Sư đoàn 320 cùng bộ đội địa phương giải phóng Phú Yên

Một trong những người lính của Sư đoàn 320 trực tiếp tham gia giải phóng TX Tuy Hòa ngày ấy là ông Nguyễn Đức Nga, nguyên Chủ nhiệm Pháo binh Trung đoàn 48 (Trung đoàn Thăng Long), hiện đang sinh sống tại thôn Thế Hiên, xã An Nghiệp, huyện Tuy An. CCB quê hương quan họ Bắc Ninh này đã sắp bước sang tuổi 80 nhưng ông vẫn còn nhớ như in về thời khắc lịch sử cùng đồng đội từ chiến trường Tây Nguyên tiến quân về đồng bằng Tuy Hòa, làm nên chiến thắng 1/4.

Giải phóng huyện lỵ Củng Sơn

Ông Nguyễn Đức Nga nhớ lại: Sau khi Buôn Ma Thuột được giải phóng, Tổng thống ngụy quyền Nguyễn Văn Thiệu đốc thúc tướng Phạm Văn Phú, Tư lệnh Quân đoàn 2, huy động toàn bộ lực lượng còn lại của Sư đoàn 23 cùng với các liên đoàn biệt động quân tổ chức ngay một cuộc hành quân tái chiếm những căn cứ đã bị thất thủ. Song các lực lượng phản kích của địch đều nhanh chóng bị ta tiêu diệt; cả Tây Nguyên rung chuyển.

Ngày 14/3/1975, từ Sài Gòn, Nguyễn Văn Thiệu bay ra Cam Ranh và tổ chức một cuộc họp tại đây và quyết định rút toàn bộ lực lượng ở Pleiku và Kon Tum theo Đường 7 về giữ vùng đồng bằng duyên hải Trung Bộ để bảo toàn lực lượng. Đây là “cuộc rút lui chiến lược” lớn nhất của quân ngụy Việt Nam Cộng hòa. Riêng bộ binh có tới 9 đơn vị tương đương trung đoàn, trên 100 khẩu pháo từ 105-175 ly, hơn 200 xe tăng và hàng ngàn xe vận tải quân sự…(*). Tuy nhiên cuộc rút lui có chủ định, kế hoạch chu đáo này biến thành một cuộc tháo chạy hoảng loạn trên Đường 7.

Quân địch bị Sư đoàn 320 và các đơn vị của ta bao vây trên Đường 7. Ảnh: TL

Theo ông Nguyễn Đức Nga, trong Chiến dịch Tây Nguyên, Sư đoàn 320 giữ vai trò quan trọng trong thực hiện phương án tác chiến và góp phần to lớn vào thành công của chiến dịch. Khi phát hiện địch rút chạy khỏi Tây Nguyên, Bộ Tư lệnh chiến dịch lập tức lệnh cho Sư đoàn 320 được tăng cường Trung đoàn 95B, Tiểu đoàn 1 (Trung đoàn Xe tăng 273), Trung đoàn PB675, Trung đoàn PK593 và 2 tiểu đoàn bộ đội địa phương của Phú Yên khẩn trương truy kích, ngăn chặn, bao vây, tiêu diệt địch rút chạy trên Đường 7; không cho chúng có cơ hội co cụm về vùng đồng bằng duyên hải Trung Bộ.

Nắm được ý đồ của địch chuẩn bị tháo chạy khỏi TX Cheo Reo, 16 giờ 30 ngày 18/3/1975, Tư lệnh Sư đoàn 320 Nguyễn Kim Tuấn lệnh cho các đơn vị nổ súng tấn công. Đến đêm 19/3, Sư đoàn 320 cơ bản tiêu diệt quân địch tháo chạy ở Tây Nguyên. Số còn lại tiếp tục theo Đường 7 tháo chạy về Củng Sơn co cụm, chuẩn bị bắc cầu phao sang Đường 5 để xuống đồng bằng Tuy Hòa.

Phát huy thắng lợi, Bộ Tư lệnh Sư đoàn 320 lệnh cho Trung đoàn 64 (Trung đoàn Quyết thắng) và lực lượng thiết giáp tăng cường nhanh chóng tổ chức tiến công chặn địch ở Củng Sơn. Trung đoàn 48 và Trung đoàn 9 cơ động ngay sau Trung đoàn 64 để kịp thời phối hợp tác chiến.

Trước tình hình quân địch đang rất hoang mang, dao động, Ban Chỉ huy Trung đoàn 64 hiệp đồng với Ban Chỉ huy Tiểu đoàn 96 của Phú Yên vừa từ Tuy Hòa hành quân lên Củng Sơn và bắt được liên lạc với Trung đoàn 64 lúc 23 giờ 30 ngày 23/3 ở phía Tây quận lỵ Củng Sơn, nhanh chóng siết chặt vòng vây, tiến công tiêu diệt địch. Song do cầu Ai Nu trên Đường 7 đã bị phá, công binh ta làm ngầm chưa xong nên đến 10 giờ ngày 24/3 hỏa lực tăng cường vẫn chưa đến kịp. Lúc này địch ở Củng Sơn có hiện tượng sắp tháo chạy. Trung đoàn 64 điện xin ý kiến Tư lệnh Nguyễn Kim Tuấn cho đơn vị tiến công địch bằng lực lượng hiện có, không cần tăng viện và được chỉ huy sư đoàn chấp thuận.

Đúng 10 giờ ngày 24/3, hỏa lực súng cối của Trung đoàn 64 bắn dồn dập vào các mục tiêu địch, làm cho chúng hoang mang, rối loạn ngay từ phút đầu. Đến 13 giờ cùng ngày, các đơn vị đồng loạt nổ súng tiến công, làm chủ khu Tịnh Sơn lúc 15 giờ 45. Lúc 16 giờ cùng ngày, qua đài kỹ thuật, ta thu được tin tướng Phú ra lệnh cho thuộc cấp ở Củng Sơn phá hết xe và tháo chạy. Chớp lấy thời cơ thuận lợi, Trung đoàn trưởng Trung đoàn 64 lệnh cho cả 4 tiểu đoàn nhanh chóng đột phá, đánh chiếm dứt điểm khu dồn, sân bay và huyện lỵ. Cùng lúc, Đại đội 3, Tiểu đoàn 96 cũng tiến vào chiếm đông nam sân bay. Đến 7 giờ ngày 25/3, thị trấn Củng Sơn được giải phóng.

Giải phóng tỉnh lỵ Tuy Hòa

Sau khi giải phóng Củng Sơn, một bộ phận của Trung đoàn 64 cùng bộ đội địa phương phát triển đánh chiếm khu yếu Phú Đức, Tuy Bình, truy kích địch từ phía sau. Ngày 26/3, Sư đoàn 320 nhận lệnh tiếp tục tiến quân theo Đường 7, cùng LLVT địa phương “Nỗ lực chuẩn bị để tiến công vào TX Tuy Hòa vào ngày 30/3/1975”, theo lệnh của Bộ Quốc phòng và Quân khu 5.

Tuy nhiên, do trục trặc Đường 7 chưa khai thông được, Sư đoàn 320 phải dùng công binh khắc phục, đến tối 31/3 mới xong nên phải chuyển hạ quyết tâm “Sáng 1/4/1975 tiến công giải phóng TX Tuy Hòa và toàn tỉnh Phú Yên”.

Bộ đội ta tiến lên tháp Nhạn, tấn công giải phóng TX Tuy Hòa sáng 1/4/1975. Ảnh: TL

Theo phương án hiệp đồng chiến đấu giải phóng tỉnh lỵ Tuy Hòa của Sư đoàn 320 và Sở Chỉ huy tiền phương Phú Yên, Trung đoàn 9 đảm nhiệm hướng tiến công chủ yếu phía Tây. Trung đoàn 48 tiến công hướng thứ yếu một ở bắc - tây bắc. Trung đoàn 64 được LLVT địa phương phối hợp đảm nhiệm hướng tiến công thứ yếu hai theo trục Đường 5, đánh chiếm quận lỵ Hiếu Xương, sân bay Đông Tác, cùng Tiểu đoàn 9 địa phương cắt đứt quốc lộ 1 ở đèo Cả.

Tối 31/3, Trung đoàn 3 (Sư đoàn 320) hành quân đến đèo Cả, chốt chặn không cho địch chạy thoát vào Khánh Hòa. Trong khi đó, Tiểu đoàn 9 cùng với Đại đội Đặc công nước 24 của tỉnh đảm nhận luồn sâu xuống Ba Lò (Hòa Hiệp) chặn địch không cho chúng chạy ra biển.

Để nhanh chóng tiêu diệt hoàn toàn quân địch, làm chủ TX Tuy Hòa, Đảng ủy và Bộ Tư lệnh Sư đoàn 320 chủ trương tập trung lực lượng của 3 trung đoàn (48, 9, 64) và xe tăng thiết giáp… tiến công đột phá đánh chiếm các mục tiêu còn lại. “Đúng 5 giờ 30 sáng 1/4, tất cả trận địa pháo của ta đồng loạt nổ súng. Sau đó, bộ binh có xe tăng yểm trợ tràn vào thị xã đánh vào đội hình của quân địch. Trung đoàn 48 của chúng tôi do đồng chí Hoạt chỉ huy. Xe chở pháo của đơn vị chạy đến Thành Hồ (gần cầu Dinh Ông của huyện Phú Hòa ngày nay) thì được lệnh dừng lại, bắt đầu nã pháo xuống núi Nhạn, nơi địch đang đồn trú, hỗ trợ cho các đơn vị bộ binh. Đến 7 giờ 30 sáng, ta đã làm chủ trận địa. Địch tan tác tháo chạy ra bờ biển”, ông Nga nhớ lại. Đến 9 giờ ngày 1/4/1975 ta làm chủ hoàn toàn TX Tuy Hòa, các đơn vị tỏa ra chiếm giữ các mục tiêu được phân công, truy quét tàn binh địch. Trong quá trình truy kích địch, trung đội trưởng Đàm Việt Hùng (thuộc Tiểu đoàn 9, Trung đoàn 64) dẫn đầu một mũi tiến công ra bãi biển Đông Tác bắt được chuẩn tướng Trần Văn Cẩm, Phó Tư lệnh kiêm phụ tá hành quân Quân đoàn 2 ngụy, là người “thiết kế” và trực tiếp chỉ huy “cuộc rút lui chiến lược” của chính quyền Nguyễn Văn Thiệu.

Đến 11 giờ ngày 1/4/1975, sau đòn tấn công quyết liệt của bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương, của dân quân du kích và sự nổi dậy của Nhân dân các địa phương trong tỉnh, toàn bộ lực lượng ngụy quân, ngụy quyền ở Phú Yên đã tan rã, bị tiêu diệt, bị bắt hoặc ra đầu hàng; toàn tỉnh Phú Yên được giải phóng.

(*) Theo tài liệu của Viện Lịch sử quân sự Việt Nam

LẠC VIỆT