Sửa đổi Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả: Bài 1- Trụ cột đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia

Theo báo cáo của Bộ Công Thương, nhu cầu năng lượng của Việt Nam đã không ngừng tăng trưởng với tốc độ cao so với các nước trong khu vực và trên thế giớ. Trong đó, nhu cầu năng lượng sơ cấp trong giai đoạn 2010-2019 tăng trưởng khoảng 6%/năm, đặc biệt là tốc độ tăng trưởng sản lượng điện thương phẩm bình quân là 9,71% trong giai đoạn 2010 - 2021.

Và gần đây nhất vào tháng 1/2025, báo cáo của Tổng cục Thống kê cho thấy, năm 2024 Việt Nam có mức tăng trưởng 7,09%. Với tốc độ tăng trưởng này, điện phải đáp ứng mức khoảng 11-12%, những tháng cao điểm tốc độ tăng trưởng phải đạt 13-15%, đặc biệt có những địa phương công nghiệp trọng điểm tăng 17-18%.

Trong bối cảnh năm 2025, mục tiêu tăng trưởng GDP đạt ít nhất là 8% và phấn đấu ở mức 2 con số. Theo đó, hệ số tăng về điện phải đáp ứng khoảng 1,5 lần, kịch bản cơ sở tương đương 12-13%, kịch bản cao phải đáp ứng được 13-14%, và kịch bản cực đoan phải đáp ứng 15-16%.

Với tốc độ tăng trưởng này, mỗi năm Việt Nam phải bổ sung về nguồn, đáp ứng cho nhu cầu đất nước từ 10-12% sản lượng, tương đương 10.000-12.000MW/năm.

Để đáp ứng đủ điện cho nhu cầu của nền kinh tế và phục vụ đời sống của người dân là thách thức không hề nhỏ đối với ngành điện nói riêng và Chính phủ nói chung.

Nhờ sự nỗ lực to lớn của các cấp, các ngành, về cơ bản Việt Nam vẫn luôn đảm bảo cung cấp đủ năng lượng và điện năng cho các hoạt động sản xuất, kinh doanh và phục vụ đời sống nhân dân, đóng góp cho tăng trưởng kinh tế và đảm bảo ổn định về xã hội, chính trị, an ninh, quốc phòng.

Bà Nguyễn Ngọc Thủy, Điều phối viên quốc gia của ETP/UNOPS, Chương trình truyền thông nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng về chuyển dịch năng lượng giai đoạn 2023 – 2025 khẳng định, với nhu cầu năng lượng ngày càng tăng cao, đặc biệt trong bối cảnh phát triển kinh tế mạnh mẽ, việc chuyển dịch năng lượng, sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả không chỉ là một nhiệm vụ quan trọng đối với Việt Nam. Theo đó còn là yếu tố then chốt để bảo đảm an ninh năng lượng, bảo vệ môi trường và thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội bền vững.

Điều này đã được minh chứng, trong những năm qua, sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả đã và đang được lãnh đạo Đảng và Nhà nước quan tâm và coi là một trong những trụ cột quan trọng để đảm bảo an ninh năng lượng, cũng như giúp cho ngành năng lượng phát triển bền vững.

Nhằm tiếp nối những thành công của Chương trình mục tiêu quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, tăng cường thực thi Luật sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả. Với mục tiêu đẩy mạnh hơn nữa các hoạt động, giải pháp tiết kiệm năng lượng trên mọi mặt của đời sống xã hội và trong mọi lĩnh vực của nền kinh tế đất nước, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 280/QĐ-TTg năm 2019 phê duyệt Chương trình quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả giai đoạn 2019-2030 với mục tiêu tiết kiệm được từ 5-7% tổng tiêu thụ năng lượng toàn quốc trong giai đoạn đến năm 2025, từ 8-10% trong cả giai đoạn từ 2019 đến năm 2030, tương đương khoảng 60 triệu tấn dầu quy đổi (TOE).

Để thực hiện mục tiêu trên, thời gian qua Bộ Công Thương đã không ngừng nỗ lực đẩy mạnh công tác tuyên truyền, chỉ đạo các đơn vị liên quan phối hợp chặt chẽ với Tập đoàn Điện lực Việt Nam, Sở Công Thương các địa phương trong tăng cường chỉ đạo, kiểm tra giám sát, quản lý nhu cầu điện của các khách hàng sử dụng năng lượng trọng điểm… qua đó góp phần vào đảm bảo vững chắc an ninh năng lượng quốc gia.

Tại báo cáo triển khai thực thi Luật sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả của Bộ Công Thương từ năm 2011 đến nay cho thấy, các hoạt động tuyên truyền đã được Bộ Công Thương, Tập đoàn Điện lực Việt Nam, các địa phương tổ chức thường xuyên, liên tục, lâu dài và được thực hiện trên các phương tiện thông tin đại chúng như: Báo chí, truyền thanh, truyền hình.

Các nội dung tuyên truyền đều chủ đích nâng cao nhận thức về ý nghĩa, tầm quan trọng, hiệu quả kinh tế, kinh nghiệm tốt, gương điển hình về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả cho từng nhóm đối tượng người dân, hướng tới tạo chuyển biến trong nhận thức, tiến tới thay đổi hành vi sử dụng năng lượng theo hướng có trách nhiệm, tiết kiệm và hiệu quả.

Ông Đặng Hải Dũng – Phó Cục trưởng Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công chia sẻ: Đến nay sau gần 15 năm triển khai Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả đã có hơn 300 lớp tập huấn, hội thảo hướng dẫn về tiết kiệm điện cho doanh nghiệp, các tầng lớp nhân dân được triển khai tại các tỉnh, thành phố trên toàn quốc.

Theo báo cáo, đã có 280.000 tờ rơi và 75.000 cẩm nang về tiết kiệm điện, các giải pháp tiết kiệm điện; tổ chức cuộc vận động hộ gia đình tiết kiệm điện đã trực tiếp thu hút được 120.000 hộ dân tham gia cuộc vận động; 4.500 tin, bài đã được tuyên truyền thông qua trên hệ thống báo điện tử, đài truyền thanh của các tỉnh, thành phố; hơn 80 phóng sự chuyên sâu về các giải pháp tiết kiệm điện đã được xây dựng và phát trên hệ đài truyền hình các tỉnh, thành phố với tần suất phát nhiều lần nhằm nâng cao ý thức của doanh nghiệp và các tầng lớp nhân dân.

Đồng thời, hỗ trợ 1.200 doanh nghiệp thực hiện kiểm toán năng lượng, xây dựng mô hình quản lý năng lượng và thực hiện các giải pháp về tiết kiệm điện. Vận động hơn 9.500 hộ dân lắp đặt hệ thống năng lượng mặt trời áp mái thông qua chương trình tiết kiệm điện.

Công tác tổ chức, đào tạo phát triển nguồn nhân lực thuộc lĩnh vực sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả như đào tạo Kiểm toán viên năng lượng; Người quản lý năng lượng tiếp tục được thực hiện đã góp phần nâng cao năng lực quản lý và sử dụng năng lượng hiệu quả tại các doanh nghiệp…

Đất nước đang đứng trước vận mệnh mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc theo hướng chuyển dịch xanh, chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, hành trình chuyển dịch xanh cũng đặt ra rất nhiều thách thức, yêu cầu sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, các bộ, ban, ngành, cơ quan từ cấp trung ương tới địa phương và doanh nghiệp, và đặc biệt là cộng đồng, người dân.

Giờ Trái đất là Chiến dịch toàn cầu, nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng về sử dụng hiệu quả các nguồn tài nguyên, bảo vệ môi trường, ứng phó tình trạng biến đổi khí hậu.

Việt Nam hưởng ứng liên tục trong 16 năm qua. Sự kiện Giờ Trái đã thu hút được sự tham gia của 63/63 tỉnh, thành trên cả nước với nhiều tấng lớp, đối tượng tham gia, đem lại hiệu quả tuyên truyền cao và thiết thực.

Với vai trò là cơ quan tổ chức, từ năm 2009 đến nay các chuỗi hoạt động hưởng ứng Giờ Trái đất đã tạo hiệu ứng lan tỏa với những Slogon đã đi vào cuộc sống và hết sức quen thuộc của mỗi người dân, mỗi doanh nghiệp như: “Tắt đèn, bật tương lai”, “Tiết kiệm điện - Thành thói quen”, “Chuyển dịch xanh - Tương lai xanh”…

Theo đó, Bộ Công Thương và Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đã phối hợp cùng các cơ quan truyền thông vận động và nhận được sự hưởng ứng của hàng triệu người dân, đặc biệt là sự hưởng ứng đông đảo của sinh viên, học sinh và những người trẻ khác vào chuỗi các hoạt động của sự kiện Giờ trái đất.

Một trong những đóng góp vào thành công của chương trình sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả không thể không nói đến chương trình điều chỉnh phụ tải (DR) và chương trình quản lý nhu cầu điện.

Theo báo cáo của EVN năm 2023, vào các thời gian cao điểm và căng thẳng cung cấp điện, với sự tham gia tự nguyện của hơn 38.0000 lượt khách hàng sử dụng điện, đã có thời điểm tổng công suất điều chỉnh giảm được của khách hàng chủ động tham gia chương trình DR là gần 500MW.

Điều này đã góp phần đáng kể trong việc giảm áp lực mất cân bằng cung cầu hệ thống điện cũng như giảm tình trạng phải thực hiện ngừng, giảm cung cấp điện do hệ thống điện quốc gia thiếu nguồn điện.

Hay như chương trình Dán nhãn năng lượng, với mục tiêu đảm bảo an ninh năng lượng, bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế-xã hội bền vững đang dần khẳng định vị thế trong cuộc cách mạng năng lượng xanh toàn cầu.

Đến nay Bộ Công Thương đã triển khai dán nhãn năng lượng cho 19 chủng loại sản phẩm theo Danh mục quy định tại Quyết định số 04/2017/QĐ-TTg thuộc nhóm thiết bị gia dụng, thiết bị văn phòng, thiết bị công nghiệp (thay thế Quyết định 51/2011/QĐ-TTg) và trên 20.000 sản phẩm đã được dán nhãn năng lượng trên thị trường

Cũng theo ông Đặng Hải Dũng, triển khai dán nhãn năng lượng bắt buộc từ năm 2013, Chương trình đã tạo ra sự chuyển đổi mạnh mẽ về hiệu suất năng lượng trên thị trường.

Thống kê của Bộ Công Thương, sau gần 07 năm thực hiện Chương trình dán nhãn, gần 95% sản phẩm, phương tiện, thiết bị sử dụng năng lượng trong nhóm ngành hàng gia dụng, thương mại, công nghiệp đã được dán nhãn.

Đặc biệt, chương trình giúp loại bỏ khoảng 45 triệu bóng đèn sợi đốt ra khỏi thị trường, nâng hiệu suất 06 loại sản phẩm tiêu thụ điện phổ biến gồm: Máy biến áp, điều hòa không khí, nồi cơm điện, quạt, đèn huỳnh quang ống, đèn huỳnh quang compact (CFL); trong đó hiệu quả sử dụng điều hòa không khí tăng 13% hàng năm, tiết kiệm khoảng 100 triệu kWh/năm.

Theo báo cáo của tổ chức CLASP Mỹ, tới năm 2017 gần như toàn bộ 100% các sản phẩm điều hòa tại Việt Nam đã được dán nhãn năng lượng trên thị trường. Số mẫu đạt 4 sao và 5 sao chiếm 62.8%.

Thực hiện Chương trình dãn nhãn của Bộ Công Thương từ năm 2008, EVN đã chỉ đạo các Tổng công ty điện lực, công ty điện lực phối hợp với các nhà sản xuất trong nước tuyên truyền, quảng bá và hỗ trợ người dân sử dụng bình đun nước nóng bằng năng lượng mặt trời trên phạm vi toàn quốc (mức hỗ trợ 1 triệu đồng/bình).

EVN đã thực hiện thành công chương trình của Bộ Công Thương và của EVN, với tổng số bình thực hiện là: 110.000 bình (trong đó có 96.000 bình nước nóng năng lượng mặt trời thực hiện theo chương trình của EVN và số còn lại 14.000 bình thực hiện theo chương trình của Bộ Công Thương).

Chương trình đã có tác dụng kích cầu thị trường rất lớn, tới năm 2015 thị trường đã tiêu thụ hơn 700.000 bình nước nóng năng lượng mặt trời, tiết kiệm hơn 1 tỷ kWh/năm, tương đương với tiền điện tiết kiệm 1.600 tỷ đồng/năm…

Việt Nam đã cam kết đưa phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, cùng với việc chuyển đổi năng lượng mạnh mẽ theo hướng phát triển các nguồn năng lượng tái tạo, năng lượng sạch.

Do vậy, để cụ thể hóa các chủ trương của Đảng, Nhà nước, nâng cao hiệu lực, hiệu quả trong thực thi chính sách pháp luật về năng lượng, hiện Bộ Công Thương đang chủ trì dự án sửa đổi Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả theo hướng tăng cường các quy định, chế tài mang tính bắt buộc.

Thay vì khuyến khích thực thi các giải pháp tiết kiệm năng lượng, tháo gỡ các rào cản để tiết kiệm năng lượng thực sự trở thành trụ cột quan trọng trong đảm bảo vững chắc an ninh năng lượng quốc gia.

Việc sửa đổi Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả được cho là sẽ góp phần vào bảo đảm vững chắc an ninh năng lượng quốc gia trong kỷ nguyên mới – Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Kỳ sau: Bài 2 - Đảm bảo sự phát triển bền vững của đất nước trong kỷ nguyên mới

Thu Hường

Đồ họa: Hồng Thịnh

Thu Hường - Hồng Thịnh