Sông băng tan, cuộc sống của 2 tỷ người bị đe dọa

Sông băng tan chảy nhanh chóng tạo nguy cơ thảm họa môi trường toàn cầu

Tình trạng tồi tệ nhất từng được ghi nhận

Báo cáo phát triển tài nguyên nước thế giới 2025 của Tổ chức giáo dục, khoa học và văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) cho biết, khoảng hai phần ba diện tích nông nghiệp sử dụng tưới tiêu toàn cầu có thể bị ảnh hưởng bởi tình trạng giảm tuyết rơi và sông băng rút đi tại các khu vực núi cao. Hơn 1 tỷ người sống ở các khu vực miền núi, trong đó một nửa đang đối mặt với tình trạng mất an ninh lương thực. Tình trạng này sẽ tồi tệ hơn do sản xuất lương thực ở những khu vực này phụ thuộc phần lớn vào nước từ sông băng và tuyết tan.

Theo Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO), tốc độ tan băng hiện nay là tồi tệ nhất từng được ghi nhận. Trong vòng hơn một thập kỷ qua, lượng băng mất đi cao hơn 1/3 so với giai đoạn 2000 - 2011. Trung bình mỗi năm, khoảng 273 tỷ tấn băng đã tan chảy - tương đương với lượng nước mà toàn bộ dân số thế giới tiêu thụ trong 30 năm. Các nhà khoa học cảnh báo rằng tốc độ tan chảy này có thể còn nhanh hơn dự báo trong những năm tới và đẩy mực nước biển dâng cao hơn. Tuy nhiên, mức độ mất băng có sự khác biệt lớn giữa các khu vực. Trong khi Nam Cực mất khoảng 2% lượng băng, thì có nơi tại Đông Phi đã mất 80% lượng băng kể từ năm 1998. Ở châu Âu, các sông băng tại dãy Alps và Pyrenees đã thu hẹp khoảng 40% trong cùng giai đoạn. Dãy núi Chila ở Peru mất tới 99% bề mặt băng kể từ năm 1962. Đây là dòng nước đầu tiên tạo nên sông Amazon, con sông dài nhất và hùng vĩ nhất thế giới.

Ở châu Á, dãy Hindu Kush Himalaya và cao nguyên Tây Tạng được coi là “nóc nhà” của châu lục, đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp nước cho hàng tỷ người. Tuy nhiên, khu vực này đang mất đi lượng băng tuyết với tốc độ đáng báo động. Cụ thể, trong những thập kỷ gần đây, nhiều khu vực núi cao đã mất trung bình 15 ngày tuyết phủ mỗi năm. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến hệ thống thủy lợi, thủy điện mà còn làm gia tăng nguy cơ lũ lụt trong ngắn hạn và thiếu hụt nước ngọt trong trung hạn.

Biến đổi khí hậu khiến Trái đất nóng lên là nguyên nhân chính gây nên hiện tượng sông băng tan chảy. Theo WMO, năm 2024 ghi nhận nhiệt độ toàn cầu cao nhất lịch sử. Các con số thống kê cho thấy nhiệt độ trung bình toàn cầu năm 2024 cao hơn 1,55 độ C so với mức nhiệt ghi nhận trong thời kỳ tiền Cách mạng công nghiệp (1850-1900) và vượt qua mức tăng kỷ lục của năm 2023. Đây là mức tăng nhiệt độ cao nhất từng được ghi nhận, cho thấy tốc độ nóng lên của Trái đất đang ngày càng tăng nhanh.

Các nhà nghiên cứu đã kiểm tra tất cả 215.000 sông băng trên toàn cầu, không tính những sông băng trên các dải băng ở Greenland và Nam Cực, và sử dụng mô phỏng máy tính để tính toán, sử dụng các mức độ nóng lên khác nhau để xem bao nhiêu sông băng sẽ biến mất, bao nhiêu nghìn tỷ tấn băng sẽ tan chảy và mức độ đóng góp của nó vào mực nước biển dâng. Kết quả cho thấy nếu theo đà tăng nhiệt độ kể từ thời kỳ tiền công nghiệp đến nay, đến năm 2100 chúng ta sẽ mất 32% khối lượng sông băng trên thế giới, hay 48,5 nghìn tỷ tấn băng cũng như 68% sông băng biến mất.

Nỗ lực toàn cầu bảo vệ sông băng

Sự tan chảy và biến mất của các con sông băng dẫn đến nhiều tác động tiêu cực tới Trái đất và cuộc sống con người. Băng tan sẽ khiến mực nước biển dâng cao, làm ngập đất nông nghiệp cũng như cơ sở hạ tầng, bao gồm nhà ở, ảnh hưởng đến khả năng duy trì sinh kế của các cộng đồng ven biển. Kể từ năm 1900 đến nay, mực nước biển toàn cầu đã dâng hơn 20cm, trong đó khoảng một nửa diễn ra chỉ từ đầu những năm 1990. Điều này đã làm tăng đáng kể tần suất lũ lụt ven biển, gây ô nhiễm nguồn cung cấp nước ngọt.

Việc sông băng tan còn làm tăng rủi ro cho những người sống ở vùng đất thấp. Năm 1970, một tảng băng khổng lồ từ núi Huascarán phủ đầy tuyết ở phía Bắc dãy Andes ở Peru bị vỡ sau một trận bão tuyết đã rơi xuống đầm phá và gây ra trận tuyết lở và lũ bùn phá hủy thành phố Yungay, khiến 20.000 người thiệt mạng. Ngoài ra, sự tan chảy nhanh của các sông băng còn làm gia tăng nguy cơ lở tuyết, lũ đột ngột tại các thung lũng, cũng như giải phóng khí methane từ tầng đất đóng băng vĩnh cửu. Ở Nam Cực, sông băng tan có thể làm giảm áp lực lên các bể chứa dung nham bên dưới bề mặt Trái đất, khiến dung nham tích lũy nhiều hơn. Khi sức ép lên các vách của bể chứa ngày càng tăng, núi lửa sẽ phun trào.

Đặc biệt, sự mất mát nhanh chóng của các sông băng và dải băng chứa khoảng 70% lượng nước ngọt trên thế giới có thể gây ra một cuộc khủng hoảng nhân đạo và môi trường cấp bách. Ông Alex Brisbourne, chuyên gia tại Cơ quan khảo sát Nam Cực của Anh, nhấn mạnh: “Sông băng núi là những hồ chứa nước ngọt lớn nhất trên Trái đất. Nước tan từ băng vào mùa hè là nguồn sống của hàng tỷ người và phục vụ cho sản xuất nông nghiệp quy mô lớn”. Còn ông

Alvaro Lario, Chủ tịch Quỹ phát triển nông nghiệp quốc tế (Ifad) thì cảnh báo: “Nguồn nước ngày càng giảm, trong khi tình trạng mất an ninh lương thực lại tăng tốc. Núi tuyết cung cấp 60% nước ngọt của chúng ta, nhưng các cộng đồng sống quanh nguồn tài nguyên quan trọng này lại nằm trong số những cộng đồng mất an ninh lương thực nhất”.

Hiện tượng tan băng nhanh sẽ khiến các con sông có nguy cơ suy giảm nghiêm trọng về lưu lượng nước, đe dọa hàng trăm triệu người phụ thuộc vào nguồn nước này cho sản xuất nông nghiệp, thủy điện và sinh hoạt. Chẳng hạn như ở châu Á, các con sông Dương Tử, sông Hằng, sông Mê Kông, sông Indus đóng vai trò huyết mạch trong nền kinh tế. Lưu vực sông Dương Tử đóng góp 38% GDP của Trung Quốc, trong khi 49% giá trị kinh tế của Ấn Độ và 55% của Pakistan phụ thuộc vào các dòng sông như Indus và Hằng. Riêng sông Mê Kông cung cấp từ 94-97% GDP của Lào và Campuchia. Nếu nguồn nước từ sông băng cạn kiệt, những quốc gia này có thể đối mặt với cuộc khủng hoảng tài nguyên nước chưa từng có.

Không chỉ ảnh hưởng đến nguồn nước, tan băng cũng dẫn đến nhiều hiện tượng thời tiết cực đoan như nắng nóng kéo dài, thiếu nước nghiêm trọng, lũ lụt và nước biển dâng. Các đô thị ven biển như Hồng Kông, Thượng Hải, Bangkok, Mumbai đang đứng trước nguy cơ bị nhấn chìm, đe dọa cuộc sống của hàng triệu người. Nếu không có hành động kịp thời, hậu quả của việc mất sông băng có thể ảnh hưởng đến sự sống còn của toàn bộ hệ sinh thái và nền kinh tế khu vực. Việc bảo vệ các sông băng không chỉ giúp duy trì nguồn nước ngọt mà còn góp phần ổn định khí hậu, ngăn chặn các thảm họa tự nhiên nghiêm trọng.

Trước tình hình này, thế giới đang đẩy mạnh các chính sách ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên nước và giảm lượng khí thải để hạn chế sự tan băng, trong đó có sông băng. Đây không chỉ là một thách thức mà còn là trách nhiệm của toàn nhân loại trong việc bảo vệ hành tinh và tương lai của thế hệ sau. Đại hội đồng Liên hợp quốc đã tuyên bố năm 2025 là Năm Quốc tế bảo tồn sông băng (IYGP) nhằm đoàn kết các nỗ lực trên toàn thế giới để bảo vệ nguồn nước quan trọng này.