'Sóng vỗ cát trời' – một nốt lặng giữa náo động thị giác của đô thị

Trước đây, nhiếp ảnh gia Phan Quang đã thành công với những tác phẩm nhiếp ảnh đương đại, thường sử dụng ngôn ngữ nhiếp ảnh dàn dựng, nhưng trong lần mở xưởng này, nam nghệ sĩ đã giới thiệu tác phẩm của mình rộng hơn so với những hình ảnh tĩnh, trong đó sắp đặt video trở thành trung tâm.

Không gian mở xưởng tại Manzi Art Space.

Phan Quang đã chọn cách tiếp cận đầy thể nghiệm – lấy chính bản thân mình làm người mẫu, làm công cụ để khám phá những biến động của cảm xúc khi buộc nó phải đối mặt với “những nỗi sợ kinh hoàng”.

Khi tác phẩm được khởi sinh từ quá trình chuyển hóa cảm xúc bên trong, nghệ sĩ không còn đơn thuần là người sáng tạo, mà trở thành người dẫn dắt, âm thầm mở ra những cánh cửa nội tâm cho người xem. Tác giả không áp đặt một cách hiểu, mà gieo vào không gian những mảnh cảm xúc chân thật, để mỗi khán giả, bằng sự đồng cảm và trải nghiệm riêng sẽ tự tìm lấy cho mình một tầng ý nghĩa. Sự thẩm thấu vì thế mang tính cá nhân sâu sắc, không đồng nhất, nhưng luôn gợi mở và chạm đến điều gì đó rất người, rất thật.

Sóng vỗ cát trời mang tới ba tác phẩm chủ đạo, trong đó có 2 video art dài khoảng 10 phút và một bức ảnh nghệ thuật được trưng bày trong một không gian được thiết kế tối giản, nơi mà ánh sáng, âm thanh, chuyển động đều được tiết chế với những dụng ý. Tất cả mở ra một khoảng lặng hiếm có, khiến người xem buộc phải dừng lại và lắng nghe chính mình.

Bước vào không gian nghệ thuật đó, người xem sẽ thưởng thức tác phẩm Bản dạng đầu tiên. Tác phẩm là bức ảnh chụp cá nhân của tác giả nhưng đã bị cắt bung ra và được dán lên kính, thông qua những vết cắt, người xem có thể thấy, có thể soi chính mình.

Tác phẩm Bản dạng.

Ở các không gian sắp đặt tiếp theo, tác phẩm Sóng vỗ cát trời và Dần chìm, nghệ sĩ và cơ thể của anh hiện lên như một nhân vật cô độc giữa thiên nhiên: trần trụi, không phòng bị, không che chắn.

Tác phẩm Sóng vỗ cát trời.

Tác phẩm Dần chìm.

Nghệ sĩ đối diện trực diện với những mênh mông khôn lường và những lực lượng nguyên sơ đầy dữ dội của tự nhiên: sóng không ngừng vỗ, gió không ngừng thổi, nắng thiêu đốt, sức nén âm ỉ của cát và cả sự hủy diệt âm thầm của nước. Không có hàng rào nào ngăn cách, chỉ còn lại những trải nghiệm thuần túy bằng thị giác, đưa cơ thể sinh học của mình đến giới hạn cuối cùng, như một cách gỡ bỏ bản ngã, để chạm đến một cảnh giới nội tâm, nơi nỗi đau thể xác trở thành cánh cửa dẫn vào sự thiền định sâu sắc.

Nói về cảm giác khi thực hiện các tác phẩm, nghệ sĩ Phan Quang chia sẻ: “Đó là những trải nghiệm thực thụ, cảm giác tự chôn kinh hoàng, hay đắm mình dưới dòng nước vô định, tôi chứng kiến những nỗi sợ ập đến và trải nghiệm sự tận cùng của kiệt sức. Nhưng sau trải nghiệm ấy, tôi cảm thấy mình như được gột rửa – nhẹ nhõm, sạch sẽ, như thể vừa bước sang một trạng thái khác, một chương mới trong hành trình của chính mình. Khi đã chạm đáy, thì cũng là lúc bắt đầu trỗi dậy”.

Các tác phẩm cho thấy sự bứt phá thầm lặng của Phan Quang trong nghệ thuật sắp đặt.

Có thể thấy, Sóng vỗ cát trời không chỉ là một cuộc trưng bày nghệ thuật đơn thuần, mà còn là một hành trình nội tâm, nơi nghệ thuật cất tiếng từ sự im lặng, từ thân thể và nỗi đau, để rồi người nghệ sĩ nhận ra: Đáy của khổ đau là nơi có hạt mầm hạnh phúc.

Đây là lần mở xưởng quan trọng trong hành trình nghệ thuật của Phan Quang. Trong những năm gần đây công chúng có thể thấy anh tương đối âm thầm, nhưng qua các tác phẩm lần này, có thể thấy một Phan Quang đang rất trăn trở, với mong muốn tìm một hướng đi, cách thực hành nghệ thuật ở khía cạnh mới.

Nghệ sĩ Phan Quang bộc bạch rằng bản thân đã thực sự tìm ra cách thể hiện của cá nhân, đây cũng là sự đánh dấu một chuỗi dài hơi trong việc chuyển đổi cách thực hành tác phẩm của chính mình.

Các tác phẩm thu hút sự quan tâm của đông đảo người yêu nghệ thuật.

Giám tuyển Nguyễn Thế Sơn nhận định, các tác phẩm trong Sóng vỗ cát trời cũng là những tác phẩm ý nhiệm nhiếp ảnh nhưng nó bắt đầu có sự mở rộng, nó mang tính thực hành nhiều hơn và nó giống như những tác phẩm đa nghĩa về hình ảnh động. Các tác phẩm cho người xem có một cái nhìn cởi mở và đa dạng hơn về thực hành nghệ thuật đương đại với ngôn ngữ nhiếp ảnh và video art.

Theo ông Sơn, các tác phẩm gợi cho người xem những tín hiệu về mặt thị giác, giúp họ có thể giải mã nó bằng kinh nghiệm của bản thân. Tác phẩm không cố gắng trình diễn một câu chuyện gì cả, nó giống như cảm giác của người nghệ sĩ, thậm chí nó còn hơi mang tính siêu thực, cho thấy sự thực hành về nhiếp ảnh nghệ thuật hướng tới sự phản chiếu về mặt tâm hồn nhiều hơn.

Việc tạo ra những trình diễn đa nghĩa không chỉ mở rộng khả năng tiếp nhận của người xem, mà còn mang đến cho họ những trải nghiệm chân thực, gần như đồng cảm trực tiếp với nội tâm của người nghệ sĩ. Nó góp phần cho thấy, trong bối cảnh xã hội đầy biến động, nơi con người thường xuyên bị cuốn vào vòng xoáy của bất an và hoài nghi, người nghệ sĩ đã không đứng ngoài thực tại, mà dấn thân vào đó, để những gì họ cảm nhận cũng vang vọng trong tâm trí khán giả.

“Có thể thấy những thực hành của Phan Quang và của một số nghệ sĩ đương đại khác thực hiện trong thời gian gần đây là thực hành nghệ thuật đương đại với hướng tích hợp các nghệ thuật. Trong đó, nhiếp ảnh được tích hợp với video sắp đặt và nghệ thuật trình diễn thân thể (body art). Từ đó có thể thấy, thực hành về nhiếp ảnh nghệ thuật hôm nay rất đa dạng, nó không còn đứng yên ở những hình ảnh tĩnh, mà nó đã dần chuyển sang lĩnh vực của nhiếp ảnh đương đại. Ranh giới giữa các loại hình nghệ thuật đang dần bị xóa nhòa, nhường chỗ cho những thực hành mang tính giao thoa và tích hợp”, giám tuyển Nguyễn Thế Sơn chia sẻ.

Người xem lặng lẽ bước vào không gian nghệ thuật trầm mặc của Phan Quang.

Sóng vỗ cát trời là một bước ngoặt không chỉ với nghệ sĩ Phan Quang mà còn với người xem – khi nghệ thuật trở thành một cánh cửa mở ra cảm xúc sâu thẳm, nơi mỗi khổ đau đều tiềm tàng một mầm sống. Giống như một nốt lặng giữa những náo động thị giác của đời sống đô thị, ở đó, người xem như được nhắn nhủ rằng: có thể, hạnh phúc đôi khi không nằm đâu xa, mà ngay dưới đáy của nỗi đau ta từng né tránh.

Bài và ảnh: Hương Thảo