Sau Nvidia, Việt Nam làm gì để đón làn sóng FDI kế tiếp?

Từ ngôi sao đang lên với nhiều lợi thế

Chỉ hơn một năm qua, Việt Nam đã nâng cấp quan hệ lên đối tác chiến lược toàn diện (CLTD) với 5 quốc gia, gồm Hoa Kỳ (tháng 9/2023), Nhật (tháng 11/2023), Úc (tháng 3/2024), Pháp (tháng 10/2024) và Malaysia (tháng 11/2024). Hiện số đối tác CLTD đã nâng lên con số 9, với 4 đối tác còn lại là Trung Quốc (tháng 5/2008), Nga (tháng 7/2012), Ấn Độ (tháng 9/2016) và Hàn Quốc (tháng 12/2022).

Đây có lẽ là một trong những lý do thúc đẩy ngày càng nhiều công ty đa quốc gia tìm đến Việt Nam, như một cứ điểm sản xuất mới có thể tránh được rủi ro chiến tranh thương mại, đồng thời là một thị trường phát triển tiềm năng, trong đó có cả những tập đoàn công nghệ hàng đầu thế giới. Trong đó có Nvidia-Hãng sản xuất chip lớn nhất thế giới.

Việt Nam có vị trí chiến lược địa lý quan trọng với nhiều cảng biển nước sâu thuận lợi cho hoạt động vận tải đường biển, liên tục ký kết các Hiệp định thương mại tự do (FTA) có chất lượng, lực lượng lao động trẻ thích ứng nhanh với các đổi mới công nghệ đã góp phần giúp Việt Nam đón nhận dòng vốn đầu tư nước ngoài khổng lồ trong những năm gần đây, đặc biệt là ở lĩnh vực công nghệ cao.

Ngoài ra, Việt Nam có đường bờ biển dài cũng có nhiều thuận lợi để phát triển các dự án năng lượng tái tạo. Thực tế là những năm gần đây có rất nhiều dự án điện gió, điện mặt trời đã được đầu tư và sắp tới là dự án điện hạt nhân, cso khả năng đáp ứng các lĩnh vực công nghệ như ngành công nghiệp bán dẫn vốn đòi hỏi mức tiêu thụ điện năng rất lớn, nhưng vẫn cần đáp ứng các yêu cầu về phát triển bền vững và tiết giảm chi phí, do đó càng phải ưu tiên sử dụng năng lượng tái tạo.

Đến thách thức tận dụng chuyển giao công nghệ

Xu hướng các công ty nước ngoài tích cực đầu tư vào các thiết bị và công nghệ mới, thiết lập các phòng ban và trung tâm R&D để nâng cao năng lực công nghệ tại Việt Nam, giúp Việt Nam đứng trước cơ hội nhận chuyển giao công nghệ thông qua các dự án FDI, không chỉ giới hạn ở việc cải tiến công nghệ mà còn bao gồm cả việc chuyển giao kiến thức và kỹ thuật cho đội ngũ nhân sự Việt Nam, giúp họ tiếp cận và làm chủ các công nghệ tiên tiến.

Mặc dù có sự chuyển giao công nghệ, nhưng nhiều dự án FDI vẫn tập trung vào lắp ráp và chế biến với giá trị gia tăng thấp, chưa thực sự đóng góp vào sự phát triển của lĩnh vực công nghệ cao tại địa phương. Do đó, Việt Nam đang nỗ lực thực hiện các chính sách nhằm thu hút các dự án FDI chất lượng cao hơn, có sự chuyển giao công nghệ mạnh mẽ hơn để thúc đẩy nền kinh tế phát triển bền vững.

Để thực hiện được mục tiêu đầy thách thức này, Việt Nam cần tập trung vào 3 nhóm giải pháp quan trọng trong giai đoạn tới, gồm:

Nhóm giải pháp thứ nhất: Tiếp tục thiết lập danh sách ngành ưu tiên để thu hút FDI cùng với những cơ chế ưu đãi đầy cạnh tranh so với các quốc gia trong khu vực, trong đó tập trung vào các ngành có giá trị gia tăng cao như công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo, sản xuất thông minh, năng lượng tái tạo.

Xây dựng các chính sách khuyến khích chuyển giao công nghệ, từ việc đưa ra các ưu đãi thuế hoặc tài chính, đặt ra tiêu chí rõ ràng về chuyển giao công nghệ và mức độ hợp tác với các doanh nghiệp (DN) nội địa trong các hợp đồng FDI, cho đến yêu cầu các công ty FDI thành lập trung tâm R&D tại Việt Nam như một phần trong cam kết đầu tư; đồng thời triển khai hệ thống giám sát, đánh giá hiệu quả chuyển giao công nghệ từ các doanh nghiệp FDI để đảm bảo chất lượng.

Nhóm giải pháp thứ hai: Sớm tăng cường năng lực cho các DN nội địa, để tận dụng tốt nhất cơ hội hợp tác với các DN FDI. Theo đó, các cơ quan quản lý cần tập trung đầu tư vào các ngành công nghiệp phụ trợ để tăng khả năng tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu; Cung cấp ưu đãi thuế, vốn vay, hỗ trợ tài chính và chính sách cho các DN nội địa để đầu tư vào R&D; tăng cường các chương trình đào tạo và nâng cao năng lực quản trị cho DN nội địa.

Cần tạo điều kiện tối đa để DN trong nước tham gia làm đối tác hoặc nhà thầu phụ của các công ty FDI. Chính phủ Việt Nam cần đẩy mạnh hợp tác quốc tế, chủ động tham gia các sáng kiến toàn cầu, ký kết các hiệp định hợp tác công nghệ với các quốc gia phát triển và tổ chức quốc tế. Tiếp tục tận dụng các hiệp định thương mại tự do (FTA), sử dụng các cam kết về công nghệ trong các hiệp định như CPTPP, EVFTA để thúc đẩy chuyển giao công nghệ từ đối tác quốc tế.

Nhóm giải pháp thứ ba: là phải sớm cải thiện chất lượng nguồn nhân lực, cơ sở hạ tầng và môi trường kinh doanh. Hiện nguồn cung nhân tài Việt Nam trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI) và bán dẫn vẫn còn hạn chế, với chỉ khoảng 3.000-5.000 chuyên gia thực sự hiểu biết về AI. Chính phủ cũng đang triển khai các chương trình đào tạo nhằm cung cấp 50.000 nhân lực chất lượng cao cho ngành bán dẫn đến năm 2030.

Theo đó, cần nhanh chóng xây dựng các chương trình đào tạo kỹ năng công nghệ tiên tiến trong giáo dục đại học và dạy nghề; hợp tác với DN FDI để thiết kế các chương trình đào tạo thực tế. Đầu tư vào các trường đại học và viện nghiên cứu để tạo ra lực lượng lao động có khả năng tiếp cận và vận hành công nghệ hiện đại, song song với các chương trình thu hút nhân tài Việt Nam ở nước ngoài tham gia vào các dự án chuyển giao công nghệ.

Ngoài ra, phải sớm nâng cấp cơ sở hạ tầng công nghệ, đầu tư vào hạ tầng số, bao gồm Internet tốc độ cao, trung tâm dữ liệu và hệ thống AI để đáp ứng yêu cầu công nghệ của các công ty FDI. Tiếp tục cải thiện môi trường kinh doanh, giảm thủ tục hành chính và tăng tính minh bạch trong việc cấp phép và vận hành dự án, cũng như bảo đảm quyền sở hữu trí tuệ để tạo sự yên tâm cho các doanh nghiệp FDI khi chuyển giao công nghệ.

Cuối cùng, cần định hình các trung tâm đổi mới sáng tạo, thành lập các khu công nghệ cao, vườn ươm DN và các trung tâm nghiên cứu hợp tác với FDI. Tạo các quỹ hỗ trợ startup trong lĩnh vực công nghệ, giúp các công ty trẻ tiếp cận công nghệ hiện đại từ FDI. Tăng cường kết nối giữa viện nghiên cứu, trường đại học và DN FDI để thúc đẩy chuyển giao công nghệ và thương mại hóa sản phẩm.

Khả Hân