Sáng chế, phát minh từ đại học góp phần đưa Trung Quốc thành cường quốc xe điện

Trong khi đó, phần lớn các trường đại học Việt Nam hiện vẫn ưu tiên hoạt động đào tạo, hoạt động nghiên cứu khoa học còn hạn chế, một phần do thiếu nguồn lực tài chính và cơ sở vật chất chưa đáp ứng đủ nhu cầu.

Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị xác định, bộ 3 khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là 3 trụ cột chính để phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới. Trong đó, khoa học công nghệ là nền tảng, nó tạo ra tri thức mới và công nghệ mới. Đổi mới sáng tạo là động lực, nó chuyển hóa các tri thức mới, công nghệ mới thành ý tưởng mới, giải pháp mới.

Nghị quyết cũng đặt ra mục tiêu đến năm 2030, sẽ chi tối thiểu 3% tổng chi ngân sách cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Điều này được kỳ vọng sẽ tạo ra cơ chế mới, đặc biệt về quản lý tài chính, nhằm hỗ trợ mạnh mẽ cho các trường đại học tích cực nghiên cứu khoa học, đổi mới sáng tạo.

Nền tảng cho sự thống trị của xe điện Trung Quốc

Trong những năm 2000, khi Trung Quốc bắt đầu chiến lược chuyển đổi sang năng lượng xanh, Đại học Thanh Hoa đã tiên phong trong nghiên cứu công nghệ pin lithium-ion – yếu tố cốt lõi của xe điện.

Các phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia tại Thanh Hoa, như Phòng thí nghiệm Công nghệ Năng lượng sạch, đã phát triển nhiều cải tiến về hiệu suất pin, bao gồm tăng mật độ năng lượng và giảm chi phí sản xuất. Một sáng chế nổi bật là công nghệ pin trạng thái rắn (solid-state battery), được nhóm nghiên cứu của Giáo sư Zhang Qiang phát triển, giúp tăng độ an toàn và phạm vi hoạt động của xe điện.

Đại học Thanh Hoa có quan hệ đối tác với nhiều tên tuổi ngành công nghiệp xe hơi quốc tế như BMW, Toyota, Nissan. Ảnh: JA

Từ năm 2010 đến 2020, Đại học Thanh Hoa đã nộp hơn 10.000 đơn đăng ký bằng sáng chế, trong đó nhiều sáng chế liên quan đến công nghệ xe điện, như hệ thống quản lý pin (BMS) và động cơ điện hiệu suất cao. Một số bằng sáng chế này đã được cấp phép cho các công ty như BYD, giúp cải thiện hiệu suất sản phẩm và giảm giá thành, đóng góp vào sự tăng trưởng bùng nổ của ngành EV Trung Quốc.

Thanh Hoa không chỉ dừng lại ở nghiên cứu lý thuyết mà còn hợp tác chặt chẽ với ngành công nghiệp. Năm 2015, trường thành lập Viện Nghiên cứu Công nghệ Ô tô Thanh Hoa, hợp tác với BYD và CATL (nhà sản xuất pin lớn nhất Trung Quốc) để thử nghiệm và thương mại hóa các công nghệ mới . Ví dụ, hệ thống BMS cải tiến từ Thanh Hoa đã được tích hợp vào dòng xe BYD Han EV, giúp mẫu xe này đạt phạm vi hoạt động hơn 600km chỉ trong một lần sạc.

Bên cạnh đó, hàng nghìn kỹ sư và nhà nghiên cứu tốt nghiệp từ Thanh Hoa đã gia nhập các công ty như NIO và Tesla Trung Quốc, mang theo kiến thức từ các dự án nghiên cứu của trường. Chương trình đào tạo liên ngành về kỹ thuật ô tô và năng lượng mới của trường đã được chính phủ hỗ trợ thông qua các quỹ như Quỹ Khoa học tự nhiên quốc gia Trung Quốc và Dự án 985.

Đại học chiếm gần 25% sáng chế phát minh quốc gia
Giai đoạn từ năm 1990 đến 2019, có gần 770.000 bằng sáng chế phát minh được cấp cho 538 đại học và cao đẳng tại Trung Quốc. Trung bình mỗi năm, các trường đại học của nền kinh tế số 2 thế giới được cấp hơn 25.000 bằng sáng chế, cho thấy vai trò đáng kể của các trường đại học trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo Trung Quốc.

Trung Quốc đang dẫn đầu thế giới về đăng ký sở hữu trí tuệ liên quan đến GenAI. Ảnh: WIPO

Dữ liệu gần đây từ CNIPA cho thấy vào năm 2021, các đại học được cấp 308.000 bằng sáng chế tổng cộng, tăng 346,4% từ 69.000 vào năm 2012.

Trung Quốc đã trở thành một trong những quốc gia đầu tư mạnh mẽ nhất vào nghiên cứu và phát triển (R&D), với chi tiêu chiếm 2.64% GDP vào năm 2023, vượt mức trung bình của các nước OECD (2.5%). Theo báo cáo từ cơ quan quản lý sở hữu trí tuệ quốc gia Trung Quốc (CNIPA) năm 2019, các đại học chiếm 26.5% tổng số bằng sáng chế được cấp.

Năm 2015, Trung Quốc ban hành Luật Thúc đẩy chuyển giao công nghệ, khuyến khích các đại học chuyển giao sáng chế sang doanh nghiệp, cho phép các nhà nghiên cứu sở hữu cổ phần trong các công ty khởi nghiệp dựa trên nghiên cứu của họ. Một số đại học áp dụng tỷ lệ chia sẻ lợi nhuận từ 30%-50% cho nhà phát minh.

Bên cạnh đó, năm 2021, Bộ Tài chính và CNIPA cũng công bố chương trình hỗ trợ cấp phép và chuyển giao bằng sáng chế từ đại học sang doanh nghiệp vừa và nhỏ, đồng thời hướng dẫn các trường phân bổ lợi nhuận từ sở hữu trí tuệ.

Tuy nhiên, một trong những vấn đề Trung Quốc gặp phải là "bong bóng" bằng sáng chế. Tỷ lệ công nghiệp hóa bằng sáng chế của các trường đại học Trung Quốc chỉ đạt 3,7% so với 45,2% của khối doanh nghiệp. Điều này cho thấy sự chênh lệch lớn trong khả năng thương mại hóa của đại học và doanh nghiệp. So sánh quốc tế, đại học Mỹ chỉ chiếm 4.0% tổng số bằng sáng chế được cấp vào năm 2018, nhưng tỷ lệ cấp phép thương mại đạt 40-50%, cao hơn nhiều so với Trung Quốc .

Để giải quyết vấn đề này, từ năm 2020, Bộ Giáo dục Trung Quốc đã cải cách hệ thống đánh giá hiệu suất đại học, giảm áp lực về số lượng bằng sáng chế và tăng ưu tiên cho chất lượng nghiên cứu và tác động kinh tế - xã hội.

Đặt phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia tại trường đại học

Từ đầu những năm 1980, Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (PRC) đã xây dựng một hệ thống Các Phòng thí nghiệm Trọng điểm Quốc gia (State Key Labs - SKLs) nhằm thúc đẩy đổi mới trong các lĩnh vực quốc phòng và thương mại.

Đại học Thanh Hoa và Đại học Chiết Giang lọt top những tổ chức sở hữu nhiều bằng sáng chế GenAI nhất. Ảnh: WIPO

Theo thời gian, SKLs ngày càng trở thành một thành phần quan trọng trong nền tảng đổi mới rộng lớn hơn của Trung Quốc - thực hiện nghiên cứu cơ bản và ứng dụng tiên tiến, thu hút và đào tạo nhân tài trong nước và quốc tế, đồng thời thúc đẩy các hoạt động trao đổi học thuật toàn cầu.

Trong số 285 Phòng thí nghiệm Trọng điểm Quốc gia do chính phủ quản lý, Bộ Giáo dục là cơ quan quản lý SKL lớn nhất ở Trung Quốc, chịu trách nhiệm giám sát hoạt động của 149 SKLs đặt tại hàng chục trường đại học.

Theo Tạp chí Khoa học và Công nghệ của Hiệp hội Khoa học và Công nghệ Trung Quốc (CAST), đến cuối năm 2019, SKLs đã tuyển dụng hơn 50.000 nhân viên chính thức, trong đó có 393 viện sĩ của Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc và 271 viện sĩ của Viện Hàn lâm Kỹ thuật Trung Quốc.

CAST cũng cho biết ngân sách chính phủ dành cho SKLs đã tăng dần qua từng năm, từ mức ban đầu là 220,7 triệu USD (1,4 tỷ nhân dân tệ) mỗi năm lên đến 993 triệu USD (6,39 tỷ nhân dân tệ) vào năm 2019 (theo tỷ giá quy đổi tính đến tháng 3/2022).

Trong số 149 SKLs thuộc sự quản lý của MOE, Đại học Thanh Hoa có 13 SKLs, trong khi Đại học Bắc Kinh và Đại học Chiết Giang lần lượt có 12 và 10 SKLs.

Thế Vinh