Sáp nhập tỉnh: 'Không có chuyện bàn lùi, đảo ngược, chỉ bàn làm và làm tốt hơn'

Cả nước chỉ có 14 tỉnh, thành đạt cả 3 tiêu chí là tỉnh, thành

Tại Kết luận 127 ngày 28/02 về tiếp tục sắp xếp, tinh gọn bộ máy, Bộ Chính trị, Ban Bí thư yêu cầu nghiên cứu định hướng sáp nhập một số tỉnh, không tổ chức cấp huyện, sáp nhập một số đơn vị cấp xã; thực hiện mô hình địa phương 2 cấp (gồm tổ chức Đảng, chính quyền, đoàn thể) bảo đảm tinh gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả.

Theo kết luận này, đối với cấp tỉnh: Ngoài căn cứ về quy mô dân số, diện tích, cần nghiên cứu kỹ quy hoạch tổng thể quốc gia, quy hoạch vùng, quy hoạch địa phương, chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, phát triển ngành, mở rộng không gian phát triển, phát huy lợi thế so sánh, đáp ứng yêu cầu phát triển đối với từng địa phương và yêu cầu, định hướng phát triển của giai đoạn mới... làm cơ sở, căn cứ khoa học trong sắp xếp.

Triển khai chỉ đạo này, tại cuộc họp của Ban Thường vụ Đảng ủy Chính phủ chiều 05/3 về đề án sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp và xây dựng chính quyền địa phương 2 cấp, Thủ tướng Phạm Minh Chính cho biết, việc sắp xếp các đơn vị hành chính cấp tỉnh cần căn cứ trên một số tiêu chí quan trọng, đó là diện tích, dân số, kinh tế, văn hóa và khả năng bổ sung, hỗ trợ cho nhau để phát triển.

Thủ tướng Phạm Minh Chính tại cuộc họp của Ban Thường vụ Đảng ủy Chính phủ chiều 05/3 về đề án sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp và xây dựng chính quyền địa phương 2 cấp

Do vậy quy mô dân số, diện tích có thể coi là các tiêu chí "cứng", được xem xét trước hết khi sáp nhập các tỉnh, thành.

Theo đó, đối với các tỉnh, quy mô dân số tối thiểu phải là 900.000 người trở lên, đối với tỉnh miền núi, vùng cao. Các tỉnh không phải miền núi, vùng cao, phải từ 1,4 triệu người trở lên.

Về diện tích, tiêu chuẩn đối với các tỉnh tối thiểu là từ 5.000 km2 trở lên. Đối với các tỉnh miền núi, vùng cao tiêu chuẩn diện tích cao hơn, là 8.000 km2.

Về tiêu chuẩn đơn vị cấp huyện trực thuộc của đơn vị hành chính cấp tỉnh tối thiểu là 9 đơn vị trở lên, không phân biệt tỉnh có phải miền núi, vùng cao hay không.

Đối với thành phố trực thuộc Trung ương, tiêu chuẩn về dân số là phải có từ 1 triệu người trở lên; diện tích tự nhiên từ 1.500 km2 trở lên. Số đơn vị hành chính cấp huyện trực thuộc tương tự là 9 đơn vị trở lên, trong đó tỷ lệ quận, thị xã, thành phố trực thuộc (tức đơn vị hành chính đô thị) phải từ 60% trở lên và ít nhất là 2 quận.

Căn cứ theo những tiêu chuẩn đó, có 49 tỉnh, thành không đạt từ 1 đến 3 tiêu chí. Cụ thể, 10 tỉnh không đạt cả 3 tiêu chí. Trong đó có 3 tỉnh miền núi, vùng cao là Bắc Kạn, Tuyên Quang, Đắk Nông. 7 tỉnh còn lại không đạt cả 3 tiêu chí, gồm: Hà Nam, Ninh Bình, Bà Rịa - Vũng Tàu, Ninh Thuận, Bạc Liêu, Hậu Giang, Vĩnh Long.

17 tỉnh không đạt 2 trong số 3 tiêu chí. Trong đó, 12 tỉnh không đạt cả 2 tiêu chí về diện tích, dân số, gồm 5 tỉnh miền núi, vùng cao là Lào Cai, Hà Giang, Cao Bằng, Yên Bái, Hòa Bình. 7 tỉnh khác không đạt cả 2 tiêu chí này là: Vĩnh Phúc, Hưng Yên, Quảng Trị, Tây Ninh, Bến Tre, Sóc Trăng, Trà Vinh.

3 tỉnh, thành không đạt đồng thời 2 tiêu chuẩn về diện tích và số đơn vị hành chính cấp huyện gồm TP.Đà Nẵng, Bắc Ninh, Thái Bình. 2 tỉnh không đạt đồng thời cả 2 tiêu chuẩn về dân số và số đơn vị hành chính cấp huyện là Lai Châu và Quảng Bình.

22 tỉnh, thành không đạt 1 trong 3 tiêu chí. Trong đó, 13 tỉnh không đạt tiêu chí về diện tích, gồm 5 tỉnh miền núi là Bắc Giang, Bình Phước, Phú Thọ, Quảng Ninh, Thái Nguyên; 8 tỉnh, thành còn lại là Hải Dương, Nam Định, An Giang, Bình Dương, TP.Cần Thơ, Đồng Tháp, Long An, Tiền Giang.

9 tỉnh không đạt tiêu chí về dân số, gồm 3 tỉnh miền núi là Điện Biên, Lạng Sơn, Kon Tum; 6 tỉnh còn lại là Bình Thuận, Cà Mau, Hà Tĩnh, Khánh Hòa, Phú Yên, Quảng Ngãi.

Căn cứ theo những tiêu chí này, cả nước chỉ có 14 tỉnh, thành đạt cả 3 tiêu chí; 49 tỉnh, thành còn lại đều không đạt từ 1 đến 3 tiêu chí theo quy định. Bộ Chính trị lưu ý, việc sáp nhập tỉnh phải được nghiên cứu nhiều yếu tố khác, đặc biệt là về phát triển kinh tế - xã hội ngoài tiêu chí quy mô dân số và diện tích.

Trung ương đề ra 3 - 4 phương án

Sáng 08/3, tại Đại học Quốc gia TPHCM, Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương phối hợp Thành ủy TPHCM tổ chức hội nghị Báo cáo viên Trung ương toàn quốc tháng 3/2025 và phát động cuộc thi trắc nghiệm trực tuyến "Tự hào Việt Nam".

Tại hội nghị, Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương Nguyễn Trọng Nghĩa đã thông tin khái quát những kết quả ban đầu trong sắp xếp tổ chức bộ máy và những vấn đề đặt ra với công tác tuyên giáo, dân vận trong tình hình mới.

Theo ông Nguyễn Trọng Nghĩa, thời gian qua, ngành tuyên giáo và dân vận đã mở các cuộc nghiên cứu dư luận về tinh gọn bộ máy. Việc sắp xếp các tỉnh, thành phải bám theo Kết luận 121 và Kết luận 127 của Trung ương, Bộ Chính trị. Đa số người dân và bạn bè quốc tế đều đồng tình ủng hộ. Cán bộ, công chức, đảng viên tuy có trăn trở nhưng đến nay đã cơ bản đồng thuận vì lợi ích quốc gia, dân tộc. Cán bộ, công chức đều đồng tình đây là cơ hội lịch sử, thời điểm vàng để phát triển đất nước, không thể chậm hơn. Ông Nguyễn Trọng Nghĩa nhấn mạnh, việc sắp xếp các tỉnh thành là: "Không có chuyện bàn lùi, đảo ngược, chỉ bàn làm và làm tốt hơn". Ông Nguyễn Trọng Nghĩa cho rằng mặc dù thời gian làm rất nhanh nhưng cơ sở nghiên cứu là có, xét toàn diện các yếu tố từ lịch sử, văn hóa, truyền thống, kinh tế, xã hội, tập quán và học hỏi kinh nghiệm quốc tế. Việc sắp xếp phải bảo đảm và tuân thủ quy định của pháp luật về địa lý tự nhiên và quy mô dân số.

"Phải xóa bỏ những tư tưởng cục bộ như tại sao tỉnh giàu mà phải nhập vào tỉnh nghèo hay "quyền anh, quyền tôi". Sắp xếp vì lợi ích quốc gia, dân tộc, vì chính địa phương của mình, vì yêu cầu nhiệm vụ để phát triển cho nhân dân nơi ấy", ông Nguyễn Trọng Nghĩa phát biểu.

Tuy nhiên việc sáp nhập phải xét đến yếu tố đặc thù như vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên, quy mô, trình độ phát triển kinh tế, vị trí bảo vệ Tổ quốc... Việc này nhằm mở rộng không gian phát triển mới, phát huy lợi thế so sánh, đáp ứng yêu cầu phát triển của địa phương và định hướng phát triển trong giai đoạn mới. Tức là phải tạo ra được một không gian phát triển. Sau sáp nhập, địa phương phải bảo đảm quốc phòng, an ninh chính trị và trật tự xã hội; phải phát triển hạ tầng giao thông, khoa học công nghệ.

Theo ông Nguyễn Trọng Nghĩa, việc sáp nhập phải hài hòa giữa các địa phương, hướng tới việc cùng nâng đỡ cùng phát triển để các địa phương tự lực tự cường. Trung ương sẽ có nguồn lực phát triển tốt hơn cho biên giới, hải đảo, vùng sâu, vùng xa, những tỉnh trọng yếu về an ninh quốc phòng. Tổ chức bộ máy hành chính mới phải được phân cấp mạnh mẽ, cấp xã phải được tăng nhiều thẩm quyền hơn.

"Như tinh thần của Tổng Bí thư Tô Lâm là không để người dân tìm chính quyền, mà chính hệ thống chính trị về với nhân dân. Cấp xã phải hoạt động chuyên nghiệp hơn", ông Nguyễn Trọng Nghĩa nói.

Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương cho biết sau sắp xếp cả nước có bao nhiêu tỉnh, bao nhiêu xã thì Trung ương đã đề ra 3 - 4 phương án để thảo luận. Việc thảo luận phải đúng quy trình, đúng Hiến pháp, đúng cương lĩnh, đúng chủ trương, đường lối, bám sát thực tiễn và phải xin ý kiến của nhân dân.

Trung ương đã cử 19 đoàn đến các địa phương để nắm tình hình. Địa phương nào chậm sẽ đôn đốc, nhận thức chưa rõ thì hướng dẫn và sẽ kiểm tra, xử lý nếu không làm, chậm trễ, né tránh.

Bỏ cấp huyện, sắp xếp lại cấp xã

Cùng với sáp nhập tỉnh, Bộ Chính trị cũng yêu cầu bỏ cấp huyện để xây dựng chính quyền địa phương 2 cấp (tỉnh, cơ sở hay xã). Để thực hiện mô hình này, tại Kết luận 127, Bộ Chính trị, Ban Bí thư yêu cầu xác định rõ các mô hình chính quyền địa phương cấp xã đối với khu vực đô thị, nông thôn, miền núi, đồng bằng, hải đảo, quy mô dân số, diện tích, lịch sử, văn hóa, các vấn đề về kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh, dân tộc, tôn giáo...

Xây dựng chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức bộ máy, định biên của chính quyền địa phương cấp xã. Làm rõ mối quan hệ công tác giữa các cấp chính quyền địa phương (giữa cấp tỉnh và cấp xã); mối quan hệ công tác theo ngành dọc từ Trung ương đến cấp xã; xác định rõ các điều kiện bảo đảm để chính quyền cấp xã hoạt động hiệu quả trước, trong và sau khi sắp xếp.

Hiện cả nước có 63 tỉnh thành, 705 đơn vị hành chính cấp huyện, 10.599 đơn vị cấp xã. Theo tính toán của Bộ Nội vụ, mỗi đơn vị huyện tiêu tốn khoảng 50 tỷ đồng/năm, trong khi cấp xã là khoảng 5 tỷ đồng/năm để duy trì hoạt động.

Theo báo cáo của Quốc hội, giai đoạn 2019 - 2021, ngân sách nhà nước tiết kiệm hơn 2.000 tỷ đồng từ sáp nhập huyện, xã gồm giảm chi hoạt động của chính quyền, lương và phụ cấp cán bộ.

Lần này, dự kiến sau khi sáp nhập theo đề xuất tại Kết luận 127 số lượng đơn vị hành chính cấp tỉnh, huyện, xã sẽ giảm đáng kể. Các chuyên gia kinh tế ước tính việc sáp nhập sẽ giúp tiết kiệm khoảng 262.500 tỷ đồng mỗi năm, chiếm khoảng 3,8% GDP.

Nguồn ngân sách tiết kiệm này có thể được đầu tư trở lại cho an sinh xã hội và nhiều nhiệm vụ kinh tế, chính trị khác. Chính sách miễn giảm học phí vừa được triển khai từ năm học 2025 - 2026. Với 24.000 tỷ đồng được phân bổ, chính sách này đã mang lại lợi ích cho hơn 17 triệu học sinh trên cả nước. Hiện tại, Việt Nam chi khoảng 14,2% ngân sách quốc gia cho giáo dục, thấp hơn so với Singapore (20%) và Nhật Bản (15,5%). Với nguồn tiết kiệm từ cải cách hành chính, con số này có thể tăng lên 18 - 20%.

Tương tự với y tế, hiện nay chi y tế công của Việt Nam chỉ chiếm khoảng 3,7% GDP, thấp hơn nhiều so với mức trung bình 6,5% của các nước OECD (Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế). Nguồn ngân sách tiết kiệm sẽ giúp tăng mức chi lên 5,5 - 6% GDP, mở rộng diện bao phủ bảo hiểm y tế từ 91% hiện nay lên 98 - 99%, đồng thời giảm gánh nặng chi trực tiếp từ túi người dân.

Kinh nghiệm một số nước cho thấy cải cách hành chính sẽ đem lại nhiều lợi ích. Đan Mạch là một ví dụ điển hình. Sau cải cách hành chính năm 2007 giảm số đơn vị hành chính từ 271 xuống còn 98, Đan Mạch đã tiết kiệm 20% chi phí vận hành bộ máy, tăng 15% ngân sách cho phúc lợi xã hội.

Giảm chi, tiết kiệm trong cải cách hành chính sẽ là nguồn lực quan trọng giúp Việt Nam thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững, nâng cao chất lượng cuộc sống người dân và rút ngắn khoảng cách với các nước phát triển.

XUÂN NHÂN