Số hóa Di tích Chùa Keo Hành Thiện-Bước tiến mới trong bảo tồn và quảng bá di sản văn hóa

Lễ hội Chùa Keo Hành Thiện được đưa vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia năm 2019.

Bước chuyển mình trong thời đại số

Dự án Số hóa Di tích Chùa Keo Hành Thiện nằm trong chương trình Số hóa Di sản làng Hành Thiện, do nhóm các nhà nghiên cứu, chuyên gia và nghệ nhân am hiểu sâu sắc văn hóa truyền thống thực hiện. Đây là những người nhiều năm miệt mài sưu tầm, gìn giữ và phục dựng các giá trị của quê hương, với mong muốn tạo dựng một kho tư liệu chuẩn xác, bền vững cho cộng đồng.

Dự án được chủ trì bởi Kiến trúc sư (KTS) Đỗ Vũ Lợi - người con của làng Hành Thiện, gắn bó lâu năm với công tác bảo tồn di sản địa phương. Toàn bộ kinh phí triển khai được huy động từ nguồn xã hội hóa, thể hiện tinh thần trách nhiệm và sự chung tay của cộng đồng đối với việc bảo tồn và lan tỏa giá trị di sản. Với tâm huyết và hiểu biết chuyên môn, các thành viên kỳ vọng chương trình sẽ trở thành nền tảng dữ liệu quan trọng, phục vụ nghiên cứu, giáo dục và quảng bá di sản cho các thế hệ mai sau.

Chuyên gia khảo sát, thu thập tư liệu phục vụ quá trình số hóa Di tích Chùa Keo Hành Thiện.

Năm 2022, khi bắt đầu triển khai số hóa Di tích Chùa Keo Hành Thiện, nhóm chuyên gia đã phối hợp với các đơn vị chuyên môn tiến hành khảo cứu hệ thống tư liệu cổ, đặc biệt là tư liệu Hán Nôm; đo vẽ, khảo sát và chụp ảnh in rập nhằm nghiên cứu kiến trúc, nghệ thuật, cũng như hệ thống hoa văn truyền thống để ứng dụng trong đời sống đương đại và lễ hội. Trên cơ sở những dữ liệu nền tảng này, quá trình số hóa tiếp tục được mở rộng với việc xây dựng mô hình 3D, lập bản đồ di tích và chuẩn hóa thông tin phục vụ trưng bày, giới thiệu và lưu trữ lâu dài.

Một trong những kết quả nổi bật là việc số hóa không gian di sản bằng công nghệ thực tế ảo VR360 Virtual Tour và xây dựng bản đồ số di tích, tích hợp trong bản đồ tham quan toàn bộ làng Hành Thiện tại địa chỉ www.langHanhThien.vn.

Bản hướng dẫn du khách trải nghiệm tham quan không gian di sản bằng công nghệ thực tế ảo VR360 Virtual Tour.

Theo đó, người dùng có thể trải nghiệm không gian chùa qua giao diện trực tuyến, hoặc tra cứu thông tin tại chỗ thông qua mã QR và trạm NFC. Đây là bước đi quan trọng giúp đưa di sản đến gần hơn với cộng đồng, đặc biệt là những người chưa có điều kiện tham quan trực tiếp. Cùng với đó, khối tư liệu Hán Nôm khai thác từ di tích đang được xử lý, biên dịch để từng bước chia sẻ rộng rãi trên các nền tảng phù hợp, góp phần phát huy giá trị văn hóa của Chùa Keo Hành Thiện trong đời sống đương đại.

Tuy đạt được những kết quả bước đầu quan trọng, quá trình triển khai số hóa Di tích Chùa Keo Hành Thiện vẫn đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức. ThS. KTS Đỗ Vũ Lợi cho biết: Trong quá trình triển khai chương trình Số hóa Di sản làng Hành Thiện, đặc biệt dự án Số hóa Di tích Chùa Keo Hành Thiện, ngoài thách thức đầu tiên về nguồn kinh phí và tài chính bền vững, thì thách thức lớn nhất chính là thời gian.

Đây là cuộc “chạy đua” với thời gian, bởi các lễ tục văn hóa, tri thức dân gian từ những cụ cao niên địa phương nắm giữ thông tin đang đứng trước nguy cơ dần mai một. Hay tình trạng vật lý của hiện vật, tư liệu gốc đang ngày càng dễ mất mát, hư hỏng do điều kiện môi trường tự nhiên và tác động của con người. Bên cạnh đó, nhân lực và chuyên môn của những người thực hiện cũng còn hạn chế đối với một dự án quy mô sâu rộng, lâu dài. Chương trình cũng thiếu các thiết bị, hạ tầng kỹ thuật để xử lý tư liệu một cách tốt nhất.

Ngoài ra, do chương trình Số hóa Di sản làng Hành Thiện hiện chủ yếu công bố tư liệu trên môi trường Internet, nên một bộ phận người dân địa phương lớn tuổi còn gặp khó khăn trong tiếp cận và khai thác thông tin. Để khắc phục hạn chế này, nhóm thực hiện đã phát triển thêm các hình thức truyền tải trực quan như hệ thống banner, biển chỉ dẫn, mã QR đặt tại không gian di tích; các bộ tranh ảnh trưng bày giúp người xem tiếp cận thông tin một cách trực tiếp, dễ hiểu.

Song song với đó, chương trình còn tổ chức triển lãm “Hành Thiện - 200 năm danh xưng” nhân dịp kỷ niệm hai thế kỷ ngôi làng mang tên Hành Thiện (năm 2023) và được duy trì trưng bày liên tục đến nay. Triển lãm giới thiệu các tư liệu, hình ảnh, bản vẽ khảo sát và kết quả số hóa…, góp phần lan tỏa giá trị di sản đến cộng đồng một cách sinh động và gần gũi hơn.

Ông Đặng Ngọc Kỳ, Phó Trưởng Ban Quản lý Di tích Chùa Keo Hành Thiện đánh giá cao hiệu quả tuyên truyền mà hoạt động số hóa mang lại. Theo ông, việc ứng dụng công nghệ đã giúp ghi lại và lan tỏa hình ảnh ngôi chùa cổ kính - di sản được các bậc tiền nhân tạo dựng từ ngàn xưa - tới đông đảo người dân không chỉ trong vùng mà còn trên phạm vi trong và ngoài nước. Đây là cách làm thiết thực, góp phần gìn giữ, bảo tồn và phát huy những nét kiến trúc, nghệ thuật độc đáo của di tích đã được Nhà nước công nhận.

Trong quá trình triển khai, Ban Quản lý luôn chủ động phối hợp và tạo điều kiện thuận lợi cho nhóm chuyên gia. Ban đã hỗ trợ cung cấp thông tin tư liệu, kết nối với các bậc cao niên am hiểu lịch sử địa phương để phục vụ công tác khảo cứu. Đồng thời, vào các dịp lễ hội, Ban cũng phối hợp với nhóm thực hiện nhằm quảng bá hình ảnh di tích một cách hiệu quả nhất tới nhân dân và du khách. Chính sự đồng hành này không chỉ giúp hoạt động số hóa diễn ra thuận lợi mà còn góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị của di sản quê hương.

Dựa trên những kết quả bước đầu và sự đồng hành của các cấp, các ngành chức năng, chương trình số hóa Di tích Chùa Keo Hành Thiện không chỉ góp phần bảo tồn tư liệu một cách khoa học mà còn mở ra hướng tiếp cận mới cho di tích trong kỷ nguyên số. Từ đây, giá trị văn hóa của Chùa Keo Hành Thiện có điều kiện lan tỏa rộng rãi hơn.

Lan tỏa giá trị di sản qua chuyển đổi số

Việc số hóa di tích chùa Keo Hành Thiện mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong bảo tồn di sản. Không chỉ tạo ra nguồn dữ liệu có tính bền vững, phục vụ nghiên cứu chuyên sâu và hỗ trợ công tác giáo dục, số hóa còn góp phần mở rộng cách thức tiếp cận di tích theo hướng hiện đại hơn, gắn với xu thế chuyển đổi số trong lĩnh vực văn hóa và du lịch. Thông qua hệ thống tư liệu trực tuyến, bản đồ số và trải nghiệm thực tế ảo VR360, người dân, học sinh và du khách có thể tìm hiểu di tích ở bất kỳ đâu, từ đó hình dung rõ hơn về cấu trúc kiến trúc, giá trị nghệ thuật và lịch sử của chùa.

Em Trần Đăng Linh Nhi, học sinh Trường THCS Phùng Chí Kiên, phường Nam Định chia sẻ: “Dù chưa có dịp được trực tiếp đến tham quan Di tích Chùa Keo Hành Thiện, nhưng thông qua không gian số và các hình ảnh 3D, em vẫn có thể khám phá kiến trúc, tìm hiểu các hiện vật và nắm được lịch sử hình thành di tích. Nhờ đó, việc học môn Lịch sử và Văn hóa địa phương trở nên sinh động hơn, dễ hiểu và gần gũi hơn”.

Giao diện bản đồ số và trải nghiệm thực tế ảo VR360 Di sản làng Hành Thiện.

Với du khách, đặc biệt là những người lần đầu tiếp cận Di tích Chùa Keo Hành Thiện, không gian số mang đến trải nghiệm trực quan, thuận tiện, góp phần kích thích nhu cầu khám phá thực tế. Đây cũng là cách hỗ trợ du khách có thêm thông tin trước, trong và sau khi tham quan, phù hợp với hướng phát triển du lịch thông minh mà tỉnh Ninh Bình đang đẩy mạnh.

Chị Nguyễn Đài Trang, du khách đến từ Hà Nội, chia sẻ: “Tôi đã tìm hiểu trước thông tin về Di tích Chùa Keo Hành Thiện qua bản đồ số và tour ảo VR360. Khi đến tham quan trực tiếp, tôi dễ dàng nhận ra các hạng mục kiến trúc và hiểu rõ hơn về ý nghĩa của từng không gian. Trải nghiệm thực tế vì thế trở nên sâu sắc hơn, không bị rời rạc. Và thông qua công trình số hóa này, tôi cảm nhận được sự trân trọng, tâm huyết, trách nhiệm mà người dân nơi đây dành cho ngôi chùa cổ”.

Chùa Keo Hành Thiện (xã Xuân Hồng, tỉnh Ninh Bình).

Về lâu dài, chương trình số hóa Di tích Chùa Keo Hành Thiện nói riêng, số hóa Di sản làng Hành Thiện nói chung hướng tới xây dựng một hệ thống dữ liệu di sản toàn diện, có khả năng lưu trữ lâu dài và được sử dụng cho nhiều mục đích: nghiên cứu khoa học, phục dựng kiến trúc, giáo dục cộng đồng và quảng bá hình ảnh ngôi làng văn hiến. Quá trình xử lý, lưu trữ và công bố tư liệu không chỉ bảo đảm tính khoa học mà còn tạo ra “những dạng sống mới” cho các tư liệu gốc, giúp di sản tiếp tục được lan tỏa trong đời sống đương đại.

Chương trình Số hóa Di tích Chùa Keo Hành Thiện không chỉ là nỗ lực bảo tồn một công trình văn hóa - lịch sử tiêu biểu của xã Xuân Hồng, mà còn mở ra hướng tiếp cận mới trong gìn giữ và phát huy giá trị di sản ở cộng đồng. Qua đó góp phần kết nối tri thức, lan tỏa giá trị văn hóa và nuôi dưỡng tình yêu quê hương cho các thế hệ hôm nay và mai sau.

Khánh Chi