưng sống trong môi trường có khói thuốc dễ mắc các bệnh về hô hấp, hen suyễn hoặc các biến chứng phổi khác. Một số loài thậm chí có nguy cơ ung thư cao hơn do tiếp xúc lâu dài với khói thuốc.

Một tác động môi trường lớn khác ít được biết đến là cháy rừng do tàn thuốc. Trên toàn thế giới, một lượng lớn các vụ cháy bắt nguồn từ việc vứt tàn thuốc còn cháy. Con số thống kê cho thấy, mỗi năm khoảng 17.000 người tử vong vì các vụ cháy liên quan đến thuốc lá và thiệt hại tài sản có thể vượt 27 tỷ đô la Mỹ. Cháy rừng không chỉ gây thiệt hại về người và tài sản mà còn phá hủy môi trường sống tự nhiên, làm mất đa dạng sinh học và góp phần làm tăng ô nhiễm không khí.

Các cảnh báo từ giới khoa học và các chiến dịch môi trường trên thế giới đều cho thấy đã đến lúc xem thuốc lá không chỉ là vấn đề sức khỏe cộng đồng mà còn là một vấn đề môi trường nghiêm trọng. Giảm hút thuốc, xây dựng quy định thu gom tàn thuốc, tăng trách nhiệm của nhà sản xuất và thúc đẩy các giải pháp thay thế thân thiện hơn với môi trường là những bước cần thiết để giảm gánh nặng ô nhiễm từ loại sản phẩm này.

Huệ Nguyễn (tổng hợp)