Sandbox - cú hích chính sách giúp khoa học công nghệ Việt Nam bứt phá mạnh mẽ

Hành lang pháp lý linh hoạt mở đường cho đổi mới sáng tạo và tăng trưởng kinh tế xanh

Động lực cho doanh nghiệp và trường đại học

Theo luật mới, sandbox sẽ cho phép doanh nghiệp, tổ chức thử nghiệm các công nghệ và mô hình mới trong môi trường pháp lý đặc thù, giảm thiểu rủi ro bị cấm hoặc xử phạt vì thiếu khung quy định hiện hành. Cơ chế này được ví như “vườn ươm” cho ý tưởng sáng tạo, tạo điều kiện để công nghệ đi từ phòng thí nghiệm ra đời sống, sớm tiếp cận thị trường và phục vụ nhu cầu thực tiễn.

Các quy định cụ thể trong luật đã thiết lập rõ nguyên tắc, nội dung, thời hạn thử nghiệm, đồng thời đưa ra những ngoại lệ về trách nhiệm pháp lý cho cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cá nhân tham gia thử nghiệm khi xảy ra rủi ro. Song song, luật cũng yêu cầu doanh nghiệp cung cấp đầy đủ thông tin, cảnh báo rủi ro và có trách nhiệm bồi thường để bảo vệ quyền lợi người tham gia.

Theo ông Nguyễn Hồng Phong, Tổng giám đốc Công ty cổ phần Công Nông nghiệp Tiến Nông, Phó chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam cho biết, sau Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, Luật được Quốc hội thông qua với 435/438 đại biểu tán thành, cho thấy sự đồng thuận cao trong việc xây dựng trụ cột pháp lý mới. Ông nhấn mạnh: Sandbox chính là nguyên tắc chấp nhận rủi ro có kiểm soát trong hoạt động đổi mới sáng tạo, đồng thời bảo đảm các biện pháp quản trị rủi ro phù hợp. Đây là bước tiến quan trọng để Việt Nam bắt kịp với các xu hướng công nghệ toàn cầu.

Với khối doanh nghiệp, sandbox được kỳ vọng gỡ bỏ rào cản thể chế, giúp các sáng kiến có thể nhanh chóng được đưa vào thử nghiệm, thay vì phải chờ đợi nhiều năm vì thiếu khung pháp lý. Lĩnh vực được kỳ vọng hưởng lợi rõ rệt là trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, fintech, thương mại điện tử, nông nghiệp công nghệ cao…

Trong lĩnh vực đào tạo và nghiên cứu, sandbox mở ra không gian pháp lý an toàn cho các trường đại học. Tiến sĩ Nguyễn Đại Lâm (Đại học Kinh doanh & Công nghệ Hà Nội) đề xuất áp dụng sandbox phát triển mô hình chuyển giao công nghệ kết hợp khởi nghiệp spin-off trong giáo dục số và AI. Theo ông, giảng viên và sinh viên có thể thử nghiệm nền tảng học tập cá nhân hóa ngay trong nội bộ trường, đồng thời triển khai cơ chế phân chia lợi nhuận linh hoạt với nhóm phát triển.

Tiến sĩ Phạm Kim Thư, Phó Hiệu trưởng Đại học Công nghệ và Quản lý Hữu Nghị, cũng nhận định sandbox sẽ giúp khơi thông hàng loạt sáng kiến đang “mắc kẹt” bởi thiếu quy định, như ứng dụng AI trong đánh giá học tập, blockchain trong xác thực văn bằng hay fintech hỗ trợ học phí - tín dụng sinh viên. “Cơ chế này sẽ giúp các trường giảm rủi ro pháp lý khi dám làm khác, đồng thời thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp ngay trong giảng đường”, ông nhấn mạnh.

Tránh rào cản mới, ưu tiên lợi ích cộng đồng

Dù được kỳ vọng lớn, các chuyên gia lưu ý sandbox cần được thiết kế linh hoạt, tránh biến thành thủ tục phức tạp mới. Sandbox không nên là bắt buộc và không được phân biệt đối xử giữa doanh nghiệp tham gia và không tham gia. Quan trọng hơn, lợi ích của người tiêu dùng và cộng đồng phải được đặt lên hàng đầu khi xây dựng cơ chế.

Việc hoàn thiện các nghị định, thông tư hướng dẫn cũng cần được tiến hành nhanh chóng để tạo khung pháp lý đồng bộ, thuận lợi cho doanh nghiệp và nhà đầu tư cụ thể hóa sáng kiến. Đồng thời, sandbox phải được thường xuyên rà soát, điều chỉnh, nâng cấp để phù hợp thực tiễn, có cơ chế xử lý tranh chấp và khiếu nại hiệu quả.

Trong quá trình thử nghiệm, không chỉ bảo vệ doanh nghiệp mà người tiêu dùng cũng phải được bảo đảm quyền lợi, đặc biệt với những dịch vụ liên quan đến sức khỏe cộng đồng như y tế số hay dược phẩm. Đây chính là yếu tố để giữ niềm tin xã hội với các mô hình công nghệ mới.

Với gần 40% lao động cả nước đang sống bằng nông nghiệp, sandbox nếu được triển khai hợp lý sẽ là công cụ đưa nhanh công nghệ cao đến với nông dân. Thay vì chỉ dừng ở phòng thí nghiệm hay trong báo cáo nghiên cứu, các mô hình nông nghiệp thông minh, giống cây trồng mới hay giải pháp tiết kiệm tài nguyên có thể được thử nghiệm trực tiếp tại ruộng đồng, qua đó rút ngắn hành trình thương mại hóa.

Đây cũng là hướng đi quan trọng để đảm bảo mục tiêu phát triển kinh tế xanh, bền vững mà Việt Nam đang hướng tới.

Để sandbox vận hành hiệu quả, vai trò đồng hành của Nhà nước là yếu tố then chốt. Trước hết, cần có các chương trình tập huấn, đào tạo để doanh nghiệp và cơ sở nghiên cứu hiểu đúng và biết cách triển khai sandbox phù hợp đặc thù ngành nghề. Song song, cần xây dựng đội ngũ cố vấn chuyên trách, sẵn sàng hỗ trợ doanh nghiệp trong suốt quá trình thử nghiệm.

Khung pháp lý cũng cần được thiết kế vừa chặt chẽ vừa linh hoạt, thủ tục minh bạch và nhanh chóng. Cơ chế phản hồi hai chiều giữa doanh nghiệp và cơ quan quản lý phải được duy trì thường xuyên để điều chỉnh kịp thời, cùng với chính sách bảo mật thông tin và bảo vệ sở hữu trí tuệ.

Trong bối cảnh khoa học công nghệ đang phát triển nhanh chóng, sandbox được ví như “hành lang an toàn” để các ý tưởng mới được nảy nở, thử nghiệm và trưởng thành. Đây là một bước đi mang tính đột phá, không chỉ giúp khuyến khích sáng tạo mà còn bảo đảm lợi ích cộng đồng.

Với việc luật hóa sandbox, Việt Nam đã khẳng định quyết tâm xây dựng một nền kinh tế dựa trên tri thức, khuyến khích đổi mới sáng tạo từ trường học, viện nghiên cứu đến doanh nghiệp và nông thôn. Sandbox không chỉ là cơ chế thử nghiệm, mà còn là động lực mạnh mẽ để ngành khoa học công nghệ Việt Nam bứt phá, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững trong dài hạn.

Phan Hà